پرده‌برداری از زخم‌های بورس

گروه بورس – بازار سرمایه به ‌عنوان یکی از ارکان اصلی توسعه اقتصادی، نقشی حیاتی در تامین مالی پروژه‌های بزرگ و حمایت از رشد صنایع ایفا می‌کند، با این ‌حال چالش‌های ساختاری، سیاست‌های نادرست و بی‌اعتمادی عمومی به برنامه‌های اقتصادی دولت، موجب شده تا بورس ایران نتواند به جایگاه واقعی خود در اقتصاد دست یابد. نشست صبحانه کاری اتاق بازرگانی ایران با رییس سازمان بورس و اوراق بهادار فرصتی بود تا فعالان اقتصادی و سیاستگذاران به بررسی مشکلات جاری و ارائه راهکارهایی برای تقویت بورس و بازگرداندن اعتماد عمومی بپردازند. این نشست محورهای مهمی ازجمله شفافیت، اصلاح سیاست‌های کلان و تسریع فرآیند تامین مالی را برجسته کرد.
جایگاه بورس به دلیل بی‌اعتمادی به سیاست‌های اقتصادی، از دست رفته است
رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران گفت: بورس پایگاهی برای هدایت اقتصاد به سمت توسعه است و باید تامین‌کننده منابع لازم برای اجرای پروژه‌های بزرگ باشد، هرچند امروز به دلیل بی‌اعتمادی مردم به سیاست‌های اقتصادی، نمی‌تواند نقش کلیدی خود را بازی کند.
صمد حسن‌زاده در نشست صبحانه کاری با رییس سازمان بورس و اوراق بهادار که با حضور روسای اتاق‌های سراسر کشور، روسای کمیسیون‌های تخصصی اتاق ایران و جمعی از فعالان اقتصادی برگزار شد، افزود: در وضعیت اقتصادی فعلی توام با نارسایی‌ها و موانعی که در این مسیر وجود دارد، به ‌واسطه تحریم‌ها، محدودیت‌هایی برای اقتصاد ایجاد شده است، با این ‌حال باید بتوانیم با همکاری هم شرایط اقتصادی را رو به‌ جلو هدایت کنیم.
او با بیان اینکه بورس در دنیا پایگاهی برای توسعه و رشد اقتصادی است، تصریح کرد: چندین سال است که اقتصاد ایران به ‌سختی مدیریت می‌شود و متناسب با این وضعیت، بورس به دلیل عدم اعتماد مردم و فعالان اقتصادی به سیاست‌های اقتصادی، جایگاه خود را در اقتصاد از دست داده است.
حسن‌زاده خاطرنشان کرد: بورس باید بتواند بدون دخالت سایر دستگاه‌ها، سرمایه‌های مردم را در مسیر توسعه به کار بگیرد و ارزش‌افزوده‌ای برای این سرمایه‌ها ایجاد کند. از طرفی بورس به ‌عنوان محلی برای تامین سرمایه واحدهای تولیدی، نقش کلیدی در اقتصاد دارد.
او ادامه داد: در بیشتر کشورها، فعالیت‌های بورس به ‌گونه‌ای است که واحدهای اقتصادی را از سرمایه‌های بانکی و تسهیلات آن بی‌نیاز می‌کند اما در ایران چنین روندی را شاهد نیستیم و فعالان اقتصادی به دلیل شرایط بورس، وابسته به بانک‌ها هستند و بانک‌ها هم به دلیل نبود منابع و لزوم توجه به تسهیلات تکلیفی، نمی‌توانند پاسخگوی نیاز واحدها باشند.
رییس اتاق ایران تاکید کرد: فعالان اقتصادی معتقدند که بورس محلی برای تامین سرمایه است و می‌تواند در توسعه اقتصادی موثر باشد؛ هرچند امروزه به دلیل بی‌اعتمادی به برنامه‌های دولت پول‌های خرد در خانه‌ها و صندوق‌ها بدون استفاده منجمد شده است. برای برون‌رفت از این وضعیت باید اعتماد مردم را جلب کرد تا بتوانیم از این سرمایه‌ها به نفع اقتصاد استفاده کنیم. بورس باید در اختیار همه مردم قرار بگیرد و برای پروژه‌های بزرگ منابع لازم را فراهم کند.
نرخ تشکیل سرمایه در ایران نگران‌کننده است
در ادامه نشست، حجت‌اله صیدی، رییس سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره به جایگاه اتاق ایران در اقتصاد گفت: اقتصاد کشور را اعضای اتاق بازرگانی و بخش‌ خصوصی می‌سازند. اگر این بخش از اقتصاد فعال باشند و ارزش‌آفرینی کنند حتما اقتصاد رشد می‌کند وگرنه پشتوانه اوراق بهادار خالی می‌شود.
صیدی افزود: بازارهای مالی روی بخش حقیقی اقتصاد سوار می‌شوند و امکان انتقال مالی را فراهم می‌کنند. باید بخش واقعی اقتصاد را درک و تقویت کنیم.
رییس سازمان بورس و اوراق بهادار ادامه داد: فشارهای زیادی به اقتصاد کشور تحمیل شده که بخشی از این مشکلات به تحریم و بخشی به حکمرانی شرکت‌ها و بهره‌وری پایین برمی‌گردد، برای همین نرخ تشکیل سرمایه و نرخ رشد اقتصادی پایین آمده است.
او با اشاره به اینکه بر اساس برنامه چشم‌انداز 20ساله، قرار بود میانگین رشد سالانه اقتصاد کشور به 8‌درصد برسد و در سال‌1404 در رتبه اول منطقه قرار بگیریم، گفت: اقتصاد با ناملایمات بسیار مواجه شد و در حال حاضر بر مبنای ارزش اسمی سرمایه، در رتبه چهارم منطقه، بعد از عربستان، ترکیه و امارات قرار داریم، همچنین در شاخص برابری قدرت خرید رتبه سوم را داریم، هرچند در کنار رتبه، فاصله ما با دیگر کشورها مهم است.
او ادامه داد: اوایل دهه‌80 شانه‌به‌شانه این کشورها حرکت می‌کردیم و فاصله کمتر بود و حتی گاهی جلوتر از آنها بودیم اما در پنج ‌سال اخیر نرخ تشکیل سرمایه منفی شده است. سرمایه کفاف پوشش استهلاک را نمی‌دهد.
رییس سازمان بورس و اوراق بهادار ادامه داد: نرخ تشکیل سرمایه در ایران وضعیت نگران‌کننده‌ای است. دغدغه اول کشور که مورد تاکید همه بوده، نرخ رشد و تشکیل سرمایه پایین است.
او تصریح کرد: تشکیل سرمایه از مسیر بازار پول و سرمایه انجام می‌شود اما در ایران، سهم بازار سرمایه در این فضا کم بوده و نهایتا به حدود یک‌پنجم یعنی 20‌درصد می‌رسد و 80‌درصد به بازار پول اختصاص دارد. صیدی با بیان اینکه این وضعیت خوب نیست، افزود: در بقیه کشورها نظام بانکی مسلط نیست و در کشورهای با ناخالص داخلی بالا این نسبت 50 به 50 است.
ماموریت بورس؛ تامین مالی بلندمدت
رییس سازمان بورس در بخش دیگری از نشست گفت: بورس به ‌عنوان نهاد تنظیم‌گر، کاری نمی‌تواند بکند مگر با اعتبار اعضایشان. اعتمادی که در بازار سرمایه به دلیل نااطمینانی در کشور، موقعیت جغرافیایی- سیاسی مسائل منطقه، رفتار سیاستگذاران خدشه‌دار شده است، همچنین تصمیم خلق‌الساعه واقعا سرمایه‌گذار را نگران می‌کند.
صیدی ادامه داد: سرمایه‌گذار نه راجع به فروش محصول و نه مواد اولیه و نهاده تولید اطمینان ندارد. این رفتار باعث شده بازار مالی که حساس‌تر است، آسیب ببیند. مردم دارایی فیزیکی را در شرایط عدم اطمینان مطمئن‌تر می‌دانند، برای همین ملک اعتبار دارد. در این وضعیت به اوراق سهام شاید اعتماد کمتری دارند و این رفتارهاست که بر اقتصاد اثر دارد. در این شرایط قیمت اوراق هم جابه‌جا می‌شود و نظام حکمرانی با تصمیم‌های متفاوت سرمایه‌گذار و بازار مالی را نگران می‌کند.
او افزود: تولیدکننده ما به وضعیت کوتاه‌مدت نگاه می‌کند. باید آسیب‌های بازار سرمایه را بشناسیم. ریسک‌های سیستماتیک سیاسی، نظام کلان تصمیم‌گیری و‌… بر بورس اثر دارد. بورس مثل دماسنج نتیجه تصمیم‌ها را نشان می‌دهد. قیمت‌گذاری دستوری علیه بورس است.
صیدی گفت: در همین بازار بخشی از اعتماد مردم خدشه‌دار شده ولی باز هم حداقل 2‌میلیون نفر فعال بورسی داریم که بیش از 50‌درصد از بازار بورس و سهام بازدهی گرفته‌اند. البته شاخص برآیند کل بازار است. هر اتفاقی در سیاست‌های کلان بیفتد، بر بورس اثرگذار است.
او با اشاره به استقلال بورس گفت: در قانون اوراق بهادار استقلال بورس به رسمیت شناخته شده است البته استقلال امری نسبی است و در طیف قرار دارد. اینکه افراد چقدر مستقل تصمیم می‌گیرند. ساختار بورس مستقل است. شورای بورس مجموعه‌ای است از همه ذی‌نفعان که در آن شورا تصمیم‌گیری می‌شود. در همین شورای مستقل از حضور رییس اتاق ایران محروم بوده‌ایم.
رییس سازمان بورس و اوراق بهادار تاکید کرد: باید منافع سهامداران خرد و کلان را حفظ کنیم. وقتی دولت لایحه بودجه می‌دهد، وظیفه داریم با دولت و وزارتخانه‌های متعدد و سازمان امور مالیاتی درباره منافع ذی‌نفعان گفت‌وگو و چانه‌زنی کنیم.
صیدی با اشاره به صدور اوراق دولتی گفت: انتشار اوراق دولتی در اوایل دهه‌90 انجام شده و کار خوبی است؛ اینکه طبق اوراق بدهی دولتی، بدهی دولت سررسیددار و سنددار شود و همین‌گونه نگویند فلان نهاد از دولت چقدر طلب دارد یا تاریخ وصولش معلوم نباشد. البته قرار بود در این اوراق، سهم دولت 20 یا 30‌درصد باشد اما الان چنین نیست.
او ادامه داد: نمودار نشان می‌دهد از سال‌94 به بعد اوراق بدهی دولتی بالاتر رفته و اوراق متعلق به بخش ‌خصوصی پایین آمده است. حدود 87‌درصد اوراق بدهی، دولتی بوده و بقیه بخش ‌خصوصی است. باید این سهم به سمت پنجاه پنجاه برود و این در افق سه ‌ساله انجام شود.
صیدی افزود: برای اینکه بورس به ارزش واقعی خودش برسد، نیاز به سرمایه‌گذاری دارد. بسیاری از شرکت‌ها ارزش ذاتی دارند و متاسفانه کم‌اظهاری می‌شود و همه این رفتارها در وضعیت بورس اثر دارد. برای اینکه بورس به حداقل میزان تولید ناخالص داخلی ما در محیط اقتصادی خود با 400میلیون نفر در منطقه سروکار داریم، این بازار تشنه عرضه کالا و محصول است. باید دست ‌به‌ دست هم دهیم و با ارزش‌آفرینی و خلق سرمایه برای اقتصاد کشور و منطقه مفید باشیم.
اهمیت پالایش نمادهای بورسی
ادامه نشست به بیان نقطه‌نظرات حاضران اختصاص داشت. محمدصادق حمیدیان، رییس اتاق شیراز با تاکید بر اهمیت حمایت از سهامداران خرد از سوی سازمان بورس گفت: اگر قانونگذار در قوانین بالادستی ازجمله ماده‌139 قانون مالیات معافیت قائل می‌شود، قاعده ارجحیت قانون بالادستی بر قانون بودجه باید باشد اما متاسفانه به این موضوع توجه نمی‌شود.
او با اشاره به فرار سرمایه از بورس و زیان سرمایه‌گذاران افزود: چرا پوشش ریسک سهامداران در بورس مطرح می‌شود اما به‌ جایی نمی‌رسد؟ شرکت‌های بیمه حتی سهام خود را بیمه نمی‌کنند.
حمیدیان با بیان اینکه اصول حاکمیت شرکتی مورد توجه ناظران بورس قرار نمی‌گیرد، گفت: ناظران باید به دستورالعمل‌های مربوط به حاکمیت شرکتی توجه کنند. سازمان بورس جدا از فشارهای سیاسی نسبت به پالایش نمادهایی که در بورس هستند، اقدام کند. بسیاری از نمادها یک وجب در تولید حرکتی نداشتند و سازمان نباید اجازه دهد سهامی که وجود خارجی ندارند و تولید ثروت نمی‌کنند، فعال باشند.
بازگردانی سرمایه اجتماعی بورس
ابوالفضل روغنی، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران نیز گفت: بورس سرمایه اجتماعی خود را از دست داده است و خوشنامی لازم را ندارد و قادر به جذب سرمایه‌های خرد و کلان نیست، در حالی ‌که می‌تواند موتور محرک تولید و صنعت باشد. این بدنه سنگین باید در دولت چهاردهم فعالیت کند تا پول‌های سرگردان جامعه را جذب کند.
او با بیان اینکه سازمان بورس باید شفافیت کامل ایجاد کند تا بتوان نوسانات بازار را کنترل کرد، ادامه داد: شرکت‌های خصولتی و دولتی سهم بیشتری در مدیریت بورس کالا دارند. باید راهکاری پیدا کرد که شرکت‌های خصوصی نقش‌آفرینی بیشتری داشته باشند. همچنین یکی از نقش‌های مهم سازمان بورس برنامه‌ریزی برای آموزش مردم است تا بتوانند از محاسن آن استفاده کنند.
لزوم اجرای پروژه‌های مشترک بورس با اتاق‌ها
مهدی طبیب‌زاده، رییس اتاق کرمان نیز با اشاره به فرآیند طولانی بورسی شدن شرکت‌ها گفت: در غیاب عدم تامین سرمایه از سوی بانک‌ها و عدم امکان سرمایه‌گذاری خارجی، رسالت اصلی بازار سرمایه باید تامین مالی شرکت‌ها باشد. می‌توان با اتاق‌های سراسر کشور پروژه‌هایی را با سازمان بورس تعریف و تلاش کرد که هم سرمایه‌ها را جذب کرده و هم پروژه‌ها را اجرایی کرد.
او افزود: قیمت دستوری برای شرکت‌های نیروگاهی بخش‌ خصوصی و خروج آنها از بورس ضربه بزرگی به بخش ‌خصوصی وارد کرده است.
ایجاد ساز و کاری برای ایجاد شرکت‌های تامین مالی در هر استان
علی نقوی، رییس کمیسیون احداث اتاق ایران هم با اشاره به عدم اعتماد به بورس گفت: نظارت‌های فعلی در بورس برای تخلفات نهادهای مالی اصلا بازدارنده نیست و این به بی‌اعتمادی دامن می‌زند. شرکت‌هایی که در بازار پذیرش می‌شوند با برخی کارگزاری‌ها و سبدگردان‌ها تعاملاتی دارند و سهمی را پروژه کرده و به قیمت غیرواقعی می‌رسانند و باعث زیان مردم می‌شوند. چنین تخلفات بزرگ چند صد میلیارد تومانی در بازار بورس اتفاق می‌افتد و متاسفانه قوانین حاکم بر سازمان برخوردی نمی‌کند.
او تاکید کرد: باید ساز و کاری فراهم شود تا با همراهی اتاق‌های سراسر کشور، شرکت‌های مالی تامین سرمایه متمرکز در استان‌ها نیز تاسیس شود. دیگر اینکه چه اشکالی دارد اگر شرکت‌هایی خارج از نهادهای مالی بازار سرمایه اجازه ارائه برخی خدمات مالی ازجمله مشاوره سرمایه‌گذاری را داشته باشند. این ساز و کار را فراهم کنید.
برای شفافیت، انگیزه بیافرینیم
علیرضا خالق، نماینده کمیسیون حقوقی اتاق ایران با نگاهی به سیاست‌ها و رویکردهای جدید بورس گفت: شفافیت همواره یکی از موضوعات اصلی در بورس است اما هیچ‌گاه اهمیت و اثرگذاری شفافیت را مورد توجه قرار ندادیم، برای همین رسیدن به آن امری سخت و پیچیده به نظر می‌رسد. شفافیت هزینه دارد و متاسفانه حاضر نیستیم پاداش تحقق شفافیت را بپردازیم. شفافیت، انگیزه می‌خواهد.
او تصریح کرد: بدون شک باید نقش نهادهای اطمینان‌بخش را در بورس تقویت کنیم و به شرکت‌های شفاف، انگیزه و پاداش دهیم تا در این وادی جدی باشند و مسیر شفافیت را ادامه دهند.
بر اساس اظهارات این فعال اقتصادی، رفتار بخش‌ خصوصی تابع رفتار حکمرانان است، بخش ‌خصوصی با نگاه به حکمرانان خود، شیوه عملش را تنظیم می‌کند، پس لازم است حکمرانان هم برای رسیدن به شفافیت تلاش کنند.
خالق خاطرنشان کرد: اگر انگیزه‌ها را برای شفافیت بالا ببریم، شاهد ارتقای سطح شفافیت در اقتصاد خواهیم بود.
او ادامه داد: مقررات و فرآیند تامین سرمایه از بازار سرمایه طولانی است و باید مورد بازنگری قرار گیرد.
برای جذب سرمایه‌های خرد کشاورزان برنامه‌ریزی کنیم
هامان هاشمی، نایب‌رییس کمیسیون کشاورزی اتاق ایران با بیان اینکه در جذب سرمایه‌های خرد باید هوشمندانه عمل کنیم، گفت: جذب سرمایه‌های فعالان حوزه کشاورزی باید اتفاق بیفتد و بدون شک با تغییر رویکردها این امر قابل ‌اجراست. این فعال اقتصادی خاطرنشان کرد: فضا امیدوارکننده است و باید توجه کنیم که برای پیوستن به بازار جهانی، کشاورزی ظرفیت‌های قابل‌ توجهی در بورس دارد و نباید از آن غافل باشیم.
بورس به نهاد رگولاتور نیاز دارد
سادینا آبایی، رییس کمیسیون فناوری اطلاعات و ارتباطات اتاق ایران گفت: در بورس ایران برعکس بورس سایر کشورها، شرکت‌های فناوری اطلاعات جایگاهی ندارند و این موضوع مهمی است که باید آسیب‌شناسی شود.
او ادامه داد: لازم است نهاد رگولاتور را برای بورس در نظر بگیریم تا زمینه رشد آن فراهم شود و شرکت‌های ایرانی مستقر در خارج از کشور که با عناوین شرکت‌های خارجی فعال هستند نیز بتوانند در بورس ایران وارد شوند.
درباره بورس شفاف‌سازی شود
در این نشست حسن‌زاده گفت: برای اینکه شرکت‌ها بتوانند در بورس حضور داشته باشند، لازم است تسهیلگری شود. ضمن اینکه همه نظارت‌ها و محاسبات قانونی باشد، لازم به تسهیلگری است.
او ادامه داد: بی‌اعتمادی از آنجایی ناشی می‌شود که چند سال قبل، مردم به دلیل سیاست‌های نادرست دولت، بخشی از سرمایه خود را در بورس از دست دادند. هنوز این تجربه تلخ از ذهن مردم پاک نشده و لازم است رییس سازمان بورس و اوراق بهادار در رسانه‌ها در این زمینه به مردم توضیح دهد. متاسفانه مردم بدون اطلاع درست، وارد بورس شدند و بخشی از سرمایه خود را از دست دادند. همه آنچه بر بورس ایران در سال‌های قبل گذشته، از ذهن مردم پاک نمی‌شود و این موارد نیاز به شفاف‌سازی دارد.
شفافیت در شرکت‌ها را دنبال می‌کنیم
در پایان صیدی در واکنش به اظهارات فعالان اقتصادی حاضر در نشست گفت: حمایت از سهامداران خرد یکی از وظایف ما است و به آن توجه داریم. این حمایت یعنی شرکت‌ها درست فعالیت کنند و شفاف باشند، سود خود را به ‌درستی توزیع کنند و البته دولت هم دست در جیب سهامدار خرد نکند. با این ‌حال پوشش بیمه و ریسک سهامدار خرد را نیز دنبال می‌کنیم. او در مورد نرخ سود با اشاره به مذاکرات سازمان بورس و بانک مرکزی اظهار کرد: حرف ما این بود که تا کسری بودجه را رفع نکنید نمی‌توانید نرخ سود را پایین بیاورید. نرخ سود همه ما را گرفتار کرده و ریشه آن‌ هم در کسری بودجه است. تا تورم اصلاح نشود نمی‌توان انتظاری برای اصلاح نرخ سود داشت. بهای تمام‌شده تولید باید پایین بیاید و تورم هم باید کنترل شود.
او با بیان اینکه حاکمیت شرکتی یکی از برنامه‌های 17‌گانه ما است، گفت: این نگاه که فرار سرمایه از بورس رخ داده را قبول ندارم. سرمایه فقط از یک صندوق یا سهام به صندوق و سهام دیگر منتقل می‌شود. با همه اینها به دنبال افزایش سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی به بورس هستیم که یکی از برنامه‌ها توجه به حاکمیت شرکتی است.
صیدی با بیان اینکه تلاش می‌کنیم با ایجاد شفافیت ارزش ذاتی و ارزش اسمی بازار سهام را به هم نزدیک کنیم، افزود: بورس کالا قیمت را تعیین نمی‌کند و عرضه و تقاضا قیمت را تعیین می‌کند. هر چقدر تعداد عرضه‌کننده‌ها و تقاضاکنندگان در بورس افزایش یابد به همان اندازه کمتر کسی می‌تواند قیمت‌ها را دستکاری کند. او در مورد سهام- پروژه گفت: هفته گذشته شیوه‌نامه شرکت‌- پروژه‌ها را نهایی کردیم و خیلی خوب است اگر پروژه‌هایی را آغاز کنیم.
صیدی اظهار کرد: بورس منطقه‌ای را علاوه بر اینکه به‌ صورت الکترونیکی تلاش می‌کنیم توسعه دهیم از نظر فیزیکی هم در تلاش هستیم تا تالارهای بورس منطقه‌ای را راه‌اندازی کنیم.
تشکیل کمیته مشترک برای تسریع فرآیند بورسی شدن شرکت‌های بخش ‌خصوصی
رییس سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: طولانی شدن فرآیند تامین مالی از بازار سرمایه موضوع مهمی است. در حال حاضر به‌ طور متوسط کمتر از دو ماه است اما حتما آن را به زیر یک ماه می‌رسانیم.
صیدی پیشنهاد کرد که کمیته مشترکی میان سازمان بورس و اتاق ایران تشکیل شود و به ‌صورت مشترک شیوه‌نامه‌ای را برای معرفی و پذیرش شرکت‌ها در بورس تعریف کنیم. در این صورت شرکت‌هایی که اتاق پیشنهاد می‌کند را با سرعت در بورس پذیرش خواهیم کرد. این امر فرآیند بورسی شدن را تسریع می‌کند.