چالش‌های صنایع صادرات‌محور در بورس ایران

علی جمالی*
صنایع صادرات‌محور در ایران، به‌عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشور، در تامین ارز و ایجاد اشتغال نقش مهمی ایفا می‌کنند. با این حال، این صنایع با مجموعه‌ای از چالش‌ها مواجه هستند که عملکرد آنها را در بورس و به‌طور کلی در اقتصاد کشور تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. یکی از مهم‌ترین چالش‌های صنایع صادرات‌محور، نوسانات شدید نرخ ارز است. این نوسانات، پیش‌بینی‌پذیری درآمدهای ارزی شرکت‌ها را کاهش داده و برنامه‌ریزی بلندمدت را دشوار می‌سازد. چالش بعدی تحریم‌های اقتصادی است. تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، دسترسی این کشور به بازارهای جهانی را محدود کرده و هزینه‌های تولید و صادرات را افزایش داده است. این امر، رقابت‌پذیری محصولات ایرانی را کاهش داده و بر سودآوری شرکت‌های صادرات‌محور تاثیر منفی گذاشته است.
مشکلات لجستیکی و حمل‌ونقل، از جمله افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل، طولانی‌شدن زمان ترخیص کالا و محدودیت‌های حمل‌ونقل، از دیگر چالش‌های پیش‌روی صنایع صادرات‌محور است. این مشکلات، هزینه تمام‌شده محصولات را افزایش داده و صادرات را با کندی مواجه کرده است. همچنین، کمبود نقدینگی در اقتصاد ایران، تامین مالی فعالیت‌های تولیدی و صادراتی شرکت‌ها را با مشکل مواجه کرده است. این امر، توانایی شرکت‌ها برای سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جدید، توسعه محصولات جدید و افزایش ظرفیت تولید را محدود کرده است.
رقابت شدید در بازارهای جهانی یکی دیگر از موانع پیش‌رو است. صنایع صادرات‌محور ایران با رقابت شدیدی از سوی تولیدکنندگان کشورهای دیگر مواجه هستند. این رقابت، براساس کیفیت محصولات، قیمت و خدمات پس از فروش صورت می‌گیرد. شرکت‌های ایرانی برای حفظ سهم بازار خود، باید به‌طور مداوم کیفیت محصولات خود را بهبود و هزینه‌های تولید را کاهش دهند.
عدم ثبات در سیاست‌های اقتصادی، ازجمله تغییرات مکرر در قوانین و مقررات، عدم شفافیت و عدم پیش‌بینی‌پذیری، بر سرمایه‌گذاری و فعالیت‌های اقتصادی شرکت‌ها تاثیر منفی می‌گذارد. این امر، موجب افزایش ریسک سرمایه‌گذاری در صنایع صادرات‌محور شده و جذابیت این صنایع را برای سرمایه‌گذاران کاهش داده است. چالش‌های مذکور، به‌طور مستقیم بر عملکرد شرکت‌های صادرات‌محور در بورس ایران تاثیر می‌گذارند. کاهش سودآوری، افزایش ریسک سرمایه‌گذاری و کاهش جذابیت این شرکت‌ها برای سرمایه‌گذاران، منجربه کاهش قیمت سهام آنها در بورس می‌شود. این چالش‌ها، بر شاخص‌های کلیدی بورس، مانند شاخص کل و شاخص صنایع، تاثیر منفی گذاشته و بر اعتماد سرمایه‌گذاران به بازار سرمایه اثر می‌گذارد.
برای بهبود وضعیت صنایع صادرات‌محور و افزایش نقش آنها در اقتصاد کشور، راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:
ثبات و عدم التهاب نرخ ارز: اتخاذ سیاست‌های پولی و مالی مناسب برای تثبیت نرخ ارز و کاهش نوسانات آن با استفاده ابزارهای نوین مالی مانند اوراق ارزی، طراحی پلتفرم‌های معاملات ثانویه ارزی برای ارزهای رسوب‌شده نزد مردم و تسهیل صادرات: ساده‌سازی فرآیندهای صادراتی، کاهش هزینه‌های گمرکی و حمل‌ونقل و حمایت از شرکت‌های صادرات‌محور به حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی
توسعه زیرساخت‌ها: سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل، انرژی و ارتباطات برای بهبود بهره‌وری و کاهش هزینه‌های تولید
حمایت از تحقیق و توسعه: حمایت از تحقیق و توسعه در صنایع صادرات‌محور برای ارتقای کیفیت محصولات و ایجاد محصولات جدید با ارزش افزوده بالا
توسعه بازارهای جدید: شناسایی و توسعه بازارهای جدید صادراتی، به‌ویژه در کشورهای همسایه و منطقه‌ای
اهمیت دادن به بورس کالا و تعمیق بازار سرمایه: ورود کالاهای استراتژیک به بورس کالا و ایجاد تنوع در تعداد عرضه‌کنندگان و خریداران کالا در بورس کالا و توسعه رینگ‌های صادراتی برای محصولات مختلف دارای مزیت نسبی جهت صادرات
جمع‌بندی اینکه، صنایع صادرات‌محور در ایران با چالش‌های متعددی مواجه هستند که عملکرد آنها را در بورس و به‌طور کلی در اقتصاد کشور تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. برای رفع این چالش‌ها، نیاز به اتخاذ سیاست‌های جامع و هماهنگ در سطح کلان و همچنین حمایت از شرکت‌های صادرات‌محور در سطح خرد است. با رفع این چالش‌ها، می‌توان به رشد و توسعه پایدار صنایع صادرات‌محور و بهبود عملکرد بورس ایران امیدوار بود.
* کارشناس بازارهای مالی