پرورش نونهالان در دل طبیعت

گروه گردشگری- «مزارع کودک» یا همان «child farm»ها سال‌هاست که در کشورهای مختلف دنیا به صورت گسترده در کنار مدارس فعال هستند و به نوعی نقشی مکمل و حیاتی را در سیستم آموزشی نوین ایفا می‌کنند. مکان‌هایی برای آموزش به شیوه‌ای کاملا تجربی و علمی، تا کودکان و نوجوانان فرصت‌ داشته باشند از آنچه در زندگی مدرن و شهری امروزی از آنها دریغ شده اند‌، در محیط طبیعی تجربه کنند. عجیب آنکه این مراکز که در تمام دنیا در سیستم آموزشی جایگاه ویژه‌ای دارند، تاکنون در کشور ما وجود نداشته‌اند. اگرچه در یک سال اخیر سازمان محیط‌زیست تلاش‌هایی برای ساختن «مدارس طبیعت» انجام داده، اما ساختار این مراکز با این مدارس متفاوت است و به نوعی درکنار آموزش، کاربری گردشگری هم دارند. با همه اینها هفته گذشته در شهرستان آمل مزرعه کودکی با شعار «کودک شاد امروز، جامعه سالم فردا» به راه افتاد تا در کشور ما هم برای نخستین‌بار چنین مرکزی وجود داشته باشد و کودکان ما هم بتوانند از این شیوه آموزشی بهره ببرند.
چهارشنبه هفته گذشته برای نخستین بار در ایران مزرعه کودک آمل که با حمایت و سرمایه‌گذاری گروه اکسین به راه افتاده، افتتاح شد. این مرکز در هشت منطقه برنامه‌ریزی شده است؛ منطقه آموزشی، کتابخانه، منطقه هنری که در آن فعالیت‌های عکاسی، فیلمبرداری، داستان‌نویسی و مجسمه‌سازی انجام می‌شود، منطقه ورزشی که در آن هم بازی‌ها و ورزش‌های از پیش طراحی شده و هم بازی‌های ابداعی انجام می‌شود، منطقه اقامتی، منطقه فرهنگی، آشپزخانه، آزمایشگاه، مزرعه و منطقه دامپروری.
تمام کودکان به همراه مربیان‌شان در این مناطق به شکل آزادانه فعالیت می‌کنند، تا هم کار گروهی را یاد بگیرند و هم خودشان بتوانند تجربه کسب کنند. تسهیلگران یا همان مربیان آموزش‌دیده در عین مراقبت از کودکان با کمترین دخالت آنها را هدایت می‌کنند. جالب آنکه کودکان در این مزرعه تمام کارها را خودشان انجام می‌دهند. برای نمونه آنها خود به مزرعه می‌روند و مواد غذایی مورد نیازشان را از دل خاک بیرون می‌کشند، از درخت می‌چینند، شیر می‌دوشند و تخم‌مرغ جمع می‌کنند. سپس مواد غذایی را به آشپزخانه برده و آماده کرده و می‌پزند. در واقع در این مرکز به آنها فرصت داده می‌شود تمام آنچه را که تا به حال تنها در فیلم‌ها و کتاب‌ها دیده بودند، خودشان انجام دهند و از نزدیک لمس کنند.
کودک شاد امروز، جامعه سالم فردا
دکتر حمید طاهری پور رییس مجموعه اکسین درباره فعالیت‌های این مجموعه می‌گوید: «مزرعه کودک در مجموعه اکسین‌لند، همگام با کشورهای توسعه‌یافته با ایجاد فضایی متفاوت از فضاهای کلاسیک آموزشی و حتی تفریحی-گردشگری کودک، مجموعه‌ای را ایجاد کرده که ضمن حفظ روحیه شادی و نشاط در کودکان، باعث شکوفایی، خلاقیت و توانایی حل مساله در آنها شده است.»
طاهری پور توضیح می‌دهد: «در واقع حضور کودکان در مزرعه کودک، زمینه‌ای مناسب برای کشف استعدادهای آنان فراهم آورده که با مشارکت در فعالیت‌های حرکت‌محور و در تعامل با دیگر کودکان، علاوه بر ایجاد فرصتی مناسب برای دوری جستن از دنیای مجازی و بازی‌های کامپیوتری با تهیج آنها و افزایش فعالیت‌های جسمی مانع از موج سونامی چاقی در جامعه کودکان می‌شود.»
رییس مجموعه اکسین درباره نحوه فعالیت کودکان در این مرکز می‌گوید: «حضور کودک در محیطی برگرفته از طبیعت در مزرعه کودک و درگیر شدن با المان‌ها و دموهایی از فعالیت‌های دامپروری، کشاورزی، تئاتر و هنر، موسیقی، ورزش و بازی، آزمایشگاه و در آخر آشپزی امکان حضور بهتر و موفق‌‌تر کودک را در جریان زندگی روزمره آینده برای او ایجاد کرده است. تجربه مراحل مختلف کاشت، داشت و برداشت، دوستی با حیوانات و تجربه زندگی و ارتباط با حیوانات اهلی فرصت آشنایی با فضاهای آموزشی و هنری و مفرح و شاد، امکان تجربه آزمایشات شیمی و فیزیک و در نهایت استفاده از محصولات تولیدی کشاورزی و دامپروری و تجربه و لذت آشپزی در کنار تسهیلگران، فرصتی است که کودک طعم کودکانه آن را تنها در مزرعه کودک می‌چشد.»
او تحقق شعار این مجموعه را مهم‌ترین دستاورد آینده این مرکز می‌داند و می‌گوید: «گروه مزرعه کودک اکسین آمل با ایجاد این فرصت و امکان برای کودکان در واقع به دنبال تحقق شعار کودک شاد امروز، جامعه سالم فرداست که محیطی مفرح را در مجموعه اکسین‌لند برای آسایش خانواده‌ها با خیالی آسوده و تفریح کودکانه در مزرعه کودک ایجاد کرده است. این شعار محقق نخواهد شد جز با افزایش مسوولیت‌پذیری کودک، افزایش قدرت تمرکز، تقویت یکپارچگی حسی و حرکتی، رشد مهارت‌های بنیادی حرکت، رشد اجتماعی، شناختی و عاطفی، شناخت و آگاهی از خود، درک حقایق و مفاهیم علمی با الگوبرداری از طبیعت، عادت به تفکر و پرورش ذهن که مزرعه کودک اکسین آمل با ایجاد فضایی تخصصی برای اولین بار در ایران‌، این امکان را برای کودکان ایجاد کرده است.»
مرکزی برای تقویت خلاقیت کودکان
سارا احمدی مدیر «مزرعه کودک» درباره این مزرعه و فعالیت‌هایش به «جهان صنعت» می‌گوید: «کاری که در سازمان محیط‌زیست تحت عنوان مدرسه طبیعت انجام می‌شود، با ساختار کاری ما متفاوت است. «مزرعه کودک» یک استاندارد جهانی است که در همه جای دنیا وجود دارد. حتی در محروم‌ترین کشورهای دنیا هم چندین مزرعه کودک وجود دارد اما در ایران برای نخستین بار است که این اتفاق رخ می‌دهد. مزارع کودک، فضاهایی در کنار مدارس هستند‌ به صورت کمپ گردشگری تا کودکان بتوانند به صورت عملی با محیط پیرامون و طبیعت آشنا شوند و در واقع همه چیز برایشان ملموس باشد.»احمدی نحوه یادگیری کودکان در مجموعه را «کودک‌محور» می‌داند و توضیح می‌دهد: «یادگیری کودکان به صورت غیرمستقیم است و این طور نیست که به آنها آموزشی داده شود‌ یعنی درواقع فضا را در اختیار کودک قرار می‌دهند و حس خلاقیتش را نمی‌کشند و او را در چارچوب جزوه و کتاب قرار نمی‌دهند. فضا به صورت طبیعی دراختیار کودک قرار می‌گیرد و خودش تعریف می‌کند چه اتفاقی قرار است رخ ‌دهد‌ یعنی به نوعی می‌توان گفت آموزش‌مان «کودک محور» است نه استاد‌محور و نه کتاب‌محور.»
او درباره شیوه کاری در این مجموعه و تفاوت در شیوه آموزشی با آموزش‌و‌پرورش می‌گوید: «برای شروع کار یک ماه بهره‌برداری آزمایشی داشتیم و همه کودکانی که در روز افتتاحیه حضور داشتند در این یک ماه با ما همراه بودند. این نوع آموزش به هیچ‌وجه تناقض ایجاد نمی‌کند و در عوض یک سوپاپ تخلیه برای آنهاست. یک اتفاق خیلی خوب که در این یک ماه برای کودکان افتاد هیچ بچه‌ای نبود که دلش بخواهد آنجا را ترک کند. مثلا ما کودکی داشتیم که از تهران آمده بود و پدر و مادرش از هم جدا شده بودند. واقعا مشکل داشت و ۱۰ روز مهمان شبانه‌روزی مزرعه کودک بود. روز دهم با گریه رفت. دوست نداشت برود.»
او ادامه داد: «برای مثال از بین کودکان تعدادی را به مزرعه کشاورزی بردیم. آنجا با محصولات کشاورزی از نزدیک آشنا شدند. برگ محصولات آفت زده بود. بچه‌ها کنجکاو شدند، به آنها گفتیم برگ‌ها را ببرید به آزمایشگاه و با میکروسکوپ از نزدیک آنها را ببینید. همان‌جا به یکی از کودکان که به انجام آزمایش روی آفت‌ها علاقه‌مند شده بود، گفتیم می‌توانی روی این مساله تحقیق کنی و به ما بگویی چه نوع سم گیاهی برای این آفت مناسب است. این تحقیق را کامل انجام داد و در روز افتتاحیه هم از او تقدیر شد. یا کودکانی که در روز افتتاحیه نمایش اجرا کردند، تمام آموزش‌شان در سالن تئاتر و آمفی‌تئاتر تابستانی مجموعه بود و هیچ آموزش تئاتری دیگری ندیده بودند.»
احمدی معتقد است‌ کودکان در این مزرعه تمام کارهایشان را با میل و رغبت انجام می‌دهند و هر حرکت‌شان با شادی و هیجان همراه است: «بچه‌ها هرکاری را با لذت انجام می‌دهند و هر حرکت‌شان با شادی همراه است؛ اتفاقی که شاید در مدرسه برایشان نمی‌افتد و این مزارع می‌توانند سوپاپ تخلیه باشند. در بازدید از یکی از مدارس هلند متوجه شدم هر هفته چندین بار بچه‌ها را به مزارع کودک می‌برند. آن هم هلند با آن طبیعت که بیشتر شبیه یک مزرعه بزرگ است.
از مدیر مزرعه کودک پرسیدم چرا این همه مزرعه کودک دارید؟ جواب داد برای اینکه وقتی از بچه پرسیدیم شیر از کجا می‌آید نگوید از سوپرمارکت. ما اتصال به طبیعت را قطع کرده‌ایم، برای همین هم همه چیز مصنوعی شده. برای همین است کسی که دکترای کشاورزی دارد نمی‌تواند در مزرعه یک کار ساده انجام دهد. تا زمانی که به صورت عملی کار را یاد نگیریم نمی‌توانیم در مباحث پژوهشی هم موفق باشیم. این مزرعه مکمل آموزش و پرورش است. امیدوارم در آینده در هر شهری حداقل دو مزرعه کودک داشته باشیم تا همه بتوانند از این مزارع استفاده کنند.»
ایونت‌های مختلف برای کودکان و خانواده‌ها
مدیر مزرعه کودک اکسین درباره آگاهی دادن به خانواده‌ها و حضور آنها در این مرکز هم توضیح داد: «اینکه چگونه خانواده‌ها متوجه شوند باید فرزندان‌شان را به مزارع کودک بیاورند، باید بگویم زنگ خطر به صدا درآمده است. مدارس طبیعت هم‌راستا با ما حرکت می‌کنند و در سال‌های اخیر تعداد زیادی مدرسه طبیعت در ایران تاسیس شد. واقعا باید تبریک گفت به کسانی که این مدارس را ساختند اما چرا این مدارس اینقدر فراگیر شد؟ همه می‌دانیم چه‌کار کرده‌ایم. در اغلب خانواده‌ها آنقدر بچه‌ها محدود شده‌اند که توان انجام کارهای روزانه را هم ندارند. من دو فرزند دارم و بیشتر برایم ملموس است. من مادر که فعالیت‌های زیادی هم دارم فرصت توجه لازم به کودکم را ندارم. جایی که باید توجه کنم، نیستم و جایی که نباید، توجه زیادی می‌کنم. از طرف دیگر زمانی که ما کودک بودیم فضای کوچه‌ها امن‌تر بود اما حالا متاسفانه این طور نیست. پدر و مادرها دوست دارند جایی امن وجود داشته باشد تا با خیال راحت کودک‌شان را به آنجا بسپارند.»
«مزرعه کودک» به زودی در پایتخت
او درباره برنامه‌ها و ایونت‌های مختلف این مزرعه هم می‌گوید: «ما ایونت‌های مختلفی طراحی کرده‌ایم. جداول گاه‌نگاری داریم و تقریبا در هر ماه، هر هفته یک برنامه داریم. مثلا بیست و پنجم همین ماه روز بدون نایلون را داریم، در ادامه جشن کدو‌تنبل و برنامه ماه‌گرفتگی که قرار است بچه‌ها یک شب را کمپ بزنند. همه اینها را پکیج سفر می‌کنیم تا با توجه به هتل کنار کمپ خانواده‌ها بتوانند از سراسر ایران به آنجا بیایند. حتی خانواده‌هایی که نمی‌توانند هزینه هتل را پرداخت کنند، یک کمپ که در همان نزدیکی متعلق به آموزش و پرورش است را آماده کرده‌ایم تا خانواده‌ها بتوانند بچه‌ها را به ما بسپارند. برای خانواده‌ها هم برنامه‌هایی تدارک دیده‌ایم تا در یک پکیج یک روزه بتوانند هم از مکان‌های طبیعی مثل جنگل و دریا استفاده کنند و هم اگر تمایل داشتند به خرید بروند.»
احمدی در عین حال امضای تفاهمنامه با آموزش‌و‌پرورش برای اردوهای مدارس را هم موثر می‌داند و می‌گوید: «ما تفاهمنامه‌ای با آموزش و پرورش آمل امضا کرده‌ایم و از این به بعد اردوهای دانش‌آموزی آمل در مزرعه کودک برگزار می‌شود. با ۱۳ مدرسه در تهران هم تفاهمنامه امضا کردیم به این صورت که بچه‌ها را با قطار سبز به قائمشهر بیاورند و از آنجا ما بچه‌ها را تحویل می‌گیریم. کارهای مشارکتی هم انجام می‌دهیم. مثلا روز بدون نایلون با مشارکت شهرداری است. امیدوارم به زودی در سراسر ایران شاهد این مراکز باشیم تا کودکان بتوانند از محیط‌های اینچنینی استفاده کنند. البته قرار است در تهران هم در منطقه چیتگر این مزرعه را تاسیس کنیم. شعار ما «کودک شاد امروز، جامعه سالم فردا» است و تمام تلاش‌مان را می‌کنیم تا بتوانیم این شعار را محقق کنیم.»
مزرعه کودک در مجموعه اکسین‌لند در کیلومتر ۴ جاده آمل- تهران واقع است و کودکان ۴ تا ۱۶ سال را برای چند ساعت تا چند روز پذیرش می‌کند. کودکان می‌توانند با توجه به زمانی که در اختیار دارند و علاقه‌مندی‌های خود انتخاب کنند که در کدام فعالیت‌های مزرعه شرکت داشته باشند.