پیش‌شرط حقوقی صنعتی شدن

مجید اعزازی
1- « بابا گفت: فقط یک گناه وجود دارد، آن هم دزدی است. هر گناه دیگری هم نوعی دزدی است. اگر مردی را بکشی، یک زندگی را می‌دزدی. حق زنش را از داشتن شوهر می‌دزدی، حق بچه‌هایش را از داشتن پدر می‌دزدی. وقتی دروغ می‌گویی، حق کسی را از دانستن حقیقت می‌دزدی. وقتی تقلب می‌کنی، حق را از انصاف می‌دزدی. می‌فهمی؟» این جملات، درخشان‌ترین دیالوگ رمان «بادبادک باز» اثر خالد حسینی است که به خوبی پیامدهای دزدی و انواع آن را گوشزد می‌کند و با نفوذ به ظریف‌ترین لایه‌های مناسبات اجتماعی و اقتصادی بحث «مالکیت» را از امور عینی به امور ذهنی گسترش می‌دهد و مساله «مالکیت معنوی» را پیش می‌کشد.
2- می‌دانیم که رعایت «حقوق مالکیت خصوصی» از ارکان اقتصاد رقابتی است و در صورتی که این رکن به هر علتی مخدوش شود، فضای رقابت آزاد و سالم نیز مختل می‌شود و تولیدکننده انگیزه خود را برای ادامه تلاش و فعالیت اقتصادی از دست می‌دهد و در نتیجه حق انتخاب مشتری، به تولیدات موجود در بازار محدود شده و از رفاه او کاسته می‌شود.
افزون بر این، در آموزه‌های دینی و مذهبی نیز بر حقوق افراد و حق‌الناس تاکید فراوان شده است اما برخلاف این آموزه‌ها، شاهدیم که حقوق مالکیت خصوصی به اشکال مختلف رعایت نمی‌شود و فراتر از آن، حقوق مالکیت معنوی افراد نیز پایمال می‌شود.
3- پیامدهای منفی عدم رعایت حقوق مالکیت خصوصی و مالکیت معنوی افراد شباهت زیادی به پیامدهای «قیمت‌گذاری دستوری» در اقتصاد دارد. اگر قیمت‌گذاری دستوری
(سرکوب قیمت مبادله‌ای) منجر به ارسال سیگنال‌های اشتباه و «غلط‌انداز» به هر دو سمت عرضه و تقاضا می‌شود و نظام بازار را بر هم می‌زند و شرایطی همچون شرایط کنونی بازار خودرو، بازار ارز و… را ایجاد می‌کند، «عدم رعایت مالکیت» افراد نیز پالس‌های اشتباه و غلط‌انداز به هر دو طرف معامله
منتقل می‌کند.
در این چارچوب، وقتی یک تولیدکننده داخلی پوشاک، یک «برند خارجی» را روی لباس‌های تولیدی خود می‌زند، به این معنی است که از اعتبار برند خارجی دزدی می‌کند تا به پوشاک تولید خود اعتبار بدهد. در واقع دزدی اعتبار از یک شخص حقوقی خارجی رخ می‌دهد اما آن شخص حقوقی یا از این ماجرا مطلع نیست یا در صورت اطلاع با توجه به قوانین داخلی ایران نمی‌تواند کاری انجام دهد یا فرآیند شکایت به اندازه‌ای طولانی و هزینه‌بر است که از خیر آن می‌گذرد اما ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود، چه آنکه با استفاده از برند خارجی،‌ مشتری داخلی را فریب می‌دهد و با تدلیس،‌ تولیدات خود را به او قالب می‌کند و او را مغبون می‌سازد.
برعکس این ماجرا، در حوزه نشر رخ می‌دهد به گونه‌ای که در بازار نشر، برای افراد بی‌نام و نشان و بدون صلاحیت، کتاب می‌نویسند تا به نویسنده اعتبار بدهند.
در اینجا نیز با ارسال پالس اشتباه،‌ به مخاطب دروغ گفته می‌شود، چه آنکه یک فرد بدون صلاحیت و مهارت نویسندگی، به عنوان نویسنده معرفی می‌شود.
4- بی‌گمان، پاگرفتن، تداوم و رونق صنایع مختلف وابسته به وجود یک نظام حقوقی دارای ضمانت اجرایی است. تا زمانی که این نظام وجود نداشته باشد،‌ اقتصاد ایران به معنای واقعی کلمه، صنعتی نخواهد شد.
در این حال،‌ در دنیای مدرن و عصر هوش‌مصنوعی و متاورس، با توجه به اینکه تولیدات و محصولات این دوره مبتنی‌بر دانش، ایده و فکر است، ‌بیش از گذشته، حقوق مالکیت معنوی و حقوق مالکیت فکری اهمیت یافته است. از این‌رو،‌ وضع قوانین و مقررات مربوطه و از آن مهم‌تر، ایجاد ساز‌و‌کارهای مدنی برای پایش و نظارت بر میزان رعایت این حقوق ضروری است و انتظار می‌رود،‌ مجلس با مشارکت صنوف مربوطه در این زمینه
اقدام کند.