پیچ و خم‌های خدمات سفر در نوروز

نادر نینوایی- با نزدیک شدن به تعطیلات نوروز، تب و تاب سفر هم در کشور اوج می‌گیرد. در این شرایط از سویی مردم به عنوان استفاده‌کنندگان از خدمات سفر و گردشگری خواستار دریافت خدمات مطلوب هستند و از سویی دیگر فعالان گردشگری که یک‌سال را به امید اوج‌گیری سفرهای داخلی نشسته‌اند، توقع خدمات‌رسانی مطلوب از سوی نهادی ذی‌ربط دارند.
برای بررسی دقیق‌تر اقداماتی که باید برای ساماندهی خدمات سفر و گردشگری در ایام نوروز انجام گیرد به سراغ محمد جهانشاهی، فعال شناخته‌شده حوزه گردشگری و دبیر کمیته ملی طبیعتگردی و گردشگری سبز وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی رفتیم.
وی ضمن ارائه تحلیلی از شرایط سفرهای نوروزی و چالش‌های آن به ذکر نکاتی پرداخت که برای بهبود خدمات‌رسانی در این ایام باید به آن توجه داشت.
لزوم برنامه‌ریزی برای سفرهای نوروزی
جهانشاهی، دبیر کمیته ملی طبیعتگردی و گردشگری سبز به «جهان‌صنعت» گفت: از آنجایی که مهم‌ترین فصل سفر‌های داخلی در کشور، ایام تعطیلات نوروز است طبیعتا براساس روند‌های موجود برای برخی مقاصد مشخص برنامه‌ریزی‌های خاصی صورت می‌گیرد؛ در این شرایط اگر اتفاق غیرمتنظره‌ای مانند شرایط جوی نامناسب نیفتد به طور معمول میزان سفر به بیش از نیمی از مقاصد گردشگری مشخص است. هماهنگی میان دستگاه‌ها و مقاصد معمولا براساس تجربیات سال‌های قبل صورت می‌گیرد. حجم برخی از این مقاصد چندین برابر ظرفیت خدماتی موجود در آنهاست؛ همین امر باعث به وجود آمدن یک فشار مضاعف بر این مقاصد می‌شود و دستگاه‌ها را ملزم می‌سازد با حساسیت بیشتری به تقویت ظرفیت‌های موجود در مقاصد بپردازند تا مشکلی در ایام نوروز ایجاد نشود.
وی افزود: لازم است آمادگی برای مقابله با شرایط غیرمنتظره تا جای ممکن تقویت شود چرا که براساس تجربیات سال‌های گذشته به خصوص تحت تاثیر شرایط آب‌وهوایی ممکن است جریان‌های سفر دچار تغییراتی شوند و موج‌ها به سمت برخی مقاصد حرکت کنند که با روند‌های معمول متفاوت است. در این شرایط نیاز به یک برنامه‌ریزی جدی‌تر و بالا بردن میزان آمادگی بیش از پیش پررنگ می‌شود و در این میان وظیفه ستاد سفر چند برابر می‌شود چراکه باید در کنار توانایی ارائه خدمات شایسته‌تر، میزان تاب‌آوری مقاصد را هم افزایش دهد تا هم برای گردشگران و هم برای جامعه میزبان مشکلی ایجاد نشود.
اهمیت توجه به روستاها و شهرهای کوچک
این فعال گردشگری خاطرنشان ساخت: به‌طور معمول شهر‌ها به علت دارا بودن امکانات گوناگون، تاب‌آوری مناسبی را در این شرایط دارند اما برخی مقاصد مانند جزیره‌ها، سواحل خارج از محیط شهری، شهرهای کوچک‌تر و روستاها که تاب‌آوری پایین‌تری در مقایسه با شهرها دارند ممکن است با مشکلاتی مواجه شوند که همین امر لزوم توجه و حساسیت بیشتر بخش‌های گوناگون را نسبت به این مقاصد بالاتر می‌برد.
وی افزود: یکی از اقداماتی که می‌توان در راستای این امر انجام داد و یکی از رویکرد‌های توسعه گردشگری داخلی، استفاده از ظرفیت شهر‌های جایگزین و مقاصد جایگزینی است که مقاصد اصلی را پوشش می‌دهند. یکی از سیاست‌های اصلی ستاد‌های استانی و ستاد سفر کشور، توزیع مناسب گردشگران در مناطق گوناگون است. این امر علاوه‌بر برداشتن بار اضافه از دوش مقاصد دیگر موجب می‌شود باقی شهر‌ها نیز بتوانند از مزایای گردشگری داخلی بهره‌مند شوند.
مشکلی به‌نام کمبود ظرفیت اقامتی
جهانشاهی در پاسخ به این پرسش که آیا گسیل داشتن گردشگران به سمت اقامت در مدارس در تعارض با خواست‌ها و مطالبات صاحبان اقامتگاه‌های رسمی نیست، گفت: براساس آمار موجود، سهم اقامت‌های ثبت شده و رسمی کشور به نسبت اقامت‌های غیررسمی زیر 10درصد است. در نظر بگیرید 30درصد جمعیت کشور در این ایام قصد سفر داشته باشند یعنی جمعیتی در حدود 20میلیون نفر مگر کل ظرفیت اقامتگاه‌های رسمی کشور چقدر است؟ در حالت خوشبینانه هر شهر توانایی اقامت رسمی حدود 500 تا 600‌هزار نفر را در یک شب دارد. به علت محدودیت‌های اقلیمی این رقم می‌تواند در برخی مناطق سردسیر کشور کمتر هم باشد.
وی افزود: در این شرایط طبیعتا بخش زیادی از مردم به سمت سایر فضاها می‌روند و در این میان شرایط نامساعد اقتصادی نیز مردم را به سمت تهیه اقامتگاه‌های اشتراکی بیش از پیش متمایل می‌سازد. وجود برخی الگوهای اقتصادی، رفتاری و فرهنگی در کشور باعث توجه بیشتر مردم به فضاها و اقامت‌های غیررسمی می‌شود؛ این خود رفتار بازار است که این شرایط را به وجود می‌آورد و به همین دلیل کنترل آن دشوار است. قسمتی که می‌توان به آن توجه بیشتری داشت، بخش عرضه است؛ انسجام و نظارت بیشتر در اقامتگاه‌های رسمی که مجوز‌های لازم را از مراجع قانونی رسمی تهیه کرده‌اند، مالیات پرداخت می‌کنند و مشمول قانون رسمی کشور می‌شوند، می‌تواند موثر باشد چراکه ارقام آنها تاثیر مستقیم بر داده‌های گردشگری کشور دارد. برنامه‌ریزی‌های آتی در حوزه گردشگری کشور ارتباط مستقیمی با این آمار‌ها دارد و همین امر اهمیت آنها را دو چندان می‌سازد. البته غیرقابل کتمان است که شرایط اقتصادی مردم را به سمت فضاهای غیررسمی سوق می‌دهد و از آنجا که تقاضا بیش از عرضه است نمی‌توان برخی فضاهای اسکان مانند آموزش‌وپرورش را کنار گذاشت. این شرایط خارج از حوزه گردشگری است و باید این شرایط را پذیرفت اما در پاسخ به این پرسش که نحوه برخورد ما با این موضوع باید به چه شکل باشد می‌توان گفت که قرار دادن این اقامتگاه‌ها در یک چارچوب و زیرمجموعه نظام برنامه‌ریزی کشور می‌تواند موثر باشد. برخی پلتفرم‌های اجاره و فروش اقامتگاه‌های گردشگری چندین برابر بیش از اقامتگاه‌های رسمی کشور متقاضی دارند و برای برنامه‌ریزی و نظارت بهتر باید آنها را مدنظر داشت.
دبیر کمیته ملی طبیعت‌گردی و گردشگری سبز خاطرنشان کرد: در کشور‌های پیشرفته حوزه گردشگری، بعید است افرادی اقدام به ارائه خدمات کنند اما در چارچوب رسمی مالی کشور نباشند و مشمول نظارت‌ها قرار نگیرند حتی اگر فردی در یک منطقه دور افتاده اقدام به فعالیت کند باید یک مرجع قانونی درگیر فعالیت آن باشد. برخی ملزومات در صنعت گردشگری مورد نیاز است که متاسفانه این ملزومات خارج از حوزه گرشگری است و به حوزه‌های بین‌المللی، اقتصادی و سیاسی مرتبط است؛ شکل‌گیری فضاهای غیررسمی نشانی از همین موارد خارج از کنترل ماست. به همین دلیل هتل‌ها، بومگردی‌ها و به طور کلی اقامتگاه‌های رسمی ما آنچنان که انتظار می‌رود مورد استقبال قرار نمی‌گیرند. الگوهای رفتاری شکل گرفته مانند فضاها اشتراکی که در آن چندین خانواده با یکدیگر اقدام به اجاره یک اقامتگاه می‌کنند تحت تاثیر وضعیت اقتصادی شکل می‌گیرد تا در آن افراد بتوانند هزینه‌ها را تا جای ممکن کاهش دهند.
ملزومات کاهش تصادفات جاده‌ای
جهانشاهی در خصوص ملزومات کاهش تصادفات جاده‌ای نیز گفت: خوشبختانه نقاط حادثه‌خیز تمام استان‌ها در تمام محور‌های کشور خصوصا در طول ایام نوروز شناسایی شده است. ایده‌های گوناگونی در این‌باره ارائه شده که برخی از آنها اجرایی شدند و برخی نیز اختصاصی مناطق خاص هستند. قرار دادن کمپ‌ها و فضاهای خاص در 30کیلومتری شهر‌ها می‌تواند به کاهش ریسک تصادفات در نزدیکی شهر‌ها که درصد بالایی از حوادث در آنها صورت می‌گیرد کمک کند. برخی استان‌ها نیز ایده‌های مخصوص به خود را داشتند که می‌تواند امسال گسترش بیشتری پیدا کند. برای مثال برخی از ایده‌هایی که در سال گذشته در سمنان اجرایی شده، اثر مثبتی داشته است.
وی افزود: بهره بردن از ظرفیت دیگر دستگاه‌ها جهت کمک به پلیس راهور خصوصا در جاده‌های طولانی یا حادثه خیز نیز به کاهش حوادث کمک می‌کند اما با توجه به این امر که حجم سفرهای زمینی در کشور بسیار زیاد است می‌توان اذعان داشت که از ظرفیت حمل‌ونقل عمومی به دلایلی مانند کمبود ناوگان، عدم تناسب عرضه و تقاضا و عدم دسترسی به بسیاری از مسیر‌ها به درستی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و استفاده از خودرو شخصی به صورت یک الگوی رفتاری درآمده است. تمرکز بر برنامه‌های خاص در کنار فرهنگ‌سازی و آگاه‌سازی از سمت رسانه می‌تواند بسیار مفید باشد، همچنین استفاده از ظرفیت‌های مردم محلی برای بالا بردن هوشیاری و ایجاد کمپ‌ها می‌تواند نه‌تنها در نوروز بلکه در تمام ایام سال آثار مثبت فراوانی داشته باشد.