چرا «نگهبان شب» گزینه مناسبی برای اسکار ۲۰۲۴ است؟

خبر رسیده اعضای کمیته انتخاب نماینده سینمای ایران به آکادمی اسکار، پس از برگزاری جلسات متعدد و انتخاب سه نامزد نهایی، فیلم سینمایی «نگهبان شب» به کارگردانی سیدرضا میرکریمی را به عنوان نماینده سینمای ایران در مراسم اسکار سال ۲۰۲۴ برگزیده‌اند. سه فیلم «ملاقات خصوصی» به کارگردانی امید شمس، «شهرک» ساخته‌ علی حضرتی و «نگهبان شب» به کارگردانی سیدرضا میرکریمی در زمره آثار راه‌یافته به مرحله پایانی بازبینی کمیته معرفی نماینده سینمای ایران به آکادمی اسکار بودند که در نهایت کمیته انتخاب نماینده سینمای ایران به آکادمی اسکار متشکل از منوچهر شاهسواری، رسول صدرعاملی، علیرضا حسینی، احمد مرادپور، محمد داوودی، اکبر نبوی، پرویز شیخ‌طادی، بهروز شعیبی و رائد فریدزاده تازه‌ترین ساخته سیدرضا میرکریمی را به عنوان نماینده سینمای ایران در اسکار ۲۰۲۴ انتخاب کردند.
به همین بهانه در مجال پیش‌رو می‌کوشیم به طرح و بررسی این پرسش بپردازیم که چرا «نگهبان شب» گزینه مناسبی برای حضور در اسکار ۲۰۲۴ است. پیش از پرداختن به این پرسش لازم است جزئیاتی را درباره این فیلم سینمایی مرور کنیم و در ادامه، به مرور شماری از مولفه‌های قوام‌بخش سینمای میرکریمی بپردازیم.
«نگهبان شب»، دهمین فیلم بلند سیدرضا میرکریمی در مقام کارگردان است که در سال ۱۴۰۰ ساخته شد و نخستین‌بار در جریان چهلمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد. این فیلم، علاوه بر اینکه با استقبال منتقدین و تماشاگران جشنواره چهلم مواجه شد، توانست سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی این دوره از جشنواره را به خود اختصاص دهد، از سوی دیگر «نگهبان شب» چهارمین فیلم سیدرضا میرکریمی به شمار می‌آید که به عنوان نماینده سینمای ایران، روانه رقابت اسکار می‌شود و این کارگردان از این حیث یکی از فیلمسازان ایرانی رکورددار حضور در رقابت‌های اسکار است. میرکریمی نخستین‌بار در سال ۱۳۸۴ با فیلم تحسین‌شده «خیلی دور، خیلی نزدیک» حضور در اسکار را تجربه کرد. ۷ سال بعد، فیلم سینمایی «یه حبه قند» به کارگردانی وی، به‌عنوان نماینده سینمای ایران در اسکار انتخاب شد اما به دلیل تحریم‌های ظالمانه، از حضور در این مراسم باز ماند و نهایتا میرکریمی در سال بعد، با فیلم «امروز»، راهی رقابت اسکار شد.
آخرین ساخته میرکریمی، روایتگر داستان جوانی ساده‌ و روستایی به نام رسول است که برای نگهبانی در شیفت شب یک ساختمان استخدام می‌شود. او کم‌کم درمی‌یابد که ماجراهایی در پس احداث این ساختمان نهفته است و پیمانکار ساختمان، به دنبال پنهان‌کاری نواقص و شانه خالی ‌کردن از زیر بار مسوولیت‌هاست. در این میان، فرصتی برای رسول مهیا می‌شود تا بر سر دوراهی مادیات و خطوط قرمز اخلاقی‌اش، دست به انتخاب بزند. رسول که قصد ازدواج دارد و ازقضا با تنگنای مالی دست و پنج نرم می‌کند، تصمیم می‌گیرد به جای قبول پیشنهاد رشوه و همکاری با پیمانکار، زمین اجدادی‌اش را بفروشد تا مبادا اخلاقیات را زیر پا بگذارد.
مرور کارنامه سینمایی سیدرضا میرکریمی نشان می‌دهد که او از مهم‌ترین فیلمسازان سینمای معاصر ایران است که در تمامی آثار خود از مفاهیم اخلاقی به عنوان زیربنا بهره گرفته و قصه‌های خود را در چنین بستری روایت کرده است؛ از «خیلی دور، خیلی نزدیک» گرفته تا «به همین سادگی» و «فردا» که این خط در آنها دنبال شده و نهایتا به «نگهبان شب» نیز رسیده است.
شاید بتوان گفت که مهم‌ترین ویژگی‌ سینمای میرکریمی این است که او در آثارش ضمن توجه به هویت و فرهنگ اصیل ایرانی اسلامی، به زبان جهانی سخن می‌گوید و همین ویژگی باعث می‌شود که آثار این سینماگر نه‌تنها برای مخاطبان ایرانی، بلکه برای مخاطبان غیرایرانی نیز ملموس و قابل فهم باشد. این خصلت به خوبی در فیلم سینمایی «یه حبه قند» مشهود است.ویژگی دیگر آثار میرکریمی، سادگی و بی‌آلایش بودن شخصیت‌هاست. در بیشتر آثار او با شخصیت‌هایی ساده‌، صمیمی و خوش‌قلب مواجه‌ایم که شاید در ظاهر، احساس کمبود یا شکست داشته باشند، اما سرشار از حس زندگی هستند و رفته‌رفته بر افراد پیرامون‌شان تاثیر می‌گذارند. برای مثال، در «خیلی دور، خیلی نزدیک»، خانمی که در کاروانسرا با دکتر عالم مواجه می‌شود، چنین شخصیتی دارد. او با مهربانی و سادگی‌اش باعث می‌شود دکتر عالم با وجه دیگر خود روبه‌رو شود.
پرهیز از سیاه‌نمایی و نمایش کاراکترهای تیره، خصوصیت دیگری است که در سینمای میرکریمی می‌توان ردیابی کرد. در فیلم‌های او با شخصیت منفی کاملا سیاه روبه‌رو نیستیم، حتی شخصیت‌هایی که ظاهرا منفی هستند نیز ویژگی‌های مثبتی دارند یا رفته‌رفته تغییر رویه می‌دهند، مثلا در «قصر شیرین» با اینکه شخصیت جلال پر از ویژگی‌های منفی است، اما وقتی دلتنگ شیرین می‌شود یا به حرف پسرش برای کمک به روباه گوش می‌دهد، تمام خصوصیات منفی‌اش رنگ می‌بازد.استفاده از نابازیگران توانمند، خصلت دیگری است که میرکریمی همواره در ساخت فیلم‌های خود به آن توجه داشته است. او در غالب کارهایش به سراغ معرفی بازیگران جدید رفته است؛ بازیگرانی که برخی از آنها حتی تجربه بازی مقابل دوربین را هم نداشته‌اند و در عین حال، حضوری موفق و باورپذیر را رقم زده‌اند. حسین پرستار، ژیلا شاهی، تورج الوند و… در زمره بازیگرانی هستند که با حضور در فیلم‌های میرکریمی به عرصه سینما معرفی شدند. در نهایت، تلاش برای درک معنای زندگی، ویژگی دیگری است که در آثار میرکریمی نمود دارد. برای مثال، طلبه جوان فیلم «زیر نور ماه» که همیشه معنای زندگی را با خواندن متون مذهبی و نشستن سر کلاس علما درک کرده، با رفتن به محل زندگی کارتن‌خواب‌ها و مواجهه با واقعیت‌ها به دریافت و ادراک تازه‌ای از معنای زندگی دست می‌یابد.
ویژگی‌های فوق‌ که بسیاری از آنها در «نگهبان شب» آخرین ساخته میرکریمی نیز نمود برجسته‌ای پیدا کرده‌اند، باعث می‌شوند که این فیلم در مجموع، گزینه مناسبی برای حضور در رقابت اسکار ۲۰۲۴ باشد؛ فیلمی که در کنار تمامی خصوصیات مثبت خود، بازنمای فرهنگ اصیل و اخلاق‌مدار ایرانی اسلامی است.