پتانسیل بلاکچین در تحقق درآمدهای مالیاتی

زهرا لطیفی*- سازمان مالیاتی باید با شروع تغییرات کوچک و دقیق برای استفاده از بلاکچین در قسمت‌های خاص با کارکردهای خاص برنامه‌ریزی کند.
با توجه به لایحه بودجه سال ۹۹، بیشترین درآمد دولت در سال آینده، از درآمدهای مالیاتی خواهد بود. اگرچه سیستم‌های مالیاتی از یک کشور به کشور دیگر متفاوت هستند، اما رویکردهای سنتی برای جمع‌آوری مالیات دارای نقص‌هایی است. فرار مالیاتی و کلاهبرداری نیز تقریبا در همه دولت‌ها شایع است. افراد و مشاغل می‌توانند از پیچیدگی‌های مالیاتی برای اجتناب و فرار مالیاتی استفاده کنند. حتی نفوذ به این سیستم متمرکز می‌تواند به مجرمان امکان سرقت هویت افراد و سوءاستفاده‌ را بدهد.
فناوری بلاکچین به دلیل غیرمتمرکز بودن، بدون واسطه بودن، شفافیت و امنیت، تاثیر زیادی در نحوه ثبت مالیات به خصوص مالیات بر ارزش‌افزوده داشته و به مبارزه با کلاهبرداری مالیاتی کمک خواهد کرد. این فناوری می‌تواند ساختار مالیاتی را به شدت تغییر دهد. این قابلیت به واسطه اجرای قراردادهای هوشمندی است که می‌توانند فرآیند پرداخت‌، انتقال و ضبط دارایی را به صورت خودکار انجام دهند و محاسبات مربوط به مالیات کارآمدتر و با هزینه و زمان کمتری انجام شود. علاوه بر این بلاکچین می‌تواند زمینه را برای سطوح پیشرفته‌تر شفافیت، امنیت و گزارش‌دهی فراهم کند.
تعریف بلاکچین اغلب مالیات‌های غیرمستقیم را در ذهن متبادر می‌کند. این مالیات‌ها شامل مالیات‌های مبتنی بر مصرف از جمله مالیات بر ارزش‌افزوده (VAT)، مالیات بر کالا و خدمات (GST)، مالیات بر فروش، عوارض گمرکی و مالیات بر عوارض زیست‌محیطی است. این مالیات‌ها اغلب از زنجیره معاملات و بدهی‌های مالیاتی آنها پیروی می‌کنند و تعهدات غالبا توسط رویدادهای کلیدی که باید به طور مستند ثبت و ضبط شوند، ایجاد می‌شوند. این وقایع شامل انجام یک خدمت یا تحویل کالا، انعقاد قرارداد، ساخت یک محصول و با یک عمل واردات یا صادرات کالا و خدمات است.
نحوه، مکان، زمان و نوع مالیاتی که باید اعمال شود اغلب به تصمیمات پیچیده‌ای بستگی دارد که باید برای هر معامله به درستی اعمال شوند. تحقق درآمدهای مالیاتی دولت، بستگی به گزارش صادقانه و دقیق اطلاعات دارد. مواردی مانند فقدان اطلاعات، خطاهای مالیات‌دهندگان، سهل‌انگاری و مسامحه‌کاری مودیان مالیاتی یا حسابداران در کنار فعالیت‌های متقلبانه برای فرار مالیاتی و اجتناب مالیاتی، می‌توانند آثار سوئی در تحقق درآمدهای مالیاتی داشته باشند.
بلاکچین در ارتباط با برنامه‌های جدیدی مانند هوش مصنوعی، اتوماسیون فرآیند روباتیک، یادگیری ماشین و اینترنت اشیا می‌تواند در وصول مالیات‌های غیرمستقیم تاثیر زیادی داشته باشد. دولت می‌تواند بلاکچین را برای انتقال داده‌های مالیاتی و پرداخت‌ها، ایجاد کند. از آنجا که معاملات در بلاکچین سابقه‌ای فوری و با قابلیت ردیابی دارند، زمان کار کارگزاران مالیاتی به شدت کاهش می‌یابد. به جای ثبت و بررسی سوابق بانکی در ماه‌های سال، می‌توان از قرارداد هوشمند برای پرداخت مالیات بر مبادله به صورت خودکار استفاده کرد. این فرآیند باعث صرفه‌جویی در زمان و هزینه می‌شود زیرا دولت نیازی به صرف منابع زیادی برای جمع‌آوری و سازماندهی مالیات‌ها ندارد. همچنین تکمیل اظهارنامه مالیاتی نیز فرآیندی طولانی و خسته‌کننده برای شهروندان نخواهد بود.
بسیاری از کشورهای پیشرفته به دنبال استفاده از بلاکچین و به طور کلی دفتر کل توزیع شده برای امور مالیاتی هستند. به عنوان مثال اخیرا اداره مالیات کشورهای بریتانیا، سوییس، سوئد، برزیل و آکادمی فناوری اطلاعات چین از طرح شرکت تنسنت و تعدادی دیگر از شرکت‌های فناوری برای پیاده‌سازی پروژه‌ای به نام طرح جامع فاکتورزنی بر مبنای دفترکل توزیع‌شده حمایت می‌کنند که دستکاری دفترهای حسابرسی و صدور فاکتورها و صورتحساب‌های جعلی را کاهش داده و منجر به کاهش قابل توجه فرارهای مالیاتی می‌شود. یک سال قبل‌تر در اواخر سال ۲۰۱۸، وزارت درآمد تایلند نیز اعلام کرد در حال امتحان بلاکچین برای ردیابی پرداخت مالیات بر ارزش‌افزوده است.
با وجود همه هیاهوهای پیرامون بلاکچین، این تکنولوژی هنوز در مراحل اولیه خود است بنابراین قبل از عملی شدن در مقیاس ملی برای سازمانی مثل سازمان مالیاتی، کمی پیچیده است. همچنین موانعی مانند مقیاس‌پذیری و هزینه بالا، در سر راه پذیرش تمام‌عیار این تکنولوژی وجود دارد. از طرف دیگر قابلیت همکاری بلاکچین‌ و تسهیل تعامل بین بلاکچین‌های مختلف در سازمان‌های مختلف، به عنوان یک ویژگی برجسته برای توانمندسازی اکوسیستم تلقی می‌شود که بلاکچین ۰/۳ وعده بهبود قابلیت همکاری، مقیاس‌پذیری، امنیت و کارایی بلاکچین‌ها را داده است.
در نهایت باید به این نکته توجه داشت که تغییر کل سیستم مالیاتی با استفاده از بلاکچین، می‌تواند به ایجاد اختلالات گسترده منتهی شود. این یک فرآیند کاملا متفاوت است بنابراین یک تغییر ناگهانی می‌تواند سرعت عمل را کند کرده یا باعث به‌هم‌ریختگی شده و اوضاع بدتر شود. با وجود این، پتانسیل بلاکچین را نباید نادیده گرفت زیرا چشم‌انداز نهایی اقتصاد در نهایت، آنلاین و دیجیتالی است. پیشنهاد می‌شود سیستم‌های مالیاتی با شروع تغییرات کوچک و دقیق، برای استفاده از بلاکچین در قسمت‌های خاص با کارکردهای خاص برنامه‌ریزی کنند. در این راستا استفاده از سَند باکس که یک حالت کنترل شده را در اختیار گذاشته و از سرایت ریسک به کل اکوسیستم جلوگیری می‌کند، پیشنهاد می‌شود.
* پژوهشگر بانکداری الکترونیک پژوهشکده پولی و بانکی