پیش‌نیازهای تجارت آزاد با اوراسیا

«جهان‌صنعت»- سرانجام ایران به عنوان عضو ناظر در اتحادیه اقتصادی اوراسیا پذیرفته شد؛ اتحادیه‌ای که دسترسی ایران را به بازار منطقه‌ای بزرگی در حدود 200‌میلیون جمعیت ممکن می‌کند. در این حال، فعالان اقتصادی ایران بر این باورند که آماده‌سازی زیرساخت‌های حمل‌ونقل و پرداخت‌های پولی و بانکی، از پیش‌شرط‌های ضروری برای ورود ایران به تجارت آزاد با اوراسیاست و برای تحقق این مهم، مشکل FATF باید هرچه زودتر حل‌وفصل شود. به عبارت روشن‌تر، وجود موانع یادشده همچون سدی در برابر استفاده از مواهب عضویت در این اتحادیه اقتصادی عمل می‌کند و از سوی دیگر،‌ باتوجه به حذف تعرفه‌ها، مشکلاتی را نیز برای اقتصاد ایران به همراه خواهد داشت.
تجارت آزاد ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا قرار است از سال 2025 وارد فاز اجرایی شود. با این وصف اما برخی فعالان اقتصادی معتقدند، اگر زمینه‌های ورود به چنین تجارتی در کشور فراهم نشود، ممکن است ایران را به یک واردکننده بزرگ از اوراسیا بدل کند اما پیش‌شرط‌های توسعه صادرات ایران در تجارت آزاد با اوراسیا چیست؟
عبدالله مهاجر‌دارابی، نایب‌رییس اتاق مشترک ایران و روسیه در گفت‌وگو با «اتاق ایران آنلاین» دراین‌باره گفت: اگر ارز تک‌نرخی باشد و موضوع رفع تعهد ارزی حل شود، محدودیت‌های FATF برطرف گردد، زیرساخت‌های حمل‌ونقل فراهم شود و دولت به نظرات کارشناسانه اتاق در این حوزه توجه کند، قطعا تجارت با اوراسیا برای ما یک فرصت خواهد بود.
او با تاکید بر اهمیت فعال شدن شرکت‌های بزرگ بخش‌خصوصی در تجارت با اوراسیا ادامه داد: با تداوم مشکلات رفع تعهد ارزی، نقل و انتقالات مالی و FATF، شرکت‌های بزرگ بخش‌خصوصی برای ورود به بازارهای صادراتی مانند اوراسیا انگیزه کافی ندارند. باید این شرکت‌ها را به میدان برگرداند.
حل مشکلات پولی و بانکی ایران برای توسعه تجارت خارجی، نکته‌ای است که محمد لاهوتی، رییس کمیسیون توسعه صادرات اتاق ایران نیز در گفت‌وگو با اتاق ایران آنلاین بر آن تاکید کرد. او در این‌باره گفت: اولین چالش برای استفاده از فرصت تجارت آزاد ایران با اوراسیا، تداوم تحریم‌ها و مانع دیگر عدم پذیرش FATF است. این موضوع باید زودتر تعیین‌تکلیف شود.
او توضیح داد: عمده صادرات ما صادرات با ارزش‌افزوده پایین یا بعضا به صورت خام است. این امر در رقابت‌های منطقه‌ای و با عضویت ایران در پیمان‌های مختلف می‌تواند برای ایران یک تهدید باشد. به این صورت که ایران فقط صادرکننده مواد خام و نیمه ساخته باشد و در مقابل کشورهای طرف قرارداد ایران بتوانند از فرصت برداشته شدن تعرفه‌ها با صادرات محصول به داخل ایران، تراز تجاری را به نفع خود مثبت کنند.
لاهوتی اظهار کرد: در بازه زمانی که برای آماده‌سازی در این توافقات در نظر گرفته می‌شود، هم سیاستگذاران باید در جهت ایجاد زیرساخت‌ها حرکت کرده و هم تولیدکنندگان تلاش کنند از نظر کیفیت و قیمت تمام‌شده در رقابت سالم، افزایش صادرات و تولید محصول با ارزش‌افزوده بیشتر داشته باشند و بازارها را به دست بیاورند.
احمدرضا فرشچیان، رییس کمیسیون واردات اتاق ایران هم با اشاره به تداوم تحریم‌ها و مشکلFATF، راه‌حل کوتاه‌مدت را استفاده از تهاتر دانست و گفت: بانک مرکزی باید بستر تهاتر با اوراسیا را فراهم کند.
نکته مهم دیگری که صدرالدین نیاورانی، نایب‌رییس کمیسیون توسعه صادرات اتاق ایران بر آن تاکید داشت، موضوع همسان‌سازی سیستم حمل‌ونقل ایران با اوراسیاست.
او دراین‌باره به اتاق ایران آنلاین گفت: سیستم حمل‌ونقل ما اروپایی- آمریکایی است و در تعاملات تجاری با روسیه و اوراسیا با مشکلاتی همراه است. کانتینرهای داخلی کشور بیشتر از 22‌تن اجازه جابه‌جایی بار ندارند اما کانتینرهای روسی بین 60 تا 70‌تن بار حمل می‌کنند. وقتی سه کانتینر 22‌تنی ما به گرگان برسد و بخواهد به کانتینرهای روسی منتقل شود، حدود 4 تا 5‌تن از کانتینر خالی خواهد ماند. این هم موجب جابه‌جایی و تکان خوردن بار می‌شود و هم حدود 4 یا 5‌تن باری که رایگان می‌تواند تا آلماتی برود، در عمل حمل نمی‌شود.
به گفته فرشچیان، برای حل این مشکل، باید وزارت راه را قانع کرد که اجازه یک‌تن بارگیری بیشتر را به صادرکنندگان بدهد اما همین اقدامات کوچک نیز هنوز انجام نشده است. او این نکته را نیز گفت: اتاق ایران باید خیلی سریع، برای آشنایی فعالان بخش‌خصوصی با تجارت آزاد با اوراسیا، دوره‌های آنلاین بگذارد و این کشورها، شرایط تجاری و ظرفیت‌های آنها را معرفی کند.
مهم‌ترین آسیب‌های تجارت آزاد با اوراسیا
عضو هیات‌رییسه اتحادیه صادرکنندگان میوه و تره‌بار، به آسیب‌های احتمالی تجارت آزاد با اوراسیا اشاره کرد و افزود: با آزاد شدن مراودات بخش کشاورزی ما ممکن است آسیب ببیند و تولیدات آنها بازار این بخش را تغییر دهد چراکه به عنوان مثال، قزاقستان تولیدکننده بزرگ مویز است و بازار چین را تامین می‌کند. با تجارت آزاد اوراسیا این محصول به راحتی وارد کشور شده و به تولید داخل ما آسیب خواهد زد. امیدوارم از طریق سازمان حفظ نباتات بتوانیم جلوی اینها را بگیریم تا بازار خودمان را آماده کنیم.
نیاورانی ادامه داد: بخشی از این کشورها قراردادهای تجاری با چین دارند بنابراین تجارت آزاد ما با اوراسیا ممکن است باعث شود کالاهای چینی وارد بازار ما شوند و بازار داخلی امروز ما دچار سردرگمی شود. به این شکل که یک کالای چینی اگر از مسیر اوراسیا وارد شود ارزان‌تر و از مسیر جنوب وارد شود گران‌تر به بازار ما برسد.
او با بیان اینکه تجارت آزاد با اوراسیا یک فرصت عالی است اما باید دید ما چه میزان آماده ورود به آن هستیم، گفت: ما در دریای خزر فقط 40عدد کانتینر یخچالی داریم که یعنی صفر چراکه باید دست‌کم هزار کانتینر یخچالی داشته باشیم.
نیاورانی ادامه داد: الان که وارد فصل سرما شده‌ایم و دهانه رودخانه ولگا یخ زده، امکان عبور از آن را نداریم در حالی که هشت سال است با هدف افزایش تجارت، تفاهمنامه‌ای بین ایران و روسیه امضا شده که طی آن آنها باید ولگا را لایروبی می‌کردند تا کشتی‌های بزرگ و پهن‌پیکر امکان عبور از آن را پیدا کنند و ما هم باید اسکله‌های خودمان را بزرگ‌تر می‌کردیم که این کشتی‌ها امکان پهلوگیری داشته باشند اما هیچ‌کدام این اقدامات انجام نشده است.
او با بیان اینکه بخش‌خصوصی به شدت زمان کمی برای انطباق با تجارت آزاد دارند، ادامه داد: ما مقدار زیادی گندم و جو و محصولات کشاورزی از روسیه با تعرفه 5‌درصد وارد می‌کنیم. محصولات صادراتی‌مان از جمله محصولات گلخانه‌ای و سبزی و صیفی‌جات، و خشکبار و پسته را نیز با تعرفه 25درصد به روسیه صادر می‌کنیم بنابراین با اجرای تجارت آزاد اوراسیا، ما برنده این موازنه هستیم اما آیا این منجر به افزایش صادرات ما خواهد شد؟ خیر.
نیاورانی افزود: ما یک دهانه ورودی به روسیه داریم و آن هم از طریق آستارا و مرز آذربایجان است. از آنجا که ما دستگاه ایکس ری نداریم، آذربایجان اجازه نمی‌دهد روزانه بیشتر از 250‌کانتینر از ایران وارد شود.
نیاورانی تاکید کرد: بنابراین اگر این بازار با برداشته شدن تعرفه 25‌درصدی، به روی ما باز شود، باز هم با شرایط موجود ما امکان استفاده از آن را نداریم. نه به تعداد لازم کانتینر یخچالی داریم و نه به آن تعداد امکانات گمرک داریم که بتوانیم آنها را از مرز ایران عبور دهیم.
ایران عضو ناظر شد
سند مربوط به عضویت ناظر جمهوری اسلامی ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا عصر پنجشنبه ششم دی‌‌ماه ۱۴۰۳ به امضای سران پنج کشور عضو این اتحادیه از جمله روسیه رسید. این سند طی مراسمی در پایان نشست شورای‌عالی اتحادیه اقتصادی اوراسیا که با حضور سیدمحمد اتابک وزیر صنعت، معدن و تجارت در سن‌پترزبورگ برگزار شد، توسط سران کشورهای عضو امضا شد.
در این مراسم، حدود 17‌سند از جمله تصمیم برای اعطای وضعیت ناظر ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا امضا شد.
نیکول پاشینیان،‌ نخست وزیر ارمنستان که کشورش ریاست دوره‌ای این اتحادیه را در سال ۲۰۲۴ میلادی برعهده دارد، از طریق ارتباط ویدئویی با محل اجلاس، موافقت خود را با این اسناد اعلام کرد.
به گزارش ایرنا،‌ کرملین اعلام کرد: اجرای توافقنامه تجارت آزاد میان اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران تصویب شد.
مصوبات نشست سران اتحادیه اقتصادی اوراسیا، یک بند دیگر مرتبط با ایران داشت.
سال گذشته در چنین روزهایی در سن پترزبورگ، ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا، توافقنامه تجارت آزاد امضا کرده بودند که به دنبال تصویب این توافقنامه در مجالس کشورهای عضو این اتحادیه و تصویب کلیات آن در مجلس شورای اسلامی، سران اتحادیه اوراسیا در نشست روز پنجشنبه خود موافقت خود را با اجرای این توافقنامه اعلام کردند.
دو ماه پس از طی مراحل قانونی تصویب این توافقنامه در مجلس شورای اسلامی، این قرارداد عملیاتی می‌شود و حدود ۸۷‌درصد صادرات کالاهای ایرانی به کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا بدون تعرفه گمرکی انجام خواهد شد و متقابلا نیز صادرات این کشورها به کشورمان از این مزیت برخوردار خواهد بود. این توافقنامه پارسال بین طرفین امضا شده و اجرایی شدن آن منوط به تصویب در همه مجالس کشورهای طرف قرارداد بود. مجالس پنج کشور عضو اتحادیه، پیشتر این توافقنامه را تصویب کرده‌اند.
وزیر صمت ایران در سخنانی در جمع سران اتحادیه اقتصادی اوراسیا، رویکرد جمهوری اسلامی ایران را توسعه مبادلات تجاری با همسایگان و دیگر کشورها و همچنین در چارچوب همکاری با اتحادیه اقتصادی اوراسیا عنوان کرد.
سفیر ایران در روسیه و رییس سازمان توسعه تجارت، وزیر صمت را در این آیین همراهی می‌کردند. الکسی اورچوک، معاون نخست‌وزیر روسیه سوم دی۱۴۰۳ با استقبال از عضویت ناظر ایران گفت: سازوکار عضویت ناظر در اتحادیه اقتصادی اوراسیا به‌گونه‌ای تدوین شده است که تعهداتی را به کشور ناظر تحمیل نمی‌کند اما در عین حال، به کشور ناظر اجازه می‌دهد که در چارچوب‌های کاری این اتحادیه مشارکت و اطلاعاتی درباره فعالیت‌ها در اختیار داشته باشد. براساس این گزارش،‌ اتحادیه اقتصادی اوراسیا، یک اتحادیه اقتصادی میان‌دولتی شامل بلاروس، قزاقستان، روسیه، قرقیزستان و ارمنستان است. اعضای ناظر این اتحادیه ازبکستان، مولداوی و کوبا هستند. سنگ بنای این اتحادیه حدود ۱۰‌سال قبل یعنی در ۲۰۱۴ نهاده شد.
دستور کار دولت چهاردهم
اتابک در سخنانی در بدو ورود به سن‌پترزبورگ با بیان اینکه بهبود شرایط اقتصاد داخلی و توسعه مناسبات اقتصادی و سیاسی با همسایگان در دستور کار دولت چهاردهم قرار دارد، گفت: رفت‌وآمدها و تقویت مناسبات تجاری با کشورهای همسایه و دیگر کشورها بیانگر آن است که برنامه دشمن برای محصور و منزوی کردن ایران شکست خورده است. وی اظهار کرد: به دنبال حضور معاون اول رییس‌جمهور در نشست قبلی مجمع اقتصادی اوراسیا (که در ارمنستان برگزار شد) و تلاش‌های دولت قبل، در آن نشست، عضویت ناظر جمهوری اسلامی ایران در اتحادیه اوراسیا به تصویب رسید و سپس، سران کشورهای عضو این اتحادیه نیز این موضوع را تصویب کردند.
مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور نیز ۱۲ آذرماه ۱۴۰۳ در دومین گفت‌و‌گوی تلویزیونی خود با مردم گفت: قرار است در اجلاس اوراسیا، ایران را به عنوان عضو ناظر اعلام کنند که بتوانیم با کشورهای عضو این اتحادیه، تعاملات با تعرفه‌های پایین یا صفر داشته باشیم. این وضعیت یک بازاری را برای ما ایجاد می‌کند که تولیدکنندگان و تجار ما در این بازارها با تعرفه‌های پایین بتوانند حضور پیدا کنند.
رشد 8/‏12‌درصدی مبادلات
با وجود آنکه هنوز توافق تجارت آزاد این اتحادیه با ایران اجرایی نشده است، رییس هیات اجرایی کمیسیون اقتصادی اوراسیا در دیدار با وزیر صنعت، معدن و تجارت کشورمان در حاشیه اجلاس سران این اتحادیه در سن‌پترزبورگ از رشد 8/‏12‌درصدی مبادلات تجاری پنج کشور عضو این پیمان با جمهوری اسلامی ایران در ۱۰‌ماه نخست سال‌جاری (۲۰۲۴) میلادی خبر داد.
براساس این گزارش، باگیت جان ساگینتایف روز پنجشنبه در دیدار با سید محمد اتابک وزیر صمت کشورمان با تاکید بر اینکه ایران یکی از شرکای مهم اتحادیه اقتصادی اوراسیاست، گفت:‌ با اجرای توافقنامه تجاری موقت بین کشورهای اوراسیا و ایران از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۳، گردش تجاری طرفین تقریبا دو برابر شد. در این دیدار که با حضور سفیر ایران در مسکو و رییس سازمان توسعه تجارت کشورمان و برخی مقامات اتحادیه اقتصادی اوراسیا انجام شد، ساگینتایف اظهار کرد: مبادلات تجاری کشورهای عضو این اتحادیه با ایران در ۱۰‌ماهه سال‌۲۰۲۴ میلادی نیز 8/‏12‌درصد رشد داشت.
به گفته وی، در این مدت، صادرات کالا از اتحادیه اوراسیا به ایران ۱۶‌درصد و واردات کالا از کشورمان به میزان 8‌درصد نسبت به مدت زمان مشابه سال میلادی گذشته افزایش یافته است. رییس هیات اجرایی کمیسیون اقتصادی اوراسیا اظهار کرد: انتظار داریم در آینده نزدیک توافقنامه تجارت آزاد با ایران اجرایی شود که به کشورهایمان امکان می‌دهد گردش تجاری و به طور کلی همکاری‌های اقتصادی را به طور موثرتری افزایش دهند. وی اظهار کرد:‌ ظرفیت توسعه همکاری‌های تجاری با ایران در بخش‌های بسیار زیادی وجود دارد. بنا بر این گزارش، طرفین در این دیدار توافق کردند که همکاری‌های دوجانبه در زمینه توسعه زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل و لجستیک، گسترش روابط بین شرکت‌ها، همکاری در مجتمع‌های کشت و صنعت، صنایع پالایش نفت و پتروشیمی، تحقیق و توسعه علمی را تقویت کنند. رییس هیات اجرایی اتحادیه اقتصادی اوراسیا و وزیر صمت جمهوری اسلامی ایران همچنین درمورد فرآیند مشارکت کشورمان در رویدادهای این اتحادیه با توجه به پذیرش عضویت ناظر ایران تبادل نظر کردند.
رایزنی اتابک با پوتین
وزیر صنعت، معدن و تجارت ایران در حاشیه اجلاس سران اتحادیه اقتصادی اوراسیا با ولادیمیر پوتین رییس‌جمهور روسیه دیدار و درباره توسعه همکاری‌ها در قالب اتحادیه اوراسیا و دوجانبه رایزنی کرد.
به گزارش مهر، وزیر صنعت، معدن و تجارت کشورمان که با همراهی کاظم جلالی سفیر جمهوری اسلامی ایران و محمدعلی دهقان دهنوی رییس سازمان توسعه تجارت در این اجلاس شرکت کرده بود، همچنین با اورچوک معاون نخست وزیر روسیه دیدار و درباره ترسیم نقشه راه همکاری‌های اقتصادی و بازرگانی بین ایران و روسیه رایزنی کرد.
سیدمحمد اتابک همچنین جداگانه با معاون نخست‌وزیر ارمنستان، وزیر توسعه تجارت اتحادیه اقتصادی اوراسیا و یوری اوشاکوف مشاور عالی اقتصادی رییس‌جمهور روسیه دیدار و گفت‌وگو کرد.
استقبال ایران
اتابک همچنین در نشست سران کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سن پترزبورگ روسیه، از تصمیم این اتحادیه در اعطای موقعیت ناظر به ایران استقبال کرد و گفت:‌ اطمینان دارم این نشست، نقطه عطفی در تاریخ روابط رو به گسترش تهران و این اتحادیه خواهد بود.
وزیر صمت اظهار کرد:‌ جمهوری اسلامی ایران با وجود چند دهه تحریم‌های غیرقانونی و ظالمانه، با رویکردی مسوولانه در مناسبات چندجانبه حضور دارد و همواره نشان داده یک شریک قابل اعتماد و اثرگذار در این سازوکارهاست. به گزارش ایلنا،‌ اتابک ادامه داد: نمونه موفق این رویکرد فعالانه و مسوولانه، همکاری با اتحادیه اقتصادی اوراسیا از جمله اجرای موفق موافقتنامه تجارت ترجیحی در پنج سال گذشته است.
وزیر صمت اظهار کرد: آسیب‌هایی که یکجانبه‌گرایی افسارگسیخته آمریکا در حوزه‌های مختلف به منافع فردی و جمعی کشورها وارد کرده، بیش از هر زمانی، ضرورت اتحاد و همگرایی دولت‌های مستقل در قالب سازوکارهای همکاری چندجانبه را عیان کرده است. وی یادآور شد: در سال‌های اخیر شاهد گسترش دامنه تحریم‌های آمریکا به منطقه اوراسیا و اعمال فشار بر فعالان اقتصادی کشورهای این منطقه بوده‌ایم.
اتابک اظهار کرد: تسلیحاتی شدن اقتصاد در عرصه بین‌المللی، ضرورت هم‌افزایی اقتصادی کشورهای مستقل و در حال توسعه را به امری اجتناب‌ناپذیر تبدیل کرده است.
اتصال به بازارهای هدف
وزیر صمت در بخش دیگری از سخنان خود گفت: جمهوری اسلامی ایران آماده است با غنیمت شمردن تحول مثبت در زمینه اجرای توافقنامه تجارت آزاد با اتحادیه اوراسیا در آینده نزدیک و کسب موقعیت ناظر در این اتحادیه، همکاری‌ها را به سایر حوزه‌ها از جمله حمل‌و‌نقل و ترانزیت و نیز امنیت انرژی گسترش دهد. وی اظهار کرد: بدون تردید، همکاری‌های طرفین علاوه بر کمک به رشد، توسعه و رفاه پایدار برای مردم عزیزمان، باید تاب‌آوری کشورهایمان را در قبال شوک‌های احتمالی در آینده تقویت کند؛ ما آماده هستیم که توانمندی‌های خود در عرصه‌های مختلف را در خدمت تحقق این اهداف قرار دهیم.
وزیر صمت ادامه داد: جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد ظرفیت‌های ترانزیتی خود را برای اتصال اتحادیه اوراسیا به بازارهای هدف در خلیج فارس، جنوب و جنوب شرق آسیا در اختیار این اتحادیه قرار دهد.