پایان کاک مسعود

از اول نوامبر ۲۰۱۷ برای اولین‌بار در طول ۳۰ سال گذشته مسعود بارزانی در راس قدرت اقلیم نخواهد بود. همه‌پرسی‌ای که قرار بود رویای کردها را محقق کند به کابوسی برای پایان عهد کاک مسعود تبدیل شد‌. برای اولین بار در طول سه دهه گذشته از فردا مسعود بارزانی ملقب به کاک مسعود، رییس اقلیم کردستان عراق دیگر هیچ مسوولیت اجرایی در این اقلیم نخواهد داشت‌.
مردی که بیش از ۱۰سال مصرانه به دنبال به دست آوردن استقلال منطقه کردستان عراق بود، یکشنبه گذشته استعفایش را از مقام ریاست این منطقه اعلام کرد‌. حالا دیگر امر بر همه رهبران کردهای عراق مشتبه شد و دریافتند که با برگزاری این همه‌پرسی، مرتکب چه اشتباه بزرگی شدند‌. کردها حالا نه تنها استقلال مورد مطالبه‌شان را به دست نیاوردند بلکه آن استقلال و خودکفایی اقتصادی و سیاسی را که پیش از این داشتند، هم از دست دادند‌.
مسعود بارزانی در طول ۳۰ سال گذشته همواره نقش‌ رهبری را در اقلیم کردستان بازی کرده است، او کنترل اربیل و دهوک را از سال ۱۹۹۱ تا حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ به صورت کامل در دست داشته است و بعد از سقوط صدام در پی توافقی با اتحادیه میهنی کردستان عراق به ریاست اقلیم کردستان رسید و در مقابل قرار شد همواره یک نفر از اتحادیه میهنی کردستان برای ریاست‌جمهوری عراق نامزد شود‌. براساس روش سهم‌بندی که در همان ابتدای اشغال عراق به وسیله آمریکا ایجاد شده بود، قرار شد تا ریاست‌جمهوری عراق به کردها، ریاست پارلمان به اهل تسنن و نخست‌وزیری سهم شیعیان عراق باشد‌.
پارلمان اقلیم کردستان تصمیم گرفت تا اختیارات بارزانی را به سه نهاد، دولت اقلیم، پارلمان اقلیم و شورای قضایی اقلیم محول کند و به این ترتیب دوره ریاست بارزانی را بر اقلیم کردستان تمدید نکند‌. یک منبع در اتحادیه میهنی کردستان گفته که این اقدام براساس طرحی آمریکایی و فرانسوی اتخاذ شده است تا آبروی بارزانی بعد از شکست پروژه همه‌پرسی جدایی اقلیم کردستان از عراق حفظ شود‌.
به نوشته العربی الجدید، ممکن است این اقدام آغازگر روند گفت‌وگو میان اربیل، بغداد، آنکارا و تهران باشد، چراکه بغداد و کشورهای مجاور عراق مذاکره با اربیل را مشروط به برکناری مسعود بارزانی دانسته بودند‌. به این ترتیب رویای بارزانی برای جدایی اقلیم کردستان از عراق نه تنها به پایان رسیده بلکه همین رویا زندگی سیاسی او را هم به پایان رسانده و حالا شاید در آینده پسرش مسرور بارزانی و برادرزاده‌اش نیچروان بارزانی رویای او را ادامه دهند‌.
یکی از اعضای اتحادیه میهنی کردستان عراق گفت که پیام بارزانی برای اعلام عدم تمایل او برای تمدید دوره ریاستش در اقلیم کردستان راهکاری آمریکایی و فرانسوی برای جلوگیری از سقوط سیاسی بارزانی بوده است. به گفته او بعد از شکست همه‌پرسی و از دست رفتن مناطق مورد مناقشه از اختیار کردها، اتحادیه میهنی کردستان و جنبش گوران توافق کرده بودند که با هرگونه پیشنهادی برای تمدید دوره ریاست بارزانی بر اقلیم کردستان مخالفت کنند‌. وی تاکید کرد بارزانی همچنان پست سیاسی خود که ریاست حزب دموکرات کردستان است را حفظ خواهد کرد و قرار نیست از سوی بغداد مورد پیگرد قانونی قرار بگیرد، زیرا برخی مسوولان در بغداد اعلام کرده بودند که در پی کشته شدن شماری از نظامیان ارتش عراق به دست نیروهای پیشمرگه امکان مجازات او وجود دارد‌.
به گفته منابع آگاه تقسیم اختیارات رییس اقلیم کردستان به این صورت خواهد بود که نیروهای پیشمرگه و شورای امنیتی اقلیم کردستان که نیروهای آسایش و پلیس «زیرفانی» هستند تحت فرماندهی دولت اقلیم کردستان به نخست‌وزیری نیچروان بارزانی خواهند بود. از سوی دیگر پارلمان و شورای قضایی اقلیم هم اختیار مذاکره، تصمیم‌گیری درخصوص نوع روابط با بغداد و قانونگذاری را در اختیار خواهند داشت‌.
گرچه نباید انتظار داشت که واگذار کردن مسوولیت اداره شورای امنیتی اقلیم و نیروهای پیشمرگه به دولت اقلیم کردستان به معنای تغییر بنیادین در نوع نگاه برای اداره این نیروها باشد، زیرا مسرور، منصور و مصطفی سه پسر مسعود بارزانی پست‌های مهمی را در این تشکیلات در دست دارند و نیچروان بارزانی هم که برادرزاده مسعود است، نخست‌وزیر اقلیم و یکی از حامیان جدایی کردستان از عراق بوده است‌.
هوشیار عبدالله یکی از رهبران جنبش گوران اعلام کرد که تصمیم برای تقسیم قدرت بارزانی به دیگر نهادهای دولتی اقلیم در واقع تلاشی برای فریب دیگر جریان‌های سیاسی است زیرا حالا مسوولیت‌های مهمی که بارزانی برعهده داشته به برادرزاده او رسیده است‌. عبدالله افزود که اغلب اختیارات بارزانی به دولت اقلیم رسیده است درحالی‌که اختیارات کمتری بر عهده پارلمان گذاشته شد و این اختیارات به ریاست پارلمان که از جنبش گوران است داده نشده بلکه اعلام شده که مسوولیت به هیات‌رییسه پارلمان محول شده است‌. وی تاکید کرد که در پارلمان موضوع نامفهومی هم مطرح شده که قرار است بارزانی به عنوان مرجع برای تصمیم‌گیری باقی بماند که باید درخصوص این مساله شفاف‌سازی صورت بگیرد‌.
یک عضو اتحادیه میهنی کردستان عراق هم گفت که اگر تاکنون ریاست بارزانی بر اقلیم کردستان عراق تمدید شده بود به دلیل مبارزه با داعش بوده اما این اقدام در شرایط فعلی می‌تواند نقطه عطفی در تلاش برای حل بحران اربیل و بغداد باشد. وی تاکید کرده است که احتمالا دوره انتقالی در اقلیم کردستان تا نیمه سال ۲۰۱۸ ادامه خواهد داشت‌.
به گفته یک کارشناس مسایل اقلیم کردستان، پارلمان ظاهرا بارزانی را از تصویر رسمی اقلیم کردستان خارج کرده اما واقعیت این است که خانواده او با در اختیار داشتن قدرت نظامی، مالی و اجرایی در اقلیم کنترل این بخش از خاک عراق را در دست دارند‌.
به گفته او احزاب دیگر در پارلمان عراق اتفاقی که رخ داده را پیروزی بزرگی می‌دانند و معتقدند به این ترتیب دیگر بارزانی قدرت خود را در اقلیم از دست داده است اما واقعیت این است که اولا محبوبیت بارزانی در میان مردم کمتر نشده زیرا او کنترل رسانه‌های داخلی را در دست دارد و تصویری که از او طی مدت اخیر داده شده، تصویر رهبری است که نزدیکانش به او خیانت کرده و رویای دولت کردی را از بین برده‌اند، دیگر اینکه رویکرد سیاسی بارزانی در دولت اقلیم کردستان موجود است و دولت اقلیم تا برگزاری انتخابات، مسوولیت اداره اقلیم را برعهده خواهد داشت‌. از سوی دیگر انتظار هم می‌رود که یکی از افراد خانواده او در انتخابات ریاستی پیش رو پیروز شود زیرا تاکنون هیچ شخصیت مورد قبولی در جبهه مقابل یعنی اتحادیه میهنی کردستان برای رقابت با خانواده بارزانی دیده نشده است‌.
اما با وجود پیچیدگی، این شرایط برای بغداد خوشایند بوده است. یک مسوول عراقی در دفتر نخست‌وزیر این کشور گفت گفت‌وگو با اربیل بعد از کنار رفتن بارزانی آسان‌تر خواهد بود‌. این مسوول عراقی ابراز امیدواری کرده بود که اقلیم هیاتی تشکیل دهد و برای مذاکره با دولت مرکزی به بغداد سفر کند‌. وی تاکید کرده که همه‌پرسی حالا مربوط به گذشته است و باید تلاش کرد رابطه اربیل و بغداد ترمیم شود‌.
ضرر ۲۰۰ میلیون دلاری از دست دادن کرکوک بر اقلیم
پس از برگزاری همه‌پرسی استقلال در کردستان عراق، دولت مرکزی این کشور با اعزام نیروهای نظامی خود کنترل تمام مناطق مورد مناقشه خود با اقلیم کردستان را بازپس گرفت‌.
یکی از این مناطق حوزه نفتی مهم کرکوک در شمال عراق است که از دست دادن آن تاثیر بزرگی بر اقلیم کردستان داشته است‌. خبرگزاری رویترز طی گفت‌وگو با منابع محلی درباره این تاثیرات گزارشی تهیه کرده است‌.
منابع نفتی کردستان به این خبرگزاری گفته‌اند دولت محلی کردستان عراق طی هفته‌ای که گذشت، به خاطر از دست دادن کرکوک بیش از ۲۰۰ میلیون دلار درآمد از دست داده است‌. پیش از برگزاری همه‌پرسی استقلال، اقلیم کردستان ۶۰۰ هزار بشکه نفت خام از طریق ترکیه صادر می‌کرد که گفته می‌شود تقریبا به‌طور کامل این اقلیم را از لحاظ اقتصادی مستقل کرده بود زیرا قادر بود صورتحساب‌های خود را بدون نیاز به انتقال بودجه از بغداد پرداخت کند‌.
این تحول جدید، تولید نفت اقلیم کردستان را از نصف هم کمتر کرده و صادرات نفت این اقلیم، از طریق ترکیه، به بازارهای جهانی نیز دوسوم حجم خود را از دست داده است‌. با از دست دادن کنترل منطقه کرکوک، اقلیم کردستان تنها حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار بشکه نفت در روز تولید خواهد داشت که کمتر از آن است که بتوان با آن تعهدات مالی و اقساط پرداختی دولت اقلیم را پوشش داد‌.
یک منبع ارشد صنعت نفت اقلیم کردستان گفت ترس کارکنان از نزدیک شدن شبه‌نظامیان شیعه و داستان‌هایی که از هشدارهایی که قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران به اقلیم کردستان در مورد تخلیه منطقه داده، باعث ترس و فرار جمعی پرسنل صنایع نفت کرکوک شده‌ است‌.
درآمد نفتی کرکوک برای دولت اقلیم از اهمیت حیاتی برخوردار بود و از دست دادن کنترل ابن میدان‌های نفتی کرکوک احتمالا دشواری‌های بزرگی برای کردستان عراق به بار خواهد آورد‌. این گزارش همچنین یادآور می‌شود که تجارتخانه‌های بزرگ جهانی نظیر ویتول و گلنکور هم که میلیاردها دلار وام برای بخش صنایع نفت اقلیم به این منطقه اعطا کرده بودند، هم‌اینک با نگرانی شدید مواجه شده‌اند و این روند تاثیر منفی زیادی بر آینده دادوستد مالی جهانی با اقلیم کردستان خواهد گذاشت‌.