چالوس؛ تحفه نگاه به شرق

گروه انرژی- پس از آنکه ایران و روسیه رسما از قرارداد مشترک توسعه میدان گازی چالوس رونمایی کردند، گمانه‌زنی‌ها درباره اجرای این قرارداد و منافع مشترک دو کشور از این همکاری تازه افزایش یافته است. مهم‌ترین سوال این است که آیا میدان گازی چالوس تبدیل به فصل تازه‌ای از روابط ایران و روسیه می‌شود؟ اگرچه دولتمردان نسبت به اجرای این قرارداد اطمینان می‌دهند اما ملاحظاتی که در تاریخ روابط ایران و روسیه از گذشته‌های دور وجود داشته و بدعهدی‌های روس‌ها در مورد قراردادهای سرمایه‌گذاری با ایران که مهم‌ترین آنها نیروگاه اتمی بوشهر است، باعث شده که افکار عمومی داخل ایران هموراه درباره آینده همکاری‌های ایران و روسیه به دیده تردید بنگرند.
با امضای قرارداد تاریخی ۲۰‌ساله ایران و روسیه که بخشی از آن در حوزه نفت‌وگاز قرار است اجرایی شود، توسعه میدان گازی چالوس بیش از دیگر قراردادها مورد توجه رسانه‌های خارجی قرار گرفته است. از این جهت که این میدان در دریای خزر واقع است که پنج کشور ایران، آذربایجان، ترکمنستان، روسیه و قزاقستان همسایه این دریا هستند و برای ایران که در سواحل جنوبی این دریا قرار گرفته و روسیه که در شمال غرب دریاست و مسیری به سمت اروپاست، این قرارداد می‌تواند استراتژیک باشد.
اویل پرایس در این رابطه طی گزارشی می‌نویسد: در اقدامی جسورانه در تقابل با تحریم‌های غرب و بازتعیین استراتژیک سیاست‌های انرژی اوراسیا، ایران و روسیه توافقنامه تاریخی ۲۰‌ساله‌ای را نهایی کرده‌اند که زمینه توسعه میدان عظیم گازی چالوس در دریای خزر را تضمین می‌کند. این معامله که از اواخر ۲۰۲۱ به صورت محرمانه مذاکره و اکنون عملیاتی شده است، مشارکتی را تثبیت می‌کند که جریان انرژی جهانی و اتحادهای ژئوپلیتیک را بازسازی خواهد کرد.
میدان گازی چالوس، تغییردهنده بازی ژئوپلیتیک میدان چالوس که به دو ساختار «چالوس بزرگ» (9/‏5‌تریلیون مترمکعب) و «چالوس کوچک» (2/‏1تریلیون مترمکعب) تقسیم شده، حدود 1/‏7‌تریلیون مترمکعب گاز طبیعی را در خود جای داده است که تقریبا نصف ذخایر میدان پارس‌جنوبی ایران، بزرگ‌ترین میدان گازی جهان است. با قیمت‌های اروپایی گاز در فوریه ۲۰۲۵، حجم قابل استخراج (۵۰ تا ۷۰‌درصد ذخایر) می‌تواند تا ۳۸۰‌میلیارد دلار درآمد ایجاد کند.
براساس مفاد توافق، یک کنسرسیوم متشکل از شرکت‌های روسی گازپروم و ترانس‌نفت (۴۰ درصد)، شرکت‌های چینی CNPC و CNOOC (۲۸درصد)، شرکت ایرانی KEPCO ( ۲ درصد) و خاتم (۷‌درصد) توسعه این میدان را برعهده خواهند داشت. فراتر از انرژی، همکاری استراتژیک این توافق فراتر از استخراج منابع است. این پیمان، بخشی از یک قرارداد همکاری استراتژیک ۲۰‌ساله گسترده‌تر است که در سال۲۰۲۴ امضا شد و انرژی، دفاع و تجارت را پوشش می‌دهد. اویل پرایس به نقل از تحلیلگران انرژی می‌نویسد: این توافق، محور مسکو-پکن-تهران را تقویت می‌کند و شامل برنامه‌هایی برای ایجاد مرکز مشترک گاز در شمال ایران است که مکمل مرکز پارس‌جنوبی خواهد بود و احتمال مشارکت قطر و ترکمنستان وجود دارد.
میدانی به عظمت 7تریلیون مترمکعب
میدان گازی چالوس یکصد‌ودهمین میدان گازی بزرگ جهان متعلق به ایران که در دریای خزر قرار دارد، دارای حدود 1/‏7‌تریلیون مترمکعب (Tcm) گاز طبیعی است که بین ساختارهای چالوس بزرگ (9/‏5‌تریلیون مترمکعب) و چالوس کوچک (2/‏1تریلیون مترمکعب) تقسیم می‌شود. ساختار این طبق برآوردها دارای ذخایر گازی معادل یک‌چهارم میدان عظیم گازی پارس‌جنوبی یا حدود ۱۱ فاز آن است. آنطور که اویل پرایس گزارش داده، ارزش تقریبی ۷‌تریلیون مترمکعب گاز طبیعی در بازار اروپا، با قیمت‌های فوریه۲۰۲۵، حدود ۳۸۰۰‌میلیارد دلار آمریکاست که بین ۵۰ تا ۷۰‌درصد میدان فوق قابل برداشت است. این میدان تقریبا نصف میدان پارس‌جنوبی ایران بوده که یکی از بزرگ‌ترین میادین گازی جهان است و از نظر تئوری می‌تواند بخش قابل‌توجهی از گاز مورد نیاز منطقه را تامین کند.
در قراردادی که بین ایران و روسیه در دولت سیزدهم بسته شد، قرار بود که گازپروم و ترانس‌نفت روسیه با هم ۴۰‌درصد، CNPC و CNOOC چین مجموعا ۲۸‌درصد و شرکت اکتشاف و تولید خزر ایران (KEPCO) ۲ درصد و ۷‌درصد باقیمانده شرکت خاتم، این قرارداد را اجرا کنند. طبق برخی پیش‌بینی‌های ترانس نفت روسیه، سرمایه‌گذاری روسیه تا ۵۲درصد از نظر مالی، در این پروژه سودآور است. با استفاده از میانگین قیمت محافظه‌کارانه ۴۰۰ دلار در هر ۱۰۰۰مترمکعب، روسیه می‌تواند درآمدی حدود ۲۵۰‌میلیارد دلار (ماهانه یک میلیارد دلار سود) در مدت قرارداد ۲۰‌ساله داشته باشد.آنطور که رسانه‌ها گزارش کرده‌اند، روسیه اولین حق استخراج در بخش دریای خزر ایران از جمله چالوس را به دست آورد و نفوذ خود را بر صادرات و قیمت‌گذاری گاز ایران افزایش داد. با این حال توسعه این پروژه به شدت به کمک‌های فنی و مالی روسیه و چین متکی است زیرا ایران در شرایط تحریم‌های کنونی فاقد ظرفیت برای بهره‌برداری مستقل از این ذخایر است.در جریان سفر اخیر وزیر نفت ایران به مسکو، چهار قرارداد ۴‌میلیارد دلاری دیگر برای توسعه هفت میدان نفتی ایران با شرکت‌های روسی امضا شد که عمق این مشارکت را نشان می‌دهد. این پیمان پاسخی مستقیم به تحریم‌های آمریکاست. پیش از این وزیر نفت ایران در مسکو اعلام کرده بود که «ما شرکای جدیدی داریم». این همکاری نه‌تنها سیستم‌های مالی غرب را با استفاده از مبادلات روبل-ریال دور می‌زند بلکه پیوندهای تجارت را تقویت می‌کند. برای واشنگتن اما پیام روشن است: نظم قدیمی در حال فروپاشی است و محور انرژی جدیدی که در برابر تحریم‌ها مقاوم است، جایگزین آن می‌شود.
راهی برای تبدیل شدن به هاب گازی
محمود خاقانی، کارشناس حوزه انرژی درباره اهمیت این قرارداد و توسعه همکاری‌های ایران و روسیه می‌گوید: توسعه همکاری‌ها در حوزه بالادستی نفت و گاز، ایجاد هاب گازی در ایران، تجارت گاز، همکاری در زنجیره ارزش پتروشیمی و سوآپ فرآورده‌های نفتی ازجمله مواردی است که می‌توان در همکاری با روسیه دنبال کرد.
او براین باور است که ما باید این واقعیت را در بازار نفت بپذیریم، به دلیل پیش‌بینی‌های که برای اقتصاد آمریکا و چین و به طور کلی جهان می‌شود؛ رشد اقتصادی خیلی پایین‌تری را باید انتظار داشته باشیم. در نتیجه این باعث می‌شود در بازارهای فعلی نفت و گاز آنچه به بازار آتی شهرت دارد قیمت نفت پایین می‌آید و به‌تبع آن نوع سرمایه‌گذاری‌ها و قراردادهای نفتی نیز دچار دگرگونی و تحول خواهد شد.
خاقانی با بیان اینکه اکنون قیمت نفت غرب تگزاس و برنت و همچنین گاز روند نزولی را طی می‌کند و در عین حال شاهدیم که نفت شیل آمریکا به دستور ترامپ روند رو به رشد توسعه را طی می‌کند به ایلنا توضیح می‌دهد: گزارش‌های اخیر نشان می‌دهد چین هم در آب‌های دریای نزدیک در فلات قاره منابع جدیدی کشف کرده و توانسته به یک رکورد در تولید نفت و گاز دست پیدا کند، از دیگر سو بعد از عملیات نظامی روسیه در اوکراین به میزان قابل‌توجهی صادرات نفت و گاز روسیه به اروپا کاهش پیدا کرده و از سوی دیگر نیز شاهدیم که اروپا به انرژی‌های تجدیدپذیر روی آورده است و این تماما بازار نفت و سرمایه‌گذاری در این حوزه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
این کارشناس حوزه انرژی تاکید می‌کند: اکنون سینوپک و آرامکو قرارداد ۴‌میلیارد دلاری امضا کردند که ممکن است رقم آن افزایش پیدا کند. همه اینها نشان می‌دهد در دنیایی به سر می‌بریم که ثبات وجود ندارد و در این اوضاع قطعا بسیاری کشورها نه‌تنها از توافق ایران در مذاکرات نگرانند بلکه ضعیف شدن ایران را پیگیرند.
وی با بیان اینکه ما باوجود لزوم جذب سرمایه و تکنولوژی از کشورهای صاحب‌نام باید سیاست مستقل از دیگر کشورها از جمله آمریکا، روسیه و چین و اروپا را تعریف کنیم، می‌گوید: ما از خلیج‌فارس تا خزر موقعیت استثنایی و ویژه‌ای داریم که باید قدر آن را بدانیم، اکنون آمریکا در جنگ تعرفه‌ای با چین است و روسیه همچنان در گیرودار جنگ با اوکراین و عدم امکان صادرات نفت‌وگاز است. ما باید از این فرصت استفاده کرده و در صورتی که توافق حاصل شود نسبت به توسعه هرچه سریع‌تر نفت‌وگاز و ورود به بازار نفت اقدام کنیم و مسیر را برای تحقق رشد ۸‌درصدی اقتصادی هموار سازیم. پیشتر تفاهمنامه‌ای برای واردات سالانه ۵۵‌میلیارد مترمکعب گاز از روسیه به ایران امضا شده بود که می‌تواند اوضاع گاز کشور را بهبود ببخشد و طبق آنچه اعلام شده هماهنگی‌های لازم میان روسیه و آذربایجان در حال انجام است.
به گفته او، توسعه همکاری‌ها در حوزه بالادستی نفت و گاز، ایجاد هاب گازی در ایران، تجارت گاز، همکاری در زنجیره ارزش پتروشیمی و سوآپ فرآورده‌های نفتی ازجمله مواردی است که می‌توان در همکاری با روسیه دنبال کرد، همچنین می‌توانیم حجم سرمایه‌گذاری روسیه در پروژه‌های نفتی را که اکنون حدود ۴‌میلیارد دلار است افزایش داده و استفاده بهینه داشته باشیم.