چالش کنترل امنیت در «IoT»

گروه فناوری- چند سالی‌ست که اینترنت اشیا (IoT) به آرامی، اما مصمم، جای خود را در میان فناوری‌های تحول‌آفرین باز کرده است. فناوری‌ای که شاید در ابتدا فقط یک ایده علمی‌تخیلی به نظر می‌رسید، حالا قرار است تا سال۱۴۰۵، بیش از ۲۰۰‌میلیون شی در ایران به آن متصل شود. این عدد فقط یک آمار نیست، بلکه نشان‌دهنده تغییری بنیادی در نحوه زندگی و کار ماست. فکر کنید یخچال خانه‌تان به اینترنت وصل باشد و وقتی شیر تمام شد، خودش سفارش دهد. یا ماشینتان مسیرهای خلوت‌تر را برای شما پیدا کند، بدون اینکه دستتان به فرمان برسد. اینها فقط بخشی از وعده‌های اینترنت اشیاست؛ شبکه‌ای از دستگاه‌ها و اشیا که با کمک حسگرها و نرم‌افزارها به هم وصل می‌شوند و از طریق اینترنت اطلاعات ردوبدل می‌کنند. اما اینترنت اشیا فقط به خانه‌ها ختم نمی‌شود. شهرها، صنایع، بیمارستان‌ها و حتی مزارع هم بخشی از این شبکه عظیم می‌شوند. هر جا که داده‌ای وجود دارد، اینترنت اشیا هم می‌تواند باشد. در ایران، اینترنت اشیا می‌تواند برای مدیریت آب در کشاورزی به کار رود؛ مثلا سنسورهایی که رطوبت خاک را اندازه‌گیری می‌کنند و فقط در زمان نیاز آبیاری را شروع می‌کنند. در شهرهای بزرگ، این فناوری می‌تواند ترافیک را کاهش دهد یا مصرف انرژی را بهینه کند. اما اهمیت اصلی اینترنت اشیا در این است که به ما اجازه می‌دهد تصمیمات بهتری بگیریم. وقتی همه‌چیز به هم متصل باشد و داده‌های واقعی در لحظه جمع‌آوری شوند، ما می‌توانیم بهتر بفهمیم که چه چیزی کار می‌کند و چه چیزی نه. با وجود آنکه اینترنت اشیا مزایای زیادی برای کاربران به ارمغان آورده اما برخی چالش‌ها همراه آن است. امنیت سایبری و خطرات مربوط به حفظ حریم خصوصی مهم‌ترین نگرانی محققان و متخصصان امنیتی است و این دو موضوع چالش‌های قابل‌توجهی برای بسیاری از سازمان‌های تجاری و همچنین سازمان‌های عمومی به وجود آمده است. حملات رایج شایع امنیت سایبری آسیب‌پذیری فناوری‌های اینترنت اشیا را نشان داده است. این آسیب‌پذیری صرفا به این دلیل است که ارتباط متقابل شبکه‌ها در اینترنت اشیا امکان دسترسی از طریق اینترنت ناشناس و غیرقابل اعتماد را فراهم‌ می‌کند که نیاز به راه‌حل‌های جدید امنیتی دارد.
فرهاد سنجری‌فرد، مدیرکل توسعه صنعت افتا سازمان فناری اطلاعات ایران در این زمینه گفته است تا پایان سال ۲۰۲۳ بیش از ۱۵‌میلیارد دستگاه متصل به اینترنت اشیا به ثبت رسیده و پیش‌بینی می‌شود که این تعداد تا سال۲۰۳۰ به ۳۰‌میلیارد دستگاه برسد. در کشور ما نیز پیش‌بینی شده است که تا سال۱۴۰۵ بیش از ۲۰۰‌میلیون شی به اینترنت اشیا متصل شود. به گفته او کاربرد اینترنت اشیا در صنعت شامل افزایش بهره‌وری، خلق موقعیت برای کسب‌وکارهای جدید و بهبود کیفیت خدمات می‌شود که از نظر امنیتی طبق آمار تا سال ۲۰۲۳ حدود 5/1‌میلیارد حمله به تجهیزات اینترنت اشیا انجام شده است و طبق پیش‌بینی‌ها سالیانه ۲۰‌درصد بر این حملات افزوده خواهد شد و طبق گزارش‌ها در دنیا، ۷۰‌درصد از این حملات به بخش انرژی انجام شده است. سنجری با بیان اینکه ۴۰‌درصد از تجهیزاتی که در بازار ایران وجود دارند حداقل الزامات امنیتی را رعایت نکرده‌اند، گفت: «ما با پدیده‌ای مواجهیم که شاهدیم تعداد زیادی از تجهیزات، هم از طریق واردات و هم به‌‌صورت ساخت داخل در حال به‌کارگیری در کشور است و ما باید از قبل پیش‌بینی‌ها و اقداماتی برای تامین امنیت این دستگاه‌ها انجام می‌دادیم اما از آزمایشگاه‌هایی که دارای پروانه از سازمان فناوری اطلاعات هستند، هیچ‌یک در حوزه اینترنت اشیا نیستند.» با اینکه پیش‌بینی اتصال ۲۰۰‌میلیون شی تا ۱۴۰۵ امیدبخش است اما راه رسیدن به این هدف بدون چالش نیست. زیرساخت‌های مناسب مثل شبکه‌های 5G یا پهنای باند کافی هنوز در حال توسعه‌اند. از طرف دیگر، موضوع امنیت یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های اینترنت اشیاست. اگر قرار است داده‌های شما از یخچال یا خودرویتان به سرورها برود، باید مطمئن شوید که هیچ هکری نمی‌تواند به این اطلاعات دسترسی پیدا کند. قوانین هم باید به کمک بیایند. در دنیایی که همه‌چیز به هم متصل است، نبود مقررات شفاف می‌تواند دردسرساز شود. برای مثال، چه کسی مسوول است اگر یک دستگاه متصل به اینترنت خراب شود یا اطلاعات خصوصی کاربران لو برود؟ از طرفی کارشناسان بر این باور هستند آینده اینترنت اشیا به این بستگی دارد که تا چه اندازه‌ می‌تواند به انتخاب حریم خصوصی افراد احترام بگذارد. نگرانی در مورد حریم خصوصی و آسیب‌های احتمالی همراه با اینترنت اشیا ممکن است در جلوگیری از پذیرش کامل اینترنت اشیا قابل‌توجه باشد. احترام به حریم خصوصی کاربر برای اطمینان خاطر کاربران در استفاده از اینترنت اشیا، دستگاه‌های متصل و خدمات مرتبط ارائه‌شده اساسی‌ست. کارهای زیادی در حال انجام است تا اطمینان حاصل شود که اینترنت اشیا در حال تعریف مجدد مسائل مربوط به حریم خصوصی‌ست، از جمله مواردی مانند افزایش نظارت و پیگیری نقض‌های امنیتی.
در نهایت اینترنت اشیا را می‌توان یکی از ستون‌های اصلی انقلاب صنعتی چهارم دانست که تاثیرات آن به‌صورت گسترده در حوزه‌های مختلف زندگی، صنعت و اقتصاد مشهود است. این فناوری، با ایجاد یک شبکه هوشمند و یکپارچه از اشیا، داده‌ها و سیستم‌ها، امکان تحلیل اطلاعات در لحظه، تصمیم‌گیری سریع و بهینه‌سازی منابع را فراهم می‌کند. برای ایران، حرکت به‌سوی اینترنت اشیا نه‌تنها یک ضرورت فناورانه، بلکه یک راهبرد کلیدی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی‌ست. از سوی دیگر، موفقیت اینترنت اشیا در ایران به همکاری نزدیک بین دولت، بخش خصوصی و دانشگاه‌ها نیاز دارد. سرمایه‌گذاری در حوزه تحقیق و توسعه (R&D)، آموزش نیروی انسانی متخصص و حمایت از استارتاپ‌های نوآور می‌تواند به تسریع این روند کمک کند. اینترنت اشیا نه‌تنها به‌عنوان یک ابزار تکنولوژیک، بلکه به‌عنوان یک فرصت راهبردی برای ایران مطرح است. این فناوری با بهبود بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و ارائه راهکارهای نوین در حوزه‌هایی نظیر کشاورزی، صنعت، حمل‌ونقل و انرژی، می‌تواند نقشی کلیدی در توسعه پایدار و افزایش رقابت‌پذیری کشور در عرصه بین‌المللی ایفا کند.
اینترنت اشیا قرار است بخشی از زندگی روزمره ایرانیان شود. شاید تصور خانه‌ها و شهرهایی که همه‌چیز در آن هوشمند است، هنوز کمی دور از ذهن باشد. اما وقتی به رشد سریع فناوری در چند سال گذشته نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که آینده آن‌قدرها هم دور نیست. اینترنت اشیا فقط یک تکنولوژی نیست؛ این انقلابی‌ست که ما را به دنیایی وصل می‌کند که در آن، هر شی می‌تواند صحبت کند، بفهمد و به ما کمک کند تا زندگی بهتری داشته باشیم.