30 - 12 - 2023
پای رانت و فساد در ماشین‌آلات معدنی
«جهان‌صنعت»- متاسفانه امروز بخش معدن با کمبود ماشین‌آلات از نوع دست دوم و نو مواجه است و این مشکل دیرینه حل‌نشده باقی مانده است. حتی آن شرکت‌هایی که ادعای ساخت ماشین‌آلات معدنی را دارند به دلیل اینکه بیشتر کپی‌کار محصولات خارجی هستند و در ضمن هیچ‌گونه خدمات پس از فروشی ارائه نمی‌دهند، درنتیجه چندان نیاز معدنی‌ها را پاسخگو نبوده‌اند. تازه اگر فعالان معدن خوش‌شانس باشند بتوانند ماشینی وارد کنند، اما به دلیل بی‌بهره بودن از گازوییل باکیفیت و گوگردی که با استانداردهای دنیا فاصله چشمگیری دارد به شدت به ماشین‌آلات خود ضربه وارد می‌کنند.
امروز به دلیل وجود ماشین‌آلات کهنه و فرسوده ایران به قبرستان ماشین‌آلات تبدیل شده در حالی که با توجه به اینکه متوسط عمر ماشین‌آلات حدود ۱۸ سال است، اگر بتوانیم ماشین‌آلات نو و حتی ۱۰ سال کارکرده وارد کنیم، معدنی‌ها هم از این مشکل فرسودگی نجات پیدا می‌کنند. این در حالی است که مسوولان مدام بر تولید داخل تاکید دارند. جالب اینکه اسم ۱۶ شرکت به عنوان مدعیان ماشین‌سازی در ایران اعلام شده است. این در حالی است که چون تیراژ ماشین‌آلات معدنی در کل دنیا پایین است، در کل دنیا هم نمی‌توان ۱۶ شرکت تولید‌کننده ماشین‌آلات معدنی پیدا کرد!
موضوع فرسودگی ماشین‌آلات معدنی مساله امروز و دیروز نیست، بلکه به شدت نیازمند بازنگری در سیاستگذاری و تسهیلات در زمینه واردات است، چراکه ماشین‌آلات ساخت داخل کمتر از ۱۰ درصد نیاز معدنکاران را در کشور تامین می‌کند. به رغم اقدامات و تمهیدات وزارت صمت برای تسهیل واردات ماشین‌آلات این مساله همچنان حل نشده باقی مانده است. در همین خصوص اخیرا عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس نیز گفته است که بخش معدن از نظر تامین ماشین‌آلات با کمبودهای بسیاری روبه‌رو است و در صورتی که برای این موضوع چاره‌اندیشی نشود و ماشین‌آلات معدنی باکیفیت و به‌روز وارد نشود، همان‌گونه که تا امروز شاهد تعطیلی معادن به دلیل نبود این ماشین‌آلات بودیم، باقی معادن نیز تعطیل می‌شوند.
البته مساله این است که گویا پای رانت در میان است. به این صورت که یک ماشین نو از کشور چین چیزی حدود ۲ میلیارد تومان تمام می‌شود، اما معدنی‌ها همان را در بازار ۶ میلیارد تومان پیدا می‌کنند! بنابراین متوجه می‌شویم عده‌ای با رانت‌خواری اعلام می‌کنند که سازنده‌اند و ماشین را به سه برابر قیمت به فروش می‌رسانند!
ایران قبرستان ماشین‌آلات
رییس اتحادیه سرب و روی ایران به «جهان‌صنعت» گفت: یک ماشین نو ۱۰۰ هزار دلار قیمت دارد، اما همان ماشین به صورت دست دوم ۵۰ هزار دلار می‌شود. شرکت‌های داخلی همین وسیله دست دوم را وارد می‌کنند، مقداری روی آن هزینه می‌کنند و سپس تبدیل به ماشین نو می‌شود. بنابراین اگر لوازم یدکی اصلی آن در بازار پیدا شود (که نمی‌شود) همان ماشین دست دو می‌تواند مثل ماشین نو کارایی داشته باشد. به این ترتیب اینکه برخی مطرح می‌کنند ماشین تعمیرشده به اندازه ماشین نو کار نمی‌کند، درست نیست. با توجه به تحریم‌ها و… مقرون‌به‌صرفه است که ماشین‌آلات ۱۵ سال سابقه کار وارد کشور شود، چراکه ما ماشین‌های ۴۰ساله داریم و خیلی از ماشین‌آلات معدنی دیگر فعال نیستند. او تاکید کرد: با توجه به اینکه متوسط عمر ماشین‌آلات حدود ۱۸ سال است، اگر بتوانیم ماشین‌آلات خوب وارد کنیم دیگر ایران قبرستان ماشین‌آلات کهنه نخواهد شد.
آمار عجیب شرکت‌های مدعی در ایران
حسن حسینقلی با اشاره به تعداد بالای شرکت‌هایی که مدعی ماشین‌سازی در کشور هستند، ادامه داد: در کمال تعجب ۱۶ شرکت هستند که ادعای ماشین‌سازی در ایران دارند. این در حالی است که به این خاطر که تیراژ ماشین‌آلات معدنی در کل دنیا پایین است، در کل دنیا ۱۶ شرکت تولید‌کننده ماشین‌آلات معدنی هم نداریم!
او با بیان اینکه ماشین معدنی وسیله سواری نیست که سالی ۱۰۰ میلیون دستگاه تولید شود، اظهار کرد: در تمام دنیا برای هر شرکتی صرف نمی‌کند که خود موتور، گریبکس و… را تولید کند. درنتیجه شرکت‌های بزرگ بخشی‌هایی را خودشان می‌سازند و بخش‌هایی را هم می‌خرند و هیچ‌گونه ادعای دروغینی ندارند، اما کسانی که در کشور ما مطرح می‌کنند سازنده‌اند باید اعلام کنند که مونتاژ‌کار هستند و نه سازنده! اگر در حد ۱۰ درصد هم سازنده باشند باید براساس استاندارد کارخانجات دنیا پیش بروند. او تصریح کرد: ماشین‌آلات به آلیاژ نیاز دارد، این درحالی است که تولید‌کننده ما چنین چیزی ندارد و در اصل از چین لوازم را خریداری و سرهم‌بندی می‌کند!
رانت و دلال‌بازی ماشین‌آلات
رییس اتحادیه سرب و روی ایران با انتقاد از اینکه قیمت ماشین‌آلات در ایران سر به فلک می‌کشد، تصریح کرد: یک ماشین نو را جمهوری اسلامی از چین بین ۵۰ تا ۱۰۰ هزار دلار می‌خرد که چیزی حدود ۲ میلیارد تومان می‌شود، اما همان را در بازار ۶ میلیارد تومان می‌فروشند! بنابراین متوجه می‌شویم عده‌ای با رانت‌خواری و ارائه آگهی در اتوبان‌ها اعلام می‌کنند که سازنده‌اند و ماشین را سه برابر قیمت به فروش می‌رسانند، اما مساله این است که اگر سازنده باشند باید قیمت تمام‌شده از ماشین چینی ارزان‌تر تمام شود. او تاکید کرد: معدنی‌ها حاضرند همه ماشین‌آلات را خریداری کنند، اما به قیمتی که چین به فروش می‌رساند و نه به قیمت دلال‌ها!
او با اشاره به لزوم داشتن شرایط قابل قبول ادامه داد: مساله دیگر اینکه مثل همه کارخانجات بزرگ دنیا باید اینجا هم خدمات پس از فروش و سرویس ارائه دهند. دولت باید به این فکر کند گازوییل خوب تولید در اختیار معدنی‌ها بگذارد. این در حالی است که شرکت نفت گازوییل بی‌کیفیت تولید کرده و ضمن مشکل‌آفرینی برای معدنی‌ها باعث آلودگی هوا هم می‌شود که بیش از ۷ هزار پی‌پی‌ام گوگرد دارد.
حسینقلی با اشاره به آمارهای غیرواقعی از تولید ماشین‌آلات معدنی در کشور گفت: مطرح می‌شود که شرکت‌های داخلی هزار ماشین تولید کرده‌اند، اما مساله این است که آمار دهید به چه کسی فروخته‌اید؟ خریداران با چه شرایطی خرید کرده‌اند؟ در همین رابطه از نماینده‌های مجلس خواستیم که به این سوال پاسخ دهند که در کل ایران چند ماشین معدنی وجود دارد؟ عمرشان و نوعشان چقدر است؟ و بعد از آن نیازها را برآورد کنیم. مساله مهم این است که وقتی هپکو مطرح می‌کند ۱۰۰ ماشین تولید می‌کند این موضوع چه ارتباطی به ۲۰۰ ماشین مورد نیاز دارد؟ چقدر معدنی‌ها باید منتظر بمانند که هپکو بتواند دست به تولید بزند! چرا مسوولان با این کار صنایع معدنی را به گروگان گرفته‌اند؟
شرایط برای واردات تسهیل شود
پیشتر سعید عسکرزاده دبیر انجمن سنگ‌آهن کشور درباره وضعیت امروز استهلاک ماشین‌آلات معدنی در کشور گفته بود: موضوع ماشین‌آلات موضوع امروز و دیروز نیست، این مساله ناشی از کمبودی است که طی سال‌ها انباشته شده و شرایط را برای معدنکاری درست با بهروری بالا سخت کرده است. اعداد و ارقامی که در این زمینه مطرح می‌شود ثابت نیست و می‌تواند متغیر باشد. با در نظر داشتن هر رویکرد و مدل آماری در این حوزه حداقل به چند ده هزار دستگاه برای معدنکاری نیازمند هستیم و این مهم قابل کتمان نیست.
او با بیان اینکه تامین این حجم از نیاز کار ساده‌ای نخواهد بود، ادامه داد: تحقق شرایط مناسب برای معدنکاران و به‌روزرسانی ماشین‌آلات نیازمند ایجاد بستر و تسهیل واردات است. از این طریق می‌توانیم به سرعت بخش اعظمی از نیاز داخل را تامین کنیم. در این میان مهم است که آنچه به عنوان سیاست نظام حکمرانی در حوزه ماشین‌آلات برای معادن داریم باید با آنچه که سیاست نظام حکمرانی برای ماشین‌ساز است متفاوت باشد. نباید فراموش کنیم در آینده نه‌چندان دور شرایط ماشین‌آلات دنیا به شکل قابل‌توجهی تغییرات فاحشی خواهند داشت و اگر بخواهیم از بهره‌وری لازم برای عملیات معدنکاری بهره‌مند شویم باید ماشین‌آلات به‌روز داشته باشیم. آنچه مهم است این است که این سیاست در قبال مجموعه ماشین‌سازها قابل تامین نخواهد بود. ماشین‌سازها باید به سمت ماشین‌های نسل‌های جدید، نسل‌های سه و چهار، هوشمندسازی و ماشین‌آلات خودران حرکت کنند. باید تمهیداتی برای ماشین‌آلات مرتبط با معدنکاری زیرزمینی اندیشیده شود، چراکه در این زمینه به شدت عقب هستیم و طراحی مناسبی برای معدنکاری نداریم و بخشی هم در کشور نداریم که مدعی باشد توانایی ورود به این بخش را دارد. همه این عوامل سبب می‌شود مجبور شویم سیاست‌های دیگری را در قبال ماشین‌سازها یا مدعیان ماشین‌سازی در کشور فراهم کنیم.
نیاز معدنی‌ها چقدر است؟
عسکرزاده در پاسخ به این سوال که براساس آمارها تولید ماشین‌آلات معدنی در کشور محدود است و این حجم چه میزان و چند درصد از نیاز معدنکاران را تامین می‌کند، گفت: تولیدکنندگان ماشین‌آلات معدنی در داخل کشور اگر با حداکثر ظرفیت خود کار کنند کمتر از ۱۰ درصد از نیاز کشور را پوشش می‌دهند. در حال حاضر با در نظر داشتن سیاستی که در ارتباط با ماشین‌سازان وجود دارد، ماشین‌آلات نو در کشور تولید می‌شوند بعضا از ماشین‌آلات دست دوم کوماتسو ۵ یا ۱۰ سال کارکرده به لحاظ کارایی و مصارف ضعیف‌تر هستند. به همین دلیل است که تعداد بسیار زیادی شرکت‌های ماشین‌ساز شروع به فعالیت کرده‌اند. اکنون حدود ۲۳ مجموعه ماشین‌سازی در کشور داریم، این در حالی است که در کل دنیا ممکن است حدود ۱۱ برند معروف ماشین‌سازی وجود داشته باشند. این عدد قابل‌توجهی است که نشان می‌دهد مدل ماشین‌سازی ما با آن مدلی که برندها دنبال آن هستند متفاوت است و برندهای بزگ دنیا مبتنی بر R&D فعالیت می‌کنند و در پس پرده تولید ماشین اقدماتی انجام می‌شود و اتفاقات دانشی و فناورانه اتفاق می‌افتد تا منجر به تولید شود. برای مثال کشوری مانند چین یک ماشین‌سازی دارد که اتفاقا به دلیل تغییرات نسلی فروش چندانی در این کشور ندارد.
عمر مفید ماشین‌آلات چقدر است؟
دبیر انجمن سنگ‌آهن کشور درباره بحث عمر مفید ماشین‌آلات گفت: ورود ماشین‌آلات با عمر بیش از ۱۰ سال در کشور ممنوع است، ولی نکاتی هم دارد. برخی از این ماشین‌سازهای معدنی همانند ساختار خودرو است. در خودرو می‌بینید شرکتی همچون تویوتا خودروی خود را تا ۵ سال گارانتی می‌کند و اتفاقا می‌گوید وضعیت هزینه‌های خدمات پس از فروش هم خدمات بالایی نیست. یعنی اینقدر به محصول خود مطمئن است که بعد از ۵ سال هم برای آن مشکلی ایجاد نمی‌شود. متاسفانه بعضا خودروی داخلی بعد از ۶ ماه کار نیازمند تعمیر و اصلاح می‌شود. عینا این موضوع درباره ماشین‌آلات معدنی نیز وجود دارد. به این دلیل است که برخی از این ماشین‌آلات که از خارج از کشور به صورت دست دوم وارد می‌شود از ماشین‌آلات تولید داخل برای بخش معدن جذاب‌تر است. البته این موضوع مسائل و چالش‌هایی نیز به همراه دارد. قطعات ماشین‌آلات فرسوده خارجی به سختی یافت می‌شود و قیمت بالایی دارد. زمانی که این ماشین‌آلات نیازمند تعمیر باشند ابتدا باید به درستی تشخیص داده شود، سپس قطعات موردنیاز به دبی سفارش داده شود و فرآیند ارسال و ترخیص محصول انجام شود. متاسفانه بعضا قطعه روی ماشین کار گذاشته می‌شود و تازه معلوم می‌شود تشخیص اولیه درست نبوده است. این فرآیند باعث می‌شود فضای معدنکاری و میزان خواب معدن از حد نرمال درباره ماشین‌آلات فرسوده بیشتر باشد. ولی در ماشین‌آلاتی که مطمئن و نو هستند، خدمات پس از فروش مطمئنی دارند شرایط متفاوت است.
از دست رفتن ظرفیت‌ها
اخیرا عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس گفته است: بخش معدن از نظر تامین ماشین‌آلات با کمبودهای بسیاری روبه‌رو است و در صورتی که برای این موضوع چاره‌اندیشی نشود و ماشین‌آلات معدنی باکیفیت و به‌روز وارد نشود، همان‌گونه که تا امروز شاهد تعطیلی معادن به دلیل نبود این ماشین‌آلات بودیم، باقی معادن نیز تعطیل می‌شوند.
فرهاد طهماسبی درباره ضرورت تامین ماشین‌آلات معدنی گفت: با وجود اینکه ایران جزو کشورهای نخست از نظر دارا بودن ظرفیت‌های معدنی است، اما به دلیل برخی موضوعات مانند بی‌توجهی به اکتشاف و… تنها ۱۰ درصد این ظرفیت مورداستفاده قرار گرفته که این عدد در مقایسه با پتانسیل موجود در کشور بسیار ناچیز است.
نماینده مردم نی‌ریز، استهبان و بختگان در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه در زمینه اکتشاف معادن با عقب‌افتادگی روبه‌رو هستیم و دولت باید برنامه مناسبی در این زمینه داشته باشد، ادامه داد: علاوه بر بی‌توجهی به اکتشاف در حوزه معادن، معدنکاران از نبود ماشین‌آلات مناسب و به‌روز معدنی نیز گلایه‌مند هستند.
وی اضافه کرد: دولت‌ها طی سال‌های اخیر در زمینه ماشین‌آلات معدنی اقدام خاصی انجام ندادند و به بهانه حمایت از تولید داخل، واردات دستگاه‌های استاندارد و به‌روز متوقف شده است، هرچند در حال حاضر تولیدکنندگان ماشین‌آلات معدنی ادعا می‌کنند که می‌توانند نیاز کشور را تامین کنند، اما این ادعا باید راستی‌آزمایی شود؛ باید مشخص شود آیا آمار مربوط به تولید این بخش با واقعیت تطابق دارد یا خیر؟ آیا کیفیت ماشین‌آلات معدنی پاسخگوی نیاز داخل است یا خیر؟
این نماینده مردم در مجلس یازدهم با انتقاد از تفاوت قیمت ماشین‌آلات معدنی داخلی با مدل‌های خارجی آن تصریح کرد: بخش معدن از نظر تامین ماشین‌آلات با کمبودهای بسیاری روبه‌رو است و در صورتی که برای این موضوع چاره‌اندیشی نشود و ماشین‌آلات معدنی باکیفیت و به‌روز وارد نشود، همان گونه که شاهد تعطیلی معادن به دلیل نبود این ماشین‌آلات بودیم، باقی معادن نیز تعطیل می‌شوند.
خرید دستوری، جفا به بخش معدن
بهرام شکوری رییس کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق ایران در رابطه با کمبود ماشین‌آلات معدنی در کشور و عدم شفافیت در ارائه اطلاعات حوزه تولید گفته است: ۳/۹۸ درصد معادن ما در سطح کشور کوچک و متوسط هستند که این معادن دارای مشکلات عدیده‌ای هستند. معادن ما چوب دوسر طلا هستند و این مطالب را به گوش آقای رییس‌جمهوری رساندیم که وقتی صحبت از حمایت از تولید‌کننده داخلی می‌شود، بخش معدن را جزو تولید‌کننده‌های خارجی در نظر می‌گیرند و حمایت مناسبی نمی‌شود. اگر بنا به حمایت از تولید داخل باشد، چرا از معدن حمایت نمی‌شود. اینکه بهره‌برداران و فعالان معدن را مجاب کنیم به دلیل حمایت از تولید داخل ماشین‌آلات ایرانی را گران‌تر از مشابه خارجی خریداری کنند، جفا به بخش معدن و تولید داخل است.
وی افزود: مسوولیت واردات، بخش تولید و ممنوعیت واردات در حوزه وزارت صمت است که طی بخشنامه‌های گذشته روند قیمتی ماشین‌آلات در چند سال گذشته تا به امروز، یک روند افزایشی بوده است و سه برابر بازار دنیا ماشین‌آلات خریداری می‌کنیم و این محدودیت‌ها به دلیل حمایت از تولید داخل بوده است.
شکوری گفت: هیچ آمار دقیقی در حوزه تولید‌کننده و انواع ماشین‌آلات و جزئیات آن تا به حال در دسترس نیست و اگر موجود است باید متولی آن، این اطلاعات را انتشار و در اختیار فعالان بخش معدن قرار دهد؛ اینکه چند تولید‌کننده، چند نوع ماشین‌آلاتی و چه تعداد تولید و ارزش ماشین‌آلات و ارزش دلاری آن و همچنین کشور سازنده اجزای آن مانند موتور و گیربکس و… باید انتشار یابد و شفاف‌سازی در این مورد انجام بگیرد. نکته مهم دیگر، بحث قیمت این ماشین‌آلات داخلی با مشابه خارجی است که در بعضی مواقع قیمت داخلی ماشین‌آلات چندین برابر همان نمونه در خارج از کشور است. این موارد در بخش تولید داخل باید رعایت شود تا فعال بخش معدنی رغبت به خرید این ماشین‌آلات داشته باشد و با انتخاب درست در این زمینه هزینه کند.
رییس انجمن مس ایران خاطرنشان کرد: در حوزه تولید داخل مشکلات متعددی وجود دارد که بخش معدن تمایلی به خرید این نوع ماشین‌آلات ندارد و باید این موانع و مشکلات مرتفع شود و اطلاعات گفته‌شده در حوزه تولید در دسترس قرار گیرد تا عدد دقیقی از میزان تولید و واردات را داشته باشیم.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد