پس‌لرزه‌های انفجار بندرعباس

نادر نینوایی- انفجار بندرعباس به سرعت به کانون یک بحران بزرگ جهانی بدل شده است. برخی پیش‌بینی‌ها حاکی از اثرات مخرب این انفجار بر تجارت جهانی، گردشگری خلیج‌فارس و ارتباط حیاتی میان هند، اروپا و خاورمیانه است.
ویرانی ناشی از انفجار بندرعباس، تجارت جهانی را متاثر کرده، گردشگری خلیج‌فارس را با اختلال مواجه ساخته و فشار سنگینی بر شریان‌های حیاتی متصل‌کننده اقتصادهای هند، اروپا و خاورمیانه وارد آورده است. با شعله‌ور شدن آتش و پخش شدن آوار در این بندر استراتژیک، قلب تجارت جهانی، گردشگری خلیج‌فارس و ارتباط با هند، اروپا و خاورمیانه به شدت در معرض خطر است.
از سوی دیگر وقوع این انفجار، هراسی را به دامان مسیرهای کشتیرانی منطقه انداخته و زنجیره‌های تامین حیاتی برای تجارت جهانی را با چالش‌هایی مواجه کرده است. گردشگری خلیج‌فارس نیز
تحت تاثیر این موضوع قرار گرفته است و پروژه‌های بزرگی که با هدف تقویت ارتباط با هند، اروپا و خاورمیانه انجام می‌شدند، به صورت موقت
متوقف شده‌اند.
شرایط بحرانی موجود نیاز فوری به برنامه‌ریزی برای حفاظت از تجارت جهانی، لزوم انجام اقدامات موثر برای نجات گردشگری خلیج‌فارس و البته اهمیت حفاظت از ارتباط حیاتی با هند، اروپا و خاورمیانه را بیش از هر زمان دیگر برجسته می‌کند.
عواقب آنچه در بندرعباس روی داد، فراتر از ویرانی‌های فوری خود، امواج تکان‌دهنده‌ای را به همراه داشته است. انفجار در ترمینال شهید رجایی، فقط یک تراژدی ملی نیست بلکه ضربه‌ای جدی به شبکه‌های تجارت جهانی، گردشگری خلیج‌فارس و ارتباط هند و اروپاست و بخش‌های مسافرتی و لجستیکی شکننده را در سراسر خاورمیانه متزلزل می‌کند.
بندرعباس؛ ستون تجارت جهانی
بندرعباس به عنوان بزرگ‌ترین بندر تجاری ایران، سالانه تقریبا ۸۰‌میلیون تن بار را جابه‌جا می‌کند. این بندر به عنوان یک گره اصلی در امتداد تنگه هرمز و گلوگاه عبوری از آن عمل می‌کند بنابراین اختلالات در این بندر خواه‌ناخواه، فورا بر زنجیره‌های تامین جهانی اثر می‌گذارد.
از دیگر سو بندرعباس دروازه دریایی برای کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) است، یک شبکه چندوجهی که اقیانوس هند را از طریق ایران به روسیه و اروپا متصل می‌کند. به ویژه فعالیت ترانزیتی در بندرعباس برای هند حیاتی است؛ در حال حاضر بخش عمده صادرات ایران به هند از طریق نفتکش‌ها و تانکرها انجام می‌شود. در مقابل بسیاری از کالاهای هندی که وارد ایران می‌شوند، در کانتینرها از طریق کشتی‌هایی به مقصد بندرعباس حمل می‌شوند.
تاثیر فوری بر کشتیرانی و لجستیک
در ساعات پس از انفجار، عملیات ترانزیتی بندرعباس به حالت تعلیق در آمد، آتش‌نشانی تا پاسی از شب با مشکل مواجه بود. برخی گمانه‌زنی‌ها، مواد شیمیایی خطرناکی را که به‌طور نامناسب انبار شده بودند، مقصر این فاجعه دانستند هرچند هنوز دلیل قطعی آغاز آتش‌سوزی اعلام نشده است.
در نظر داشته باشید که این اختلال در بندرعباس در زمانی خطرناک رخ می‌دهد. لجستیک جهانی از قبل به دلیل تهدیدهای دزدی دریایی دریای سرخ و نوسانات تحریم‌ها تحت فشار قرار گرفته است. در این شرایط پیامدهای فوری این واقعه بر توریسم منطقه و ترانزیت قابل مشاهده است و از آن جمله می‌توان به تاخیر در حمل‌ونقل بین هند، ایران، روسیه و اروپا و افزایش هزینه‌های بیمه حمل‌ونقل برای کشتی‌هایی که از خلیج‌فارس عبور می‌کنند، اشاره داشت.
از سوی دیگر فشار احتمالی برای جایگزین شدن مسیر بندرعباس با مسیرهای دیگر و رجحان پیدا کردن سایر بنادر خلیج‌فارس مانند جبل علی دوبی می‌تواند بر جریان گردشگری مرتبط با مراکز کروز و بار تاثیر داشته باشد. افزون بر این افزایش نوسانات قیمت نفت به دنبال این وضعیت می‌تواند بر هزینه‌های سفر در سراسر جهان تاثیر بگذارد.
جایگاه حیاتی کریدور شمال-جنوب نیز تحت تاثیر این واقعه تا زمان از سرگیری کامل عملیات ترانزیتی و گمرکی در بندرعباس تحت تاثیر قرار خواهد داشت.
ضربه‌ای به گردشگری خلیج‌فارس
تنگه هرمز نه‌تنها یک شریان حیاتی نفت است بلکه از اقتصاد گردشگری قابل‌توجهی که عمان، امارات‌متحده عربی، قطر و فراتر از آن را در بر می‌گیرد نیز پشتیبانی می‌کند. در پی انفجار اخیر، کشتی‌های کروز که قصد توقف در خلیج‌فارس را دارند در حال ارزیابی مجدد برنامه‌های سفر خود هستند.
ممکن است توصیه‌های سفر برای ایران و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس از سوی دولت‌های ایالات متحده، بریتانیا و اتحادیه اروپا سخت‌تر شود.
انتظار می‌رود هزینه‌های اضافی بیمه برای خطوط هوایی و کشتی‌های کروز که در نزدیکی تنگه فعالیت می‌کنند به شدت افزایش یابد.
تصاویر رسانه‌های اجتماعی که گلوله‌های آتش، ساختمان‌های ویران شده و تخلیه‌های وحشت‌زده را نشان می‌دهد، برای منطقه‌ای که برای حفظ ثبات و جذب مسافران لوکس و سرمایه‌گذاران تجاری تلاش کرده است، تصویر مخربی ایجاد می‌کند.
مسافران اکنون ممکن است در مورد برنامه‌های مربوط به گردشگری در منطقه خلیج‌فارس، حداقل تا زمانی که تحقیقات تایید کند هیچ تهدید امنیتی پایداری در بنادر و فرودگاه‌ها وجود ندارد، تردید کنند.
مذاکرات هسته‌ای و تشدید تنش‌های امنیتی منطقه‌ای
انفجار بندرعباس با مذاکرات هسته‌ای جدید ایران و آمریکا در عمان همزمان شده است و همین مسائل دیپلماتیک از قبل پرتنش را پیچیده‌تر می‌کند.
برخی تحلیل‌های رسانه‌ای بر این مبناست که اگر بی‌ثباتی ادامه یابد باید انتظار افزایش هشدارهای مسافرتی، تغییر مسیرهای هوایی و تاثیرات دلسردکننده‌تر بر کریدورهای گردشگری خلیج‌فارس و خاورمیانه را داشته باشیم.
مسافران ایالات‌متحده، بریتانیا و اتحادیه اروپا که از قبل در مورد مناطق جنگی محتاط هستند، ممکن است در مورد استفاده از مسیرهای ترانزیتی نزدیک به ایران یا کشورهای خلیج‌فارس تا زمان تضمین ثبات خودداری کنند.
اهمیت استراتژیک بندرعباس
برای هند، روسیه و فراتر از آن
جاه‌طلبی‌های هند برای دور زدن نقاط حساس سیاسی مانند کانال سوئز از طریق کریدور شمال-جنوب به شدت به دسترسی بدون وقفه به بندرعباس بستگی دارد. هرگونه بی‌ثباتی طولانی‌مدت در این بندر می‌تواند موجب بازگشت به مسیرهای دریایی سنتی با هزینه‌های گزاف شود.
مطمئنا شرکت‌های اروپایی که از طریق کریدور شمال-جنوب در تنوع‌بخشی به زنجیره‌های تامین چین سرمایه‌گذاری می‌کنند نیز تحولات را از نزدیک زیر نظر خواهند داشت.
تعطیلی طولانی‌مدت یا کاهش ظرفیت عملیاتی در بندرعباس می‌تواند ترجیحات حمل‌ونقل دریایی را به سمت مراکز مدیترانه‌ای سوق دهد یا وابستگی به مسیرهای حمل‌ونقل هوایی پرهزینه‌تر را افزایش دهد که هر دو برای بهبود اقتصادی شکننده پس از همه‌گیری مضر هستند.
تصویر ژئوپلیتیکی گسترده‌تر
بندرعباس فقط یک بندر نیست بلکه یک مهره شطرنج استراتژیک در تحولات قدرت بین ایران، هند، روسیه، چین و قدرت‌های غربی است. زمان انفجار – در بحبوحه مذاکرات هسته‌ای- سوالات ناراحت‌کننده‌ای را در مورد آسیب‌پذیری‌های منطقه‌ای مطرح می‌کند. برای صنعت گردشگری، این حادثه یک درس کلیدی را برجسته می‌کند و آن اینکه امنیت، ارتباطات و رونق گردشگری عمیقا درهم تنیده شده‌اند. یک انفجار واحد در یک بندر می‌تواند نه‌تنها تجارت محلی بلکه اکوسیستم‌های مسافرتی جهانی را از لندن تا بمبئی و مسکو مختل کند.
انفجار بندرعباس، شکنندگی زنجیره‌های تامین پیچیده و اقتصادهای گردشگری خلیج‌فارس را آشکار می‌کند. برای ذی‌نفعان، تضمین ایمنی بندر، تقویت کریدورهای تجاری جایگزین و بازگرداندن اعتماد مسافران از اولویت‌های فوری خواهد بود.
هفته‌های آینده مشخص خواهد کرد که آیا شعله‌های آتش بندرعباس همچنان یک تراژدی ملی باقی می‌ماند یا جرقه‌ای می‌شود که سفرهای منطقه‌ای و تجارت جهانی را برای سال‌های آینده تغییر شکل خواهد داد.