پوکی استخوان، بیماری خاموش

گروه جامعه- چند سالی می‌شود که مسوولان حوزه بهداشت از بالا رفتن طول عمر و افزایش امید به زندگی مردم ایران سخن به میان می‌آورند. به نقل از گفته‌های وزیر بهداشت متوسط عمر زنان به بالای ۸۰ سال و مردان به ۷۹ سال رسیده است و سخنگوی وزارت بهداشت هم در میان حرف‌های خود بارها به این نکته اشاره کرده است که با پیشرفت‌های اقتصادی، بهداشتی و درمانی در حال حاضر ۴۷ درصد ایرانیان بیش از ۷۰ سال عمر می‌کنند که در واقع ۵۱ درصد آن را زنان و ۴۳ درصد را مردان تشکیل می‌دهند.
امید به زندگی ایرانیان بالا رفته است
به نقل از خبرگزاری فارس، آمار بانک جهانی نشان می‌دهد در سال ۱۳۵۵ مردم ایران به طور متوسط تنها ۵۵ سال عمر می‌کردند که این رقم در سا‌ل‌های نخست دهه ۶۰ شمسی و در پی آغاز جنگ تحمیلی و کشته شدن هزاران نفر از مردم کشورمان در این جنگ، امید به زندگی در ایران به ۵۴ سال کاهش یافت اما در سال ۱۳۶۵ بازهم مردم ایران شاهد افزایش سن متوسط عمر خود و رسیدن آن به ۵۷ سال بودند.
کاهش تلفات و پایان یافتن جنگ تحمیلی در سال ۶۷ باعث شد تا بین سال‌های ۶۵ تا ۷۰ مردم ایران شاهد بیشترین افزایش امید به زندگی خود در یک دوره پنج ساله باشند. امید به زندگی مردم ایران در سال ۱۳۷۰ از ۵۷ سال در پنج سال قبل به ۶۶ سال رسید و عملا ۹ پله صعود کرد. در سال ۱۳۷۵ بانک جهانی امید به زندگی در ایران را ۶۸ سال برآورد کرد و این رقم در سال ۱۳۸۰ به ۷۰ سال رسید. در سال ۱۳۸۵ آمارهای بانک جهانی امید به زندگی در ایران را ۷۲ سال و در سال ۱۳۹۰ نیز ۷۴ سال نشان می‌دهد. امید به زندگی مردم ایران در سال ۱۳۹۵ نیز به ۷۶ سال و در سال ۱۳۹۶ به ۲/۷۶ سال افزایش یافته است.
ازجمله مهم‌ترین دلایل افزایش سن امید به زندگی در ایران می‌توان به کاهش مرگ‌و‌میر ناشی از بیماری‌ها و عوامل عفونی در ایران دانست. کاهش مرگ‌و‌میر کودکان زیر ۵ سال، افزایش دسترسی مردم به خدمات بهداشتی و افزایش سطح سواد و ایجاد تسهیلات بهداشتی در مناطق روستایی از جمله دلایل بالا رفتن امید به زندگی مردم ایران طی سال‌های گذشته بوده و گسترش واکسیناسیون کودکان در برابر بیماری‌های مهلک نظیر فلج اطفال، هپاتیت و سل نیز در افزایش امید به زندگی ایرانیان در بدو تولد و کاهش مرگ‌و‌میر کودکان موثر بوده است. همچنین نرخ مرگ‌و‌میر مادران در کشور نیز به کمتر از ۱۹ مورد در ۱۰۰ هزار نفر رسیده است. بهبود اوضاع اشتغال، بهبود شرایط اقتصادی و رفاه عمومی در کنار افزایش تعداد مراکز خدمات درمانی و گسترش خدمات بهداشتی در سطح کشور ازجمله عوامل تاثیرگذاری در بالا رفتن امید مردم ایران به زندگی بی تاثیر نیست.
مشکلاتی که افزایش طول عمر باعثش می‌شود
حالا با بالا رفتن سن امید به زندگی و افزایش طول عمر مردم ایران، مشکلاتی هم به چشم می‌خورد. بالا رفتن سن به خودی خود باعث می‌شود تا مشکلات جسمی زیادی برای افراد به وجود آید. بیماری عضلانی و اسکلتی از ابتدایی‌ترین مشکلاتی هستند که با بالا رفتن سن خود را نشان می‌دهند. این موضوع تا جایی اهمیت دارد که رییس اداره بیماری‌های اسکلتی عضلانی وزارت بهداشت هم به آن پرداخته است.
به گزارش ایسنا، کوروش کمالی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین عوامل خطر در پوکی استخوان «سن» است و این عامل غیرقابل پیشگیری است، گفت: در کشورهایی که طول عمر مردم آن زیاد می‌شود، میزان بروز پوکی استخوان افزایش نیز پیدا می‌کند. در ایران نیز پوکی استخوان یک مشکل جدی و قابل توجهی است. ما در سال‌های اخیر به ویژه سال‌های بعد از انقلاب با پیشرفت ارائه خدمات بهداشتی درمانی و کنترل بیماری‌های واگیر، شاهد افزایش طول عمر و امید به زندگی در مردم بوده‌ایم و امیدواریم که همین روند ادامه یابد. در عین حال افزایش طول عمر و امید به زندگی تبعاتی را به همراه خواهد داشت یکی از آنها ابتلا به پوکی استخوان است و اگر به آن توجه نشود این بیماری روز‌به‌روز جدی‌تر می‌شود.
کمالی با بیان اینکه در سیستم بهداشتی و درمانی برای کنترل و کاهش ابتلا به بیماری، پیشگیری نقش مهمی دارد، ادامه داد: پیشگیری به سه سطح تقسیم‌بندی می‌شود؛ پیشگیری نوع اولیه که در آن هدف جلوگیری از ایجاد بیماری است، پیشگیری ثانویه که هدف از آن شناسایی و تشخیص بیماری در مراحل اولیه است و در این سطح اقدامات و درمان موثر برای عدم پیشرفت بیماری انجام می‌شود. سطح دیگر پیشگیری، پیشگیری ثالثیه است که در آن تلاش می‌شود از عوارض ناشی از بیماری جلوگیری شود. در واقع در این سطح بخشی از درمان در بیمارستان‌ها انجام می‌شود.
او در میان صحبت‌های خود به این موضوع اشاره کرد که هرچه از پیشگیری اولیه به سمت پیشگیری ثالثیه می‌رویم، هزینه‌ها افزایش و اثربخشی کاهش می‌یابد. بنابراین وزارت بهداشت همچنان که به سه سطح پیشگیری توجه می‌کند؛ ابتدا پیشگیری سطح اولیه و بعد ثانویه و ثالثیه را تقویت می‌کند.
این متخصص اپیدمیولوژی با بیان اینکه هدف وزارت بهداشت افزایش طول عمر افراد به بالای ۷۰ سال است، اضافه کرد: زمانی که این هدف محقق شود، موضوع پوکی استخوان نیز پررنگ‌تر می‌شود. برای کاهش ابتلا و درمان این بیماری، وزارت بهداشت اقداماتی را انجام داده است.
سه سطح پیشگیری برای پوکی استخوان
کمالی خاطرنشان کرد: برای درمان و کاهش ابتلا به بیماری پوکی استخوان از سه سطح پیشگیری استفاده می‌شود. یکی از مهم‌ترین اقدامات وزارت بهداشت در سطح اول پیشگیری، تمرکز بر آموزش است. خوشبختانه سطح آگاهی، تحصیلات و سواد مردم در حوزه سلامت نسبتا خوب است؛ چرا که مردم نسبت به کسب اطلاعاتی که درباره سلامتی آنهاست، علاقه‌مند هستند.
او با تاکید بر اینکه یکی از عوامل پیشگیری در بیماری‌های غیرواگیر، اصلاح شیوه زندگی است، تاکید کرد: این عامل در پیشگیری از پوکی استخوان نیز موثر است. فعالیت بدنی کافی و تغذیه مناسب از عوامل مهم و موثر در شیوه صحیح زندگی است. در همین راستا مشکل جدی در کشور ما کمبود ویتامین دی است‌ به طوری که حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد مردم کمبود ویتامین دی دارند؛ وزارت بهداشت و حوزه سلامت بر آن آگاهی دارند و اقداماتی از جمله مکمل‌یاری ویتامین دی در مدارس و غنی‌سازی برخی خوراکی‌ها با این ویتامین برای بهبود کمبود آن انجام داده است. کمبود ویتامین دی در بیماری پوکی استخوان همراه با کمبود کلسیم، املاح و برخی از پروتئین‌ها نیز نقش دارد. پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان در سنین کودکی از دیگر اقدامات وزارت بهداشت در سطح اولیه پیشگیری است. بر همین اساس با آموزش و اطلاع‌رسانی، رفتارهای نامناسب تغذیه در نوجوانان و کودکان اصلاح می‌شود.
پوکی استخوان را جدی بگیرید
کمالی با بیان اینکه پوکی استخوان یک بیماری خاموش است، گفت: برای شناسایی و تشخیص این بیماری آزمون‌ها و ابزارهای غربالگری وجود دارد. با استفاده از این ابزارها، پوکی استخوان در مراحل اولیه و قبل از اینکه استخوان‌ها شکسته شود، شناسایی می‌شود. در سطح دوم پیشگیری، از این روش‌های تشخیصی استفاده می‌شود. یکی از روش‌های تشخیصی، ابزار فرکس است. در این ابزار نیاز به تصویربرداری نیست و با ثبت اطلاعات و داده‌های لازم، فرد در سامانه فرکس، این ابزار میزان خطر ابتلا به پوکی استخوان را اندازه‌گیری می‌کند. دقت این ابزار ۱۰۰درصد نیست، اما برای شناسایی خطر پوکی استخوان مناسب است.
او در ادامه با اشاره به اینکه یکی از اهداف وزارت بهداشت عمومی‌سازی استفاده از ابزار فرکس است، تصریح کرد: یکی دیگر از روش‌های تشخیصی پوکی استخوان، پرتونگاری و تصویربرداری است. این روش تشخیصی هزینه‌بر بوده و ممکن است دستگاه‌های آن در همه جای کشور موجود نباشد. بر همین اساس این روش برای عموم در غربالگری پوکی استخوان توصیه نمی‌شود. روش تصویربرداری به تشخیص سریع پوکی استخوان در افراد پر‌خطر کمک می‌کند.
رییس اداره بیماری‌های اسکلتی- عضلانی اضافه کرد: در پیشگیری سطح سوم زمانی‌که پوکی استخوان منجر به شکستگی شود، به درمان شکستگی ناشی از آن می‌پردازیم، اما علاوه بر درمان شکستگی در بیمارستان، به درمان پوکی استخوان نیز رسیدگی می‌شود. در همین راستا، وزارت بهداشت کلینیک‌هایی را برای درمان همزمان پوکی استخوان و شکستگی احداث خواهد کرد تا از شکستگی‌های بعدی و عوارض بدتر پیشگیری شود.
پوکی استخوان با آرتروز اشتباه گرفته نشود
کمالی در ادامه صحبت‌هایش گفت: باید توجه کنیم بیماری پوکی استخوان با آرتروز اشتباه گرفته نشود. گرچه برخی از عوامل خطر بین این دو بیماری مشترک است، اما مجزا از یکدیگر هستند. پوکی استخوان مربوط به بافت و تراکم استخوان است و در این بیماری تراکم استخوان کاهش می‌یابد. پوکی استخوان در استخوان‌های ناحیه لگن و ستون فقرات شایع است.
کمالی در پایان صحبت‌هایش با اعلام این نکته که آرتروز بیماری مفاصل است، این بیماری را ناشی از ساییدگی غضروف و استخوان‌های درگیر در مفاصل دانست و بیان کرد: این بیماری به علت افزایش سن ایجاد می‌شود و پوکی استخوان نیز می‌تواند آن را تشدید کند. شیوه نامناسب زندگی، استفاده نادرست از مفاصل و وارد کردن فشار زیاد در طولانی‌مدت به آنها موجب بروز این بیماری محدودیت حرکتی در فرد می‌شود. همچنین مفصل زانو از شایع‌ترین مفاصلی است که درگیر آرتروز می‌شود. در عین حال در افرادی که مطالعه زیاد می‌کنند، آرتروز ستون فقرات گردنی شایع است.