پوست‌اندازی نیلی‌؛ آینه اقتصاد ایران

محمد‌صادق جنان‌صفت
اقتصا‌د‌دان‌های ایرانی که در این ۴ دهه فعالیت‌هایی در سطح برنامه‌‌ریزی کلان اقتصادی و سیاستگذاری‌های بودجه‌ای و نیز ارزی و مالی و پولی داشته‌اند، از اقتصاددان‌های دهه آخر رژیم سیاسی گذشته مهارت‌ها و اطلاعات بیشتری دارند و نگاهشان واقع‌بینانه‌تر است.  درمیان اقتصاددانان ایرانی بدون تردید مسعود نیلی یکی از سرآمدان است‌. اگرچه برخی از اقتصاددانان نهادگرا همه داوری‌های کارشناسانه او را قبول ندارند، اما هرگز به عمق اطلاعات و تحلیل‌های او خدشه وارد نکرده‌اند. مسعود نیلی از روزی که دولت دوم حسن روحانی را به دلیل ناسازگاری با تصمیم‌های کلان دولت ترک کرد تا امروز زیرپوستی‌ها و پوست‌اندازی‌های قابل اعتنایی را تجربه کرده است، تغییراتی که در گفتار و رفتار مسعود نیلی دیده می‌شود را می‌توان آینه‌ای دانست که اقتصاد آینده ایران را می‌توان در آن دید. وی یکشنبه شب از راه شبکه اجتماعی اینترنتی انجمن علمی دانشجویی دانشگاه علامه با علاقه‌مندان به اقتصاد سیاسی ایران گفت‌‌و‌گو کرد. نگارنده که دست‌کم دو دهه است با مسعود نیلی از نزدیک آشنایی دارم، چند نکته را درباره صحبت‌های وی در این نشست یاد‌آور می‌شوم.
اول- مسعود نیلی هنوز نیز یکی از اقتصاددانان محافظه‌کار به حساب می‌آید، اما تعیین تیتر سخنانش در این نشست یک تحول است. تیتر سخنرانی او «روایت اقتصاد سیاسی‌: از چشم‌انداز آینده ایران» بود. آنهایی که رفتار و گفتار مسعود نیلی را دنبال می‌کنند حالا با دیدن این عنوان می‌فهمند که وی تغییر فاز داده و می‌داند دیگر نمی‌تواند با سخنرانی‌هایی که وضعیت اقتصاد کلان را توضیح می‌دهد، به جایی رسید. او به درستی از اقتصاد کلان به اقتصاد سیاسی روی آورده است که نیاز اقتصاد ایران امروز است. بدون شک همکاران اقتصاددان نیلی نیز با او هماهنگ خواهند شد و به اقتصاد سیاسی ایران خواهند پرداخت.
دوم- مسعود نیلی بخش بیشتری از سخنانش را به رخدادها و تحولات دهه ۱۳۶۰ در ایران اختصاص داد و در بخش پرسش‌ها و پاسخ‌ها تاکید کرد آنچه در اقتصاد ایران در حال حاضر در جریان است، از تحولات دهه نخست انقلاب اسلامی تاثیر گرفته است و تصریح کرد همه کسانی که می‌خواهند آینده ایران را ببینند باید وقت بیشتری برای شناخت همه ابعاد دهه یادشده بگذارند. آیا مسعود نیلی با توجه به اینکه در جریان تحولات دهه ۱۳۶۰ بوده است بویی به مشامش خورده و احتمال برگشت تظلن سیاسی به ماهیت دهه ۱۳۶۰ را نزدیک می‌بیند؟ واقعیت این است که شواهدی بر این واقعیت در بخش‌های گوناگون جامعه اعم از سیاست‌، فرهنگ و اقتصاد در سطوح حاکمیت دیده می‌شود. سوم- مسعود نیلی در سخنان یکشنبه شب خود باز هم به مقوله بودجه بازگشت و تصریح کرد بودجه سیاسی‌ترین بخش از ماهیت ایران است و اگر این مقوله به کانال درست نیفتد آینده اقتصاد ایران روشن نخواهد بود. وی با صراحت گفت بودجه‌بندی با راهبردی که تاکنون بر آن حاکم بوده است، ذینفعان بسیار قدرتمندی دارد که اجازه نمی‌دهند بودجه‌ریزی کشور به مسیر درست برگردد. وی اضافه کرد درست کردن کریدوری که به بودجه‌های سالانه منجر می‌شود سیاسی‌ترین کار ممکن است. چهارم- مسعود نیلی تصریح کرد راهبردی که وی و دیگر اقتصاددانان برای بهبود وضعیت اقتصاد کلان در پیش گرفته بودند و می‌خواستند گردانندگان جامعه را با خطرهای سیاستگذاری‌های غلط و نا‌کارآمد آشنا کنند دیگر فایده ندارد و آنها تغییرپذیری اندکی دارند. نیلی توصیه کرد به دلیل اینکه ایرانیان باور دارند دستورهای دولت آنها را خوشبخت می‌کند، باید به سمت آگاهی‌بخشی به شهروندان حرکت کرد.