پتروپالایشگاه‌های ناجی

«جهان‌صنعت»- شکاف تولید و مصرف بنزین به اندازه‌ای بزرگ شده که بخش بزرگی از درآمدهای کشور را می‌بلعد و این فاصله هر روز در حال بیشتر شدن است. هر نسخه‌ای که تاکنون برای حل این ناترازی اجرا شده، تقریبا به در بسته خورده است؛ از افزایش قیمت‌ها گرفته تا جلوگیری از قاچاق و طرح‌های محدودکننده مصرف. این روزها اما دو نسخه دیگر علاوه‌بر طرح‌های قبلی روی میز تصمیم‌گیران است؛ احداث پالایشگاه‌های بیشتر و تبدیل متانول به بنزین.
تبدیل متانول به بنزین، از یک‌ماه گذشته شدت بیشتری پیدا کرده است تا بخشی از ناترازی بنزین از این طریق حل شود. برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد که در حال حاضر روزانه 8‌میلیون لیتر از بنزین مصرفی کشور از متانول تامین می‌شود. از آنجا که شکاف تولید و مصرف در حال حاضر به بیش از 15میلیون لیتر رسیده، مابه‌التفاوت این میزان هم از طریق واردات تامین می‌شود؛ وارداتی که بنا به گفته مسعود پزشکیان، رییس‌جمهوری هر لیتر بین 30 تا 40‌هزار تومان برای دولت هزینه در بر دارد.
با پیش‌بینی 2‌میلیارد دلار واردات خودرو در سال آینده و تولید خودروسازان، سال آینده نیاز به مصرف بنزین بین 6 تا 8‌درصد در خوشبینانه‌ترین حالت افزایش خواهد یافت، این بدان معناست که این شکاف باید از طریق واردات جبران شود.
در بودجه سال آینده که این روزها در کمیسیون تلفیق نهایی شده است، پیش‌بینی واردات 6‌میلیارد دلار بنزین از سوی دولت به تصویب کمیسیون تلفیق بودجه هم رسیده است. چنین تصویری یعنی اگر جلوی این روند اشتباه رو به رشد گرفته نشود، بخش بزرگی از درآمدهای کشور در بدترین شکل ممکن هدر می‌رود.
نسخه دیگری که از سوی برخی کارشناسان مدام پیشنهاد می‌شود، احداث پتروپالایشگاه‌های جدید است. هرچند دولت سیزدهم دو طرح جدید پتروپالایشگاهی را مصوب کرد اما گزارش‌ها نشان می‌دهد که پیشرفت فیزیکی این طرح‌ها در حد صفر باقی مانده است. از سویی احداث پالایشگاه‌های جدید صرف‌نظر از منابع کلانی که نیاز دارد، زمان‌بر است و به این سرعت نمی‌تواند ناترازی بنزین را در کشور حل‌وفصل کند.
کالبد‌شناسی ناترازی بنزین
محمد ابراهیمی، کارشناس صنایع پایین‌دستی در یادداشتی برای روزنامه جهان‌صنعت می‌نویسد: «بعد از مباحث مطرح‌شده و متعاقب اظهارنظر مسوولان در مورد تراز منفی تولید/مصرف بنزین در کشور و هزینه‌های واردات آن، مقوله بنزین مجددا به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مردم و مسوولان کشور تبدیل شده و نسخه‌پیچی‌های متعددی در این خصوص انجام شده است که بعضا برخی از آنها فاقد ماهیت استدلالی منفی است. اظهارنظر در مورد ناترازی بنزین بیش از همه نیازمند اطلاعات و پس از آن، اشراف به توان تولید و همچنین رفتار مصرف‌کنندگان این فرآورده نفتی است. ازاین‌رو افشای گزارش دقیق میزان تولید بنزین کشور توسط پالایشگاه‌های داخلی واجد اهمیت بسیار بالایی بوده و بدون آن نمی‌توان وضع حال در حوزه بنزین را درک و طبعا تصمیم‌گیری متناسب و صحیحی را متصور بود. مقامات صنعت نفت در دولت قبلی ارقام متفاوتی را در مورد تولید روزانه بنزین در پالایشگاه‌های کشور اعلام می‌کردند. این ارقام از 107 تا 112 و حتی 115‌میلیون لیتر متغیر بود. از آنجایی که افزایش بااهمیت در میزان تولید فرآورده‌های نفتی عمدتا نیازمند سرمایه‌گذاری در طرح‌های توسعه‌ای است لذا می‌توان همان میزان تولید اعلام‌شده قبلی را مبنای تحلیل وضع موجود بنزین در آغاز به کار دولت چهاردهم قرار داد.
تولید بنزین در حالی در حوزه صنعت پالایش نفت داخلی اتفاق می‌افتد که براساس آخرین اعلام مسوولان حوزه توزیع فرآورده‌های نفتی از ابتدای سال تا اواسط آبان میانگین فروش روزانه حدود 125میلیون لیتر بنزین ثبت شده است. نقطه کلیدی در ناترازی بنزین کشور در واقع ناظر بر تحلیل شکاف بین تولید و مصرف است.»
شعاری که عملی نشد
ابراهیمی در ادامه این یادداشت می‌نویسد: «چندسال قبل تحولی شعار محور در بخشی از بدنه دولت حاکم شده بوده که باور داشت باید به سمت توسعه تعداد پالایشگاه‌های نفتی رفت. ازاین طریق کشور را نسبت به مخاطرات و محدودیت‌های ناشی از کمبود بنزین به عنوان فرآورده‌های استراتژیک مصون داشت.
اگر همان شعار مبنای عمل قرار می‌گرفت، آنگاه کشورمان که در مقطع قبل از سال‌1400 در دروه‌هایی در مقام صادرکننده بنزین قرار داشت، باید طی سه‌سال اخیر یک پالایشگاه نفتی با اندازه‌ پالایشگاه آبادان می‌ساخت. برخی اوقات این وظیفه در قالب احداث پتروپالایشگاه‌ها و از طریق صناعی بخش‌خصوصی و دولتی برجسته می‌شد.
اما آنچه در مقام عمل تحقق یافت، فقدان تامین منابع و غیرموجه بودن حرکت به آن سمت به‌خصوص از سوی بخش‌خصوصی بود.
با قطعیت می‌توان گفت کمتر کارشناسی ساخت پالایشگاه/ پتروپالایشگاه متناسب با افزایش مصرف را تجویز می‌کند. زیرا علاوه بر غیرمعقول بودن نسخه فوق با روند فعلی مصرف بنزین و سایر فرآورده‌های نفتی، اولا همواره بخش اعظمی از منابع مالی طرح‌های عمرانی کشور خرج ساخت پالایشگاه می‌شود و مهم‌تر از آن کشور به دلیل محدودیت‌های سرزمینی مثل کمبود آب، مسائل محیط‌زیست، محدودیت‌های مالی و تجهیزاتی ناشی از مشکلات بین‌المللی عملا امکان حرکت در آن مسیر را ندارد.
در چنین شرایطی راهکار مجموعه تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران مرتبط با تامین بنزین برای سال‌ 1402 چیست؟ آیا می‌توان از مجموعه تصمیمات و اقدامات دولت به نحوه مدیریت و تامین بنزین پی برد؟
قانون بودجه سال 1403 تا حدودی تکلیف این امر را مشخص کرده است. براساس یکی از بندهای اجرای این قانون به شرکت‌های دولتی ذی‌ربط وزارت نفت اجازده داده شده تا سقف 80‌هزار میلیارد تومان بابت خرید و معاوضه، یا تهاتر فرآورده‌های نفتی وارداتی با فرآورده‌های نفتی صادراتی هزینه کند.
با این اوصاف به نظر می‌رسد بخشی از کسری تراز بنزین ازطریق محور واردات و تهاتر تامین و مصرف می‌شود.
از طرف دیگر با توجه به اجازه دیگری که بند «ب» تبصره یک قانون بودجه‌1403 به دولت داده است، این امکان وجود دارد که تا سقف 60‌هزار میلیارد تومان نیز از محل خوراک تحویلی به سایر واحدهای تولیدکننده فرآورده‌های نفتی تهاتر شود. بر این اساس در صورت خرید با تهاتر فرآورده‌های نفتی تولیدی این واحدها بخش دیگری از کسری بنزین از محل تولیدات واحدهای تولیدکننده فرآورده‌های نفتی تامین می‌شود اما با این همه هنوز هم کسری در تراز تولید و مصرف مشهود است. یکی از این اقدامات حمایت همه‌جانبه از عملیات آغازشده در صنعت پالایش نفت به‌منظور اصلاح فرآیندها در حوزه پالایش نفت است. بهینه‌سازی سبد محصولات سبب می‌شود که محصول شرکت‌های پالایشی منجر به تولید فرآورده‌های نفتی با ارزش افزوده بیشتر مثل بنزین میل کند. همچنین جدیدترین خبرها حاکی است که حدود 8میلیون لیتر بنزین از ابتدای شهریور تا نیمه آبان به حجم تولید بنزین کشور اضافه شده است. این میزان، ظاهرا با برخی تغییرات فرآیندی محقق شده است. به‌عنوان نمونه چندین پالایشگاه از جمله تهران، تبریز و اصفهان موفق به این افزایش تولید شده‌اند.
به هر تقدیر با توجه به جمیع جهات آنچه مسلم است استمرار روند موجود امکان‌پذیر نیست و باید به روش‌هایی روی آورد که در مسیر ایجاد تعادل بین میزان عرضه و تقاضای بنزین با توجه به حساسیت قیمت سوخت در سراسر دنیا اولا کم‌هزینه باشد و ثانیا حداکثر منافع را در فرآیند مدیریت مصرف بنزین عاید کشور و مردم کند.