چسبندگی قیمت ارز

«جهان صنعت»- روز گذشته محمدرضا فرزین به هیات دولت درباره نرخ ارز و سیاست‌های احتمالی ارزی گزارش داد. کاش می‌شد عین گزارش ارائه‌شده به دولت برای ملت ایران نیز خوانده می‌شد تا بدانند چرا و چگونه قیمت هر دلار آمریکا و سایر ارزهای معتبر در یک‌ماه تازه سپری‌شده پرواز کردند. قیمت هر دلار آمریکا در روز دوشنبه به 95هزار تومان در بازار آزاد رسید. قیمت دلار در بازار آزاد در یک‌ماه 30 درصد افزایش را تجربه کرد در‌حالی‌که بازار ارز بدون ترمز برای نرخ دلار شاهد افزایش بود، ناگهان در روز سه‌شنبه قیمت هر دلار آمریکا کاهش یافت و به کمتر از 90هزار تومان رسید. رسانه‌‌های حکومتی از این اتفاق خرسند بودند و هستند و باور دارند به هر حال و با هر ترفندی که به کار گرفته شد، قیمت دلار آمریکا مهار و جلوی رسیدن آن به مرز روانی – سیاسی هر دلار 100 هزار تومان گرفته شد.
مسابقه دلار و کالاها
تجربه نشان می‌دهد همین که روند قیمت دلار صعودی و شیب افزایش قیمت تند می‌شود، قیمت کالاها در بازار روندی افزایشی را تجربه می‌کند. در‌‌حالی‌که قیمت دلار با شتاب بالا می‌رفت در بازار برنج نیز غوغا شد و گفته می‌شود قیمت‌ها در بازار برنج به 200 هزار تومان برای هر کیلو رسید. قیمت انواع گوشت و حبوبات نیز در بازار سر به طغیان برداشتند. مساله این است که کارشناسان و اقتصاددانان می‌گویند پیامد افزایش قیمت دلار در بازار کالاها و نیز در بازار کار پس از چند ماه آشکار می‌شود. برخی فعالان بازار کار به‌ویژه نهادهای کارگری می‌گویند افزایش مزدها برای سال بعد در همین یک‌ماه اخیر پیش‌خور شده است. به عبارت دیگر حتی اگر مزدها تا 30درصد افزایش یابد، قیمت دلار آن را بلعیده است.
چسبندگی قیمت‌ها در بالا
براساس تئوری‌های اقتصادی و نیز تجربه اقتصاد ایران اگر قیمت دلار- یا مزد یا هر کالای دیگری- در یک دوره کوتاه‌مدت صعودی و به نقطه‌ای برسد که از دسترس خارج شود ممکن است برگشتی رخ دهد. به این معنا که با افزایش عرضه یا کاهش تقاضا برای آن کالاها، شاهد بازگشت قیمت‌ها هستیم اما قیمت‌ها هرگز به نقطه‌ای که از آنجا پرش را آغاز کرده‌اند برنمی‌گردند.
چسبندگی قیمت چیست؟
کارشناسان همکار با سایت سکه درباره چسبندگی قیمت‌ها توضیح داده‌اند. چسبندگی قیمت یا قیمت‌های چسبنده، مقاومت قیمت(های) بازار برای تغییر سریع است. در واقع باوجود اینکه بازار نشان می‌دهد قیمت دیگری بهینه است، قیمت‌ها در برابر تغییر مقاومت نشان می‌دهند. «چسبنده» یک اصطلاح عمومی در اقتصاد است که می‌تواند برای هر متغیر مالی که در برابر تغییر، مقاوم باشد به کار رود. وقتی برای قیمت‌ها اعمال می‌شود، به این معنی است که فروشندگان (یا خریداران) کالاهای خاص، باوجود تغییر در هزینه‌های ورودی یا الگوی تقاضا، تمایلی به تغییر قیمت ندارند.
برای مثال، اگر قیمت گوشی‌های هوشمندی که یک‌بار تقاضا دارند، در حد ۸۰۰ دلار باقی بماند، حتی زمانی که تقاضا به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد، چسبندگی قیمت رخ می‌دهد. چسبندگی قیمت را می‌توان به عنوان «سفتی اسمی» نیز نامید.
چسبندگی قیمت یا قیمت چسبنده به تمایل قیمت‌ها به ثابت ماندن یا تعدیل آهسته باوجود تغییر در هزینه تولید و فروش کالا یا خدمات اشاره دارد. این چسبندگی می‌تواند چندین پیامد مهم برای عملیات و کارایی اقتصاد داشته باشد.
به‌عنوان مثال، از منظر اقتصاد خرد، چسبندگی قیمت می‌تواند همان اثرات کاهش‌دهنده رفاه و زیان‌های سنگینی را ایجاد کند که کنترل قیمت‌ها توسط دولت تحمیل کرده ‌است. در یک زمینه اقتصاد کلان، ممکن است به این معنا باشد که تغییرات در عرضه پول بر اقتصاد واقعی تاثیر می‌گذارد و تغییراتی را در سرمایه‌گذاری، اشتغال، تولید و مصرف ایجاد می‌کند، نه‌فقط سطح قیمت اسمی.
زمانی که قیمت‌ها نمی‌توانند فورا خود را با تغییرات شرایط اقتصادی یا عرضه پول تطبیق دهند، ناکارآمدی در بازار وجود دارد‌ یعنی تا زمانی که قیمت‌ها تعدیل نشوند، یک عدم تعادل در بازار وجود دارد. وجود چسبندگی قیمت بخش مهمی از نظریه اقتصاد کلان نیوکینزی است زیرا می‌تواند توضیح دهد که چرا بازارها ممکن است در کوتاه‌مدت یا حتی احتمالا در بلندمدت به تعادل نرسند.
اگر قیمت‌ها با مقاومت کمی به‌سمت بالا یا پایین حرکت کنند، چسبندگی قیمت می‌تواند فقط در یک جهت رخ دهد اما نه به‌راحتی در جهت مخالف. گفته می‌شود که یک قیمت ثابت است اگر بتواند به راحتی به سمت پایین حرکت کند اما فقط با تلاش مشخص بالا می‌رود. زمانی‌که قیمت تسویه بازار ناشی از شرایط جدید افزایش می‌یابد، قیمت بازار مشاهده شده به‌طور مصنوعی پایین‌تر از سطح تسویه بازار جدید باقی می‌ماند که منجر به تقاضای اضافی یا کمبود می‌شود.
در یک مقاله کارشناس منتشرشده آمده است: اصولا هرچه کشورها پیشرفته‌تر باشند و دارای بازار‌های باز و سیستم اطلاع‌رسانی قوی، چسبندگی قیمتی در آن کشورها کمتر رخ می‌دهد و هرچه بازارها ابتدایی، اطلاع‌رسانی در مورد وضعیت اقتصاد ضعیف‌تر و شکاف میان داده‌های ذهنی مردم و آنچه در عمل در اقتصاد رخ می‌دهد بیشتر باشد، چسبندگی قیمتی بیشتر خواهد بود. ازاین‌رو می‌توان بیان داشت بازار‌های اقتصاد ایران در مقایسه با اقتصاد‌های توسعه‌یافته دارای چسبندگی قیمتی بیشتری است. اما این مساله در ایران، به گونه دیگری دیده می‌شود. چسبندگی‌های قیمتی در اقتصاد ایران، به‌دلیل آن رخ می‌دهد که بازارها از توسعه‌یافتگی کافی برخوردار نیستند و به‌جای تحلیل اثر‌گذاری سیاست‌های مالی و پولی باید در جهت قوام‌دادن بیشتر آنها کوشید تا سیستم قیمتی بتواند بازار را از حالت عدم تعادل خارج کند. تورم انتظاری شکل‌گرفته در دوران معاصر موجب شده حتی اگر در مقطعی بتوان آن را کنترل کرد، قیمت‌ها رو به پایین حالت چسبندگی داشته باشند. از همین رو سیستم قیمتی در بازار‌های ایران قادر نخواهد بود تعادل‌های پایدار را ایجاد کند. این سخن بدان معنا نیست که با وجود این اصطکاک‌ها در بازار، می‌بایست از اقتصاد مبتنی‌بر آن دور شد و جای بیشتری برای دولت باز کرد،‌ بلکه می‌توان عنوان داشت که خود دولت بخشی از این اصطکاک‌ها در بازار است و حداقل کاری که می‌توان انجام داد، دور کردن این عوامل دولتی در به‌وجود آمدن چسبندگی‌های قیمتی است؛ چسبندگی‌هایی که به نظر می‌رسد بر خلاف آنچه در دیگر کشورها شاهدش هستیم، خصلت کوتاه‌‌مدت نداشته و موجب می‌شود حتی برخی بر این باور باشند که برای رسیدن به توسعه‌یافتگی نه بازاری با سیستم قیمتی ناقص و ناکارآمد که تنها دولتی می‌خواهیم با سیاست‌های کار‌آمد.
دلار تا کجا پایین می‌آید
با توجه به نکات یادشده در گزارش‌های کارشناسی و با توجه به اینکه تجربه بازار ارز در ایران را به‌عنوان یک مثال زنده در کانون توجه داریم پرسش این است که آیا قیمت دلار که حالا در مرز 90هزار تومان مانده است تا چقدر پایین می‌آید و تا چه مدت در سطح قیمت پایین‌آمده می‌ماند. واقعیت این است که اگر اتفاق خاصی در دنیای سیاست داخلی و سیاست خارجی رخ ندهد قیمت هر دلار آمریکا در بازار آزاد به‌سختی پایین آمده و مثلا در کانال 70 تا 80 هزار تومان می‌رسد.
آنهایی که با بازار ارز ایران آشنا هستند نیک می‌دانند از سال1392 تا امروز هر بار قیمت دلار پرش کرده هنگام آمدن به سطح قبلی در بالا چسبندگی نشان داده و به سطح اولیه برنگشته است.
نکته تلخ این است که قیمت سایر کالاها نیز در بازار که خود را با دلار در اندازه بالا تطبیق داده‌اند نیز به سختی کاهش خواهد یافت. آیا مزدهای1404 این واقعیت را در نظر خواهد گرفت.