چراغ سبز ایکوموس به ثبت جهانی دره خرم‌آباد

گروه فرهنگ و گردشگری- در روزهای اخیر با حضور ارزیاب یونسکو و پس از آن ارزیاب ایکوموس در مرکز استان لرستان، ثبت جهانی دره خرم‌آباد به ایستگاه پایانی خود نزدیک می‌شود و امیدها برای ثبت جهانی این دره 54هزار ساله و آثار پیرامون آن قوت گرفته است.
در آخرین اظهار نظر ارزیاب ایکوموس (شورای بین‌المللی ابنیه و محوطه‌ها) ابراز داشته گزارشش را به عنوان ارزیاب میدانی درباره ثبت جهانی دره خرم‌آباد و قلعه فلک‌الافلاک به ایکوموس ارسال می‌کند و امیدوارم است که نتیجه خوبی داشته باشد.
به گفته مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان هفت غار و پناهگاه صخره‌ای، مجموعه فلک‌الافلاک شامل سه پل «شکسته، گپ و حاجی» همچنین باغ گلستان به مساحت ۴۱۴هکتار و بیش از یک‌هزار و ۶۰۰‌هکتار با حرایم اطراف، پرونده ثبت جهانی دره خرم‌آباد را دربر می‌گیرد.
گفته می‌شود در دل این پرونده یک شهر، دو روستای شمالی و جنوبی، رودخانه خرم‌آباد، قلعه تاریخی فلک‌الافلاک، سه پل تاریخی و بخشی از فرهنگ، آیین و سنت‌های استان نهفته هستند که با ثبت دره در واقع آنها نیز به ثبت جهانی می‌رسند.
آیین «گل مالی» روز عاشورا یکی از پیوست‌های مهم فرهنگی ثبت این آثار است؛ آیینی که هر ساله در حریم قلعه فلک‌الافلاک برگزار می‌شود.
باید اذعان داشت در چند ماه گذشته در لرستان تکاپوی جدی برای آماده‌سازی خرم‌آباد جهت ثبت جهانی برپا بوده و بخش دولتی، بخش خصوصی و مردم تلاشی مجدانه را برای برطرف کردن موانع جهت ثبت به انجام رسانده‌اند و حالا با نظر مثبت ارزیاب ایکوموس، امیدها برای ثبت جهانی دره خرم‌آباد و به ثمر نشستن تلاش‌ها فزونی یافته است.
نظر مثبت ارزیاب ایکوموس
حتیچ (خدیجه) پامیر که برای بررسی میدانی پرونده ثبت جهانی دره خرم‌آباد و قلعه فلک‌الافلاک به ایران سفر کرده است، پیش از ظهر پنجشنبه ۲۲شهریور با علی دارابی قائم‌مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی کشور در معاونت این سازمان دیدار و گفت‌وگو کرد و گفت: من ارزیاب بخش بناهای ایکوموس هستم و امیدوارم این پرونده با قابلیت‌هایی که دارد، ثبت شود. من گزارشم را به عنوان ارزیاب میدانی، آماده و به ایکوموس ارسال می‌کنم، امیدوارم نتیجه خوبی داشته باشد.
وی تاکید کرد: پیشتر از همکارانم شنیده بودم که ایرانی‌ها برای ثبت‌های جهانی بسیار جدی و سختکوش هستند. اکنون این موضوع را لمس کردم. برنامه‌ریزی خوبی انجام گرفته بود و به پرسش‌ها به خوبی پاسخ داده می‌شد.
پامیر که اصالتی ترکیه‌ای دارد، درباره ایران گفت: ایران پر از شگفتی و زیبایی است. دوست دارم دوباره به این کشور بازگردم و زیبایی‌های آن را به دیگران معرفی کنم. شما همیشه می‌توانید روی من به عنوان یک «دوست ایران» حساب کنید.
ارزیاب ایکوموس خاطرنشان کرد: به عنوان کسی که با میراث ‌فرهنگی سر و کار دارم، از افق چشم‌انداز ایران نسبت به موزه و تاریخ کشورش، بسیار خرسندم.
علی دارابی، قائم‌مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی نیز در این دیدار گفت: ثبت جهانی آثار ایرانی برای ما اهمیت بالایی دارد، به همین منظور بهترین مدیران و کارشناسان در معاونت میراث فرهنگی برای این مهم در نظر گرفته می‌شوند.
ویژگی‌های تاریخی دره خرم‌آباد
وضعیت جغرافیایی خاص استان لرستان به لحاظ اقلیمی موجب شده دره خرم‌آباد به عنوان یکی از اولین سکونتگاه‌های بشر با قدمتی بیش از ۵۴‌هزار سال مطرح شود. تاکنون باستان‌شناسان ایرانی و غربی کاوش‌های بسیاری در این دره به انجام رسانده‌اند و نتیجه تحقیقات نشان می‌دهد که این دره یکی از نخستین سکونتگاه‌های بشر هوشمند بوده است.
غارهای بسیاری در استان لرستان و دره خرم‌آباد قرار گرفته‌اند که نشانه‌هایی از سکونت انسان‌های نخستین در آنها دیده می‌شود و از جمله آنها می‌توان به غارهای «کلدر»، «کنجی» و «پاسنگر» اشاره داشت.
شایان ذکر است پژوهش‌های انجام شده در دره خرم‌آباد در سال ۲۰۰۹ میلادی توسط هیاتی ایرانی- اسپانیایی به سرپرستی بهروز بازگیر باستان‌شناس و دکتر آندریو اویه موجب کشف شواهدی از دوران پاینه سنگی در این منطقه شد.
در غار کلدر شواهد فرهنگی انسان از دوران پارینه‌سنگی میانه تا دوران معاصر کشف شده که این کشف، غار کلدر را به یکی از محوطه‌های تاریخی مهم در غرب آسیا بدل کرده است. بخشی از جمجمه انسان هوشمند در غار کلدر خرم‌آباد کشف شده است که به این غار جایگاه جهانی بخشید و تکمیل‌کننده نظریات کارشناسان پیرامون فرآیند موج دوم مهاجرت انسان‌های هوشمند یا «هموساپین» به قاره اروپاست.
قلعه تاریخی فلک‌الافلاک نیز که در سال ۱۳۴۸ به شماره ثبت ۸۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌، بخش دیگری از این ثبت جهانی است.
قلعه مذکور بر فراز تپه‌ای باستانی در مرکز شهر خرم‌آباد واقع شده است که در منابع تاریخی مکتوب با نام‌های متفاوت دژ شاپورخواست، سابرخاست، دزبر، قلعه خرم‌آباد و فلک‌الافلاک شناخته شده و از آثار مرتبط با شهر باستانی شاپورخواست بوده که بنای اولیه آن به زمان شاپور اول ساسانی در قرن سوم میلادی نسبت داده شده است.
اختصاص سهمیه ایران به ثبت
دره خرم‌آباد
با توجه به اهمیت‌های تاریخی دره خرم‌آباد و نیز با نظر به اینکه ثبت کلی این دره می‌تواند موجب مطرح شدن چندین اثر در قالب یک ثبت شود، در سال ‌۲۰۲۴ سهمیه ثبت جهانی کشور ایران در یونسکو به تدوین دره خرم‌آباد و قلعه تاریخی فلک‌الافلاک اختصاص یافت.
مدیرکل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان لرستان از سوی قائم‌‌مقام وزیر به‌ عنوان مسوولیت تدوین ثبت جهانی این دو اثر را عهده‌دار شده و در این مدت با برگزاری جلسات و پای کار آوردن نهادهای درگیر، اقداماتی را برای کمک به ثبت جهانی و رفع موانع به انجام رسانده است.
ساماندهی و آسفالت مسیر روستای قلعه سنگی خرم‌آباد منتهی به غار کلدر و جمع‌آوری نخاله‌ها و فضولات حیوانی در راه دسترسی، پاکسازی و ساماندهی رودخانه اصلی و کرگانه خرم‌آباد، نصب تابلوهای درون شهری، ساماندهی پیاده‌رو پل حاجی، جمع‌آوری نخاله‌های طول مسیر آثار تاریخی و تملک سه باب واحد تجاری در ورودی قلعه فلک‌الافلاک از اقدامات صورت گرفته برای کمک به ثبت دره خرم‌آباد به شمار می‌رود.
با توجه به چراغ سبز اولیه ایکوموس، در حال حاضر امید زیادی به ثبت دره خرم‌آباد وجود دارد و انتظار می‌رود در نشست‌های آتی یونسکو پس از بررسی و رای‌گیری، بیست‌و‌نهمین اثر ایران نیز در فهرست آثار یونسکو به ثبت برسد. شایان ذکر است کشور ایتالیا با 58 اثر ثبت شده در فهرست یونسکو، در صدر فهرست کشورهای جهان از این حیث قرار دارد.