پرواز از فراز دلار

پروانه کُبره – چرخش از دلار به ارزهای دیگر به دنبال تشدید تحریم‌ها علیه ایران وارد فاز جدی‌تری شده است. هر صدایی که از جماعت تاجر در مورد نابسامانی دادوستد در بازارهای بین‌المللی بلند می‌شود پای جایگزینی ارزی غیر از دلار را به این بحث باز می‌کند.
اگرچه این موضوع از سال ۵۷ بارها مطرح شده و دولت تصمیم به تغییر ترکیب سبد ارزی گرفته اما کند شدن فعالیت تجاری خارجی کشور در مقطع کنونی باعث شده تا جایگزینی دلار در معاملات، گزینه‌ای جدی برای فرار از این بن‌بست باشد.اواخر سال گذشته نیز کمیته ویژه کنترل نرخ ارز در ایران برای حل مشکل واردات مواد اولیه تصمیم گرفت ۷- ۶ ارز کشورهای آسیایی را جایگزین دلار کند.ین ژاپن، لیر ترکیه، روبل روسیه، روپیه هند، یوآن چین و ون کره و حتی یورو قرار بود بدون دردسر در اختیار فعالان اقتصادی قرار بگیرد تا مشکل برخی صنایع در تامین ارز حل شود، این راه‌حل در شرایطی توسط مسوولان امر مطرح می‌شود که تجارت با اما و اگر‌های فراوانی مواجه شده است اما چنانچه بانک مرکزی با تنظیم قرارداد تصمیم به تغییر نظام ارزی خود بگیرد، می‌تواند به جای درهم و دلار ارزهای دیگری را جایگزین کند و ریسک‌های خود را از این طریق پوشش دهد البته با توجه به بسته‌ها، ساختار‌های قبلی و ثبت سفارشات بر مبنای ارزهای فعلی تحقق چنین تصمیمی نیازمند صرف زمان چند ساله است و به این ماه و آن ماه ختم نمی‌شود، از این رو فعالان بازار را با جبهه‌گیری‌های متفاوتی روبه‌رو کرده است.
بانک مرکزی روراست باشد
به قول رییس مجمع عالی واردات، بانک مرکزی سیاست‌های ارزی خود را باید شفاف‌سازی کند. این مقام مسوول درخصوص فرآیند تجارت با ارز محلی یا ارز جایگزین گفت: روشن است که شیوه تجارت مبتنی بر ارزهای محلی چندان تفاوتی با تجارت با ارز همه‌گیر مانند دلار ندارد و درست مانند شیوه‌های مرسوم است و تنها نیازمند توافقات تجاری فی مابین طرفین تجارت می‌باشد البته چون پایه معاملات تجاری در دنیا با دلار است‌، زمانی که برای یک کالا فرم اقلام خرید پر می‌شود قیمت پایه کالا با دلار سنجیده می‌شود بعد با توجه به نرخ برابری ارز مورد نظر با دلار قیمت کالا محاسبه شده و به فروش می‌رسد.محمدحسین برخوردار با تاکید به پرهیز از شتابزدگی دولت در اجرای این تصمیم اظهار داشت: امروزه هر فعال اقتصادی می‌داند که سیاست‌های ارزی در اقتصاد کشور نقش بسیار مهمی در حفظ ثبات، پویایی، رشد و توسعه اقتصادی آن کشور ایفا می‌کند در واقع مدیریت ارز، تنظیم‌کننده جریان ورود و خروج ارز در اقتصاد ملی است و از آن طریق میزان ورود و خروج کالا، خدمات و سرمایه بین یک کشور با سایر کشورها مشخص می‌شود بنابراین خطایی هر چند کوچک در تعیین سیاست‌های ارزی می‌تواند هزینه‌های بزرگ برای اقتصاد کشور در پی داشته باشد.وی افزود: از مدت‌ها پیش باید به سمتی حرکت می‌کردیم که بخشی از اقتصاد و تجارت خارجی کشور، مانند بسیاری از کشورها نظیر چین به ارز خاصی، خصوصا ارزهایی نظیر دلار و یورو وابسته نباشد. بنابراین موضوع کاهش وابستگی به دلار در مبادلات تجاری کشور بی‌تردید به نفع بخش تجارت خارجی کشورمان خواهد بود اما مسلما باید ابتدا اقداماتی درخصوص آماده‌سازی شرایط بخش خارجی کشور برای پذیرش حذف دلار از جریان مبادلات صورت گیرد و از هرگونه اقدام شتابزده و مطالعه‌نشده پرهیز شود.رییس مجمع عالی واردات اجرای این طرح را منوط به ثبات برنامه‌های ارزی کشور دانست و گفت: برقراری شرایط با ثبات در بازار ارز کشور و کاهش میل به سفته‌بازی و واسطه‌گری‌های مخرب در این بازار لازمه این برنامه است.برخوردار تصریح کرد: مقوله اقتصادی ارز از این جهت بسیار مهم است که بخش بسیار بزرگی از اقتصاد یا با ارز انجام می‌گیرد یا به ارز بستگی دارد. از زاویه عقلانیت، سرمایه و دارایی همه بنگاه‌های فعال در عرصه تجارت بین‌المللی وابسته به ارز و
سیاست‌های ارزی کشور است.
در نتیجه عدم ثبات برنامه‌های ارزی و آشفتگی بازار ارز تاثیر مخرب بسیار زیادی در اقتصاد این بنگاه‌ها و باالطبع بر سایر اجزای اقتصاد کشور دارد و به سهولت می‌تواند برنامه‌های زیربنایی و کلان کشور را تحت شعاع قرار دهد بنابراین حل این مشکل تنها با اتخاذ سیاست‌های صحیح و کارا از سوی سیاست‌گذاران بانک مرکزی درخصوص ایجاد آرامش بازار ارز و تامین ارز مورد نیاز بخش‌های وعده داده شده امکان‌پذیر خواهد بود.
وی به ضرورت مدیریت واردات و نگاه تخصصی به واردات نیز اشاره و بیان کرد: علاوه بر ضرورت ثبات بازار ارز و سیاست‌های ارزی، نکته مهم‌تر آن است که معمولا تجارت غیردلاری زمانی قابلیت اتکا دارد که واردات کشور از طرف تجاری مقابل که قصد تجارت غیردلاری با آن داریم به صورت منظم و با برنامه‌ باشد.
در کشور ما از گذشته‌ها نابسامانی‌هایی در واردات وجود داشته اما این به آن معناست که برای گسترش تجارت غیردلاری باید درخصوص مدیریت واردات گام‌های بلندی برداشته شود.
کشورهایی مانند چین که مبادلات دوجانبه را بدون دلار انجام می‌دهند، وارداتشان با برنامه است نه اینکه انواع کالاهای با کیفیت و بی‌کیفیت را روانه بازارشان کنند. ما در مورد مسایل تجارت خارجی کشور باید پیش‌بینی و برنامه داشته باشیم نه اینکه به صورت روزانه برای حل مشکل بازار برنامه بدهیم.
این مقام مسوول تصریح کرد: بخش عمده واردات کشور مربوط به مواد اولیه، کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای است و از طرفی نسبت واردات مواد اولیه، کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای به تولید ناخالص داخلی حقیقت ارزبری تولید را نشان می‌دهد.
محمدحسین برخوردار تاکید کرد: در کنار ضرورت نظام بخشی به تجارت خارجی به‌عنوان پیش‌فرض ورود به عرصه تجارت غیردلاری مساله دیگری که وجود دارد آن است که در اقتصاد هر کشوری یکسری اهداف کلان وجود دارد که در حاشیه سیاست‌های ارزی از اهمیت زیادی برخوردار است.
اهدافی چون نرخ تورم، نرخ بیکاری، کسری تراز پرداخت‌ها، دشواری‌های صادرات و واردات، فضای کسب و کار، رشد تجارت، توسعه صنعت، رونق بازار سرمایه، حراست بازار سرمایه و گسترش فعالیت‌های مولد و کارآفرین و از این منظر، تبیین شفاف برنامه‌های ارزی به‌عنوان ابزاری جهت رسیدن به اهداف مطلوب و شاخص‌های کلان اقتصادی به شمار می‌رود.
تجارت در بن‌بست؟
امروزه در حوزه تجارت، حمل‌ونقل و بیمه، انواع خدمات دلاری نقش‌محوری برای شرکت‌ها و موسسات بین‌المللی بازی می‌کند اما بسیاری از شرکت‌های تجاری بین‌المللی در حوزه تجارت خارجی جز با دلار با ارز دیگری کار نمی‌کنند و این مساله مشکل اصلی فعالان اقتصادی است.
این موضوع را پدرام سلطانی، نایب رییس اتاق بازرگانی ایران نیز تایید می‌کند.
وی گفت: سازمان توسعه تجارت اعلام کرده که از این به بعد تجارت خارجی کشور با ارزهای محلی انجام می‌شود، این در حالی است که کسی از جزییات طرح خبر ندارد.
وی افزود: استفاده از ارزی غیر از دلار منوط به پذیرش بانک مرکزی همان کشور است بنابراین باید دید آیا ارزهایی که از طرف دولت برای مبادلات آتی اعلام شده در خارج از کشور هم مورد تایید است یا نه؟
سلطانی ادامه داد: ممکن است فعالان اقتصادی ما نسبت به یک ارز خاص چراغ سبز نشان دهند اما طرف مقابل حاضر به همکاری نشود بنابراین در روند تجارت ایران اخلال به وجود خواهد آمد.
نایب رییس اتاق بازرگانی ایران تصریح کرد: مذاکراتی که مقامات مسوول برای استفاده از ارز جایگزین انجام دادند تاکنون جنبه اجرایی به خود نگرفته و حرف و حدیث در مورد آن زیاد است.
وی با اشاره به معایب اجرای طرح جایگزینی دلار تصریح کرد: برخی از ارزها پایدار نیستند و به سبب نوسان زیادی که دارند باعث ضرر و زیان تاجر می‌شود که در نهایت قیمت تمام‌شده بالا را رقم می‌زند.
گذشته از آن بانک مرکزی به میزان محدودی از ارزهای جایگزین دسترسی دارد که این موضوع سختی کار را دوچندان می‌کند.
پدرام سلطانی گفت: شاید دولت در این مقطع چاره دیگری جز دور زدن دلار نداشته باشد اما با این کار تجارت را محدود به چند کشور می‌کند که این موضوع واکنش تاجر را به دنبال خواهد داشت.
نایب رییس اتاق بازرگانی ایران ادامه داد: مثلا دولت تصمیم می‌گیرد که از لیر ترکیه در معاملات استفاده کند اما گاهی تاجر نسبت به این موقعیت مقاومت نشان می‌دهد و ممکن است قید تجارت را بزند.
این فعال بازار به وضعیت تجارت کشور اشاره کرد و اظهار داشت: آمار دوماهه تجارت خارجی حاکی از آن است که در این بخش در تنگنا قرار گرفتیم و اگر این رویه به دنبال شدت تحریم‌ها ادامه یابد چشم‌انداز روشنی پیش‌رو نخواهیم داشت.
مردم تاوان دولت را می‌دهند
کارشناسان بر این باورند که وابستگی کشور به درآمد نفت باعث شده تا تحریم‌کنندگان از این موضوع علیه ایران استفاده کنند شاید اگر در واردات مواد اولیه و مواد اساسی به این شدت وابسته نبودیم امروز تاوان تحریم دلار را این‌گونه پس نمی‌دادیم.
حمید حسینی، فعال بخش‌خصوصی و عضو اتاق بازرگانی تهران درباره تصمیم دولتمردان مبنی بر تغییر نوع ارز در مبادلات تجاری گفت: دولت تصمیم گرفته تجارت کشور را با روپیه هند و روبل روسیه انجام دهد اما بنده به عنوان فعال اقتصادی صراحتا اعلام می‌کنم که تاجر رغبتی به این ارتباط ندارد.
وی اظهار داشت: دولت کشور را به یک واردکننده تبدیل کرده از این رو نمی‌تواند از این بحران به سلامت خارج شود. گذشته از آن تاجر در داخل نیز با موانعی چون ثبت سفارش، ایران‌کد و بوروکراسی داخلی روبه‌رو است بنابراین با توجه به وضعیت پیش آمده معلوم نیست چه سرنوشتی در انتظار تجارت خارجی‌مان است.
حسینی تاکید کرد: در این مقطع هزینه‌هایی که به اقتصاد وارد می‌شود را مردم باید پرداخت کنند این در حالی است که تاوان تصمیمات غلط دولت را مردم نباید پس دهند.
دادوستد محدود
اینکه آیا تجارت خارجی کشور توانایی «نه» گفتن به مهم‌ترین ارز بین‌المللی را دارد موضوعی نیست که به این زودی فعالان اقتصادی با آن کنار بیایند. فکرش را بکنید صادرکننده‌ای که ۲۰ سال با دلار تجارت کرده هم‌اکنون مجبور به پذیرش ارزی دیگر می‌شود.
احسان متقی، صادرکننده و فعال بازار استفاده از ارز جایگزین را شدنی نمی‌داند.
وی گفت: اگر قرار باشد با ارز کشورهای ترکیه، هند و روسیه دادوستد کنیم کشورهای دیگر حاضر به خرید کالای ما نخواهند شد به همین دلیل صادرات کشور محدود به دو- سه کشور خواهد شد.
احسان متقی اظهار داشت: با توجه به اینکه ارز قابل قبول سایر کشورها دلار است؛ کشورهای مقصد را از دست خواهیم داد و برای نگهداشتن کشورهای پیشنهادی (ترکیه- هند- روسیه و چین) مجبور خواهیم شد طبق سلیقه و میل آنها همه نوع کالایی را وارد کنیم به این ترتیب واردکننده کالاهای به درد نخور و درجه چندم این کشورها خواهیم شد.
این فعال بازار اظهار داشت: عدم آشنایی با زبان کشورهای پیشنهادی دولت یک نقطه ضعف برای ایجاد ارتباط است چراکه همزبانی یک اصل برای رابطه مشترک است این در حالی است که تجار ایرانی نه به زبان روسی تسلط دارند، نه به زبان هندی و نه به زبان ترکی.
به نظر می‌رسد تحریم دلار در ایران هزینه‌های گزافی را به دنبال خواهد داشت.
به گفته بازرگانان، عدم آشنایی تجار به توانمندی‌های یکدیگر نه‌تنها مشکل بزرگی به حساب می‌آید بلکه پروسه‌ای طولانی نیز محسوب می‌شود که در نهایت باعث افزایش واردات و کاهش صادرات می‌شود.