چرا از استقلال بانک مرکزی سخن بگوییم

این روزها که به بهانه نحوه انتصاب رییس کل بانک مرکزی‌ دایما از استقلال بانک مرکزی سخن گفته می‌شود، این دیدگاه به خواننده القا می‌گردد که استقلال بانک مرکزی منحصر به موضوع نحوه انتخاب و برکناری رییس کل آن است. در این دیدگاه هرچقدر نفوذ مسوولان اجرایی بر انتخاب یا عزل مسوولان بانک مرکزی بیشتر باشد استقلال کمتری برای بانک قلمداد می‌شود.
واقعیت امر آن است که مقوله استقلال بانک مرکزی بیش از آنکه ناظر به این امور باشد به دو مقوله دیگر مربوط است که عبارتند از: ۱) استقلال در هدف‌گذاری پولی، ۲) استقلال در ابزارهای پولی.
استقلال در هدف‌گذاری پولی به این معناست که بانک مرکزی تا چه اندازه در انتخاب تابع هدف خود یعنی تورم نشانه گرفته شده از استقلال برخوردار است. روشن است که در یک اقتصاد عادی که تورم تک‌رقمی است، افزایش تورم می‌تواند رونق کوتاه مدتی ایجاد کرده و اشتغال را بالا ببرد و سیاستمداران در مواقع انتخابات از این وضعیت استفاده کنند.
به عبارت دیگر بانک‌های مرکزی محافظه‌کارتر از دولت‌ها هستند و نرخ پایین‌تری را برای اقتصاد مطلوب می‌دانند اما دولت‌ها برای اینکه رونق ایجاد کنند، نرخ تورم بالاتری را ترجیح می‌دهند. حال مساله استقلال اینجا مطرح می‌شود که بانک مرکزی تا چه حد می‌تواند در برابر چنین فشارها و تمایلاتی ایستادگی کند و نرخ مطلوب خود را به عنوان نرخ هدف به تصویب رساند. در این مورد البته گاه هماهنگی با بخش دولتی برای هماهنگ‌کردن سیاست پولی و مالی می‌تواند مفید باشد و لزوما استقلال در اینجا در همه شرایط مطلوب نیست.
استقلال در انتخاب ابزارها برای کشور ما اهمیت بیشتری از استقلال در هدف‌گذاری پولی دارد. در کشور ما مداخله در نحوه عملکرد بانک مرکزی امر فراگیرتری است و خطر بیشتری از این جهت بانک مرکزی را تهدید می‌کند. چند سال پیش بود که عده‌ای در مجلس طرحی را مطرح کردند که بانک مرکزی را ملزم می‌کرد نرخ بهره بانکی را پایین آورد.
در واقع اینگونه دستوردهی از بیرون به بانک مرکزی مخل و ناقض استقلال بانک مذکور است. بانک مرکزی مستقل باید در تحقق هدف تعیین شده از حیث میزان تورم آزادی عمل لازم را در اختیار داشته باشد تا بتواند تورم وعده داده شده را محقق کند. تا وقتی که بانک مرکزی از حیث ابزار آزادی عمل نداشته باشد طبیعی است که از حیث عملکرد پاسخگو نخواهد بود. به نظر می‌رسد برای اینکه آزادی بانک مرکزی در انتخاب ابزار محقق شود ترکیب شورای پول و اعتبار باید به نحوی باشد که بانک مرکزی در آن یکی از چند عضو نباشد بلکه نقش فائق و برتری در چینش افراد داخل شورا داشته باشد.