چشم‌انداز اقتصاد ایران در افق ۱۴۰۳

«جهان‌صنعت»- همراه با انتشار گزارش چشم‌انداز اقتصاد جهان در ۱۱ آوریل ۲۰۲۳، صندوق بین‌المللی پول داده‌های مربوط به متغیرهای اقتصادی مهم کشورها را منتشر کرد. متغیرهای اقتصادی ایران طی بازه زمانی ۱۳۹۹ الی ۱۴۰۱ به همراه پیش بینی دو سال ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس این بررسی‌ها، بعد از افزایش نرخ رشد اقتصادی ایران در سال ۱۴۰۰ و تحقق ۷/۴ درصد رشد در این سال، نرخ رشد برای سال ۱۴۰۱ با افت ۲ واحد درصدی، از حدود ۷/۲ درصد برآورد شده است. انتظار می‌رود از سرعت رشد اقتصادی کشور طی دو سال ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ کاسته‌شده و به حدود ۲ درصد کاهش یابد که کمتر از میانگین رشد بلندمدت اقتصادی ایران است. در گزارش اخیر صندوق بین‌المللی پول و برخلاف رویه‌های قبلی، مبنای محاسبه معادل دلاری برخی متغیرها از جمله تولید ناخالص داخلی، به دلیل افزایش نرخ دلار، تغییر یافته و به نظر می‌رسد منطقی شده است. در گزارش اکتبر ۲۰۲۲، تولید ناخالص داخلی ایران برای سال ۱۳۹۹ برابر با ۹۷۱ میلیارددلار اعلام شد در حالی که در گزارش آوریل ۲۰۲۳ رقم مزبور به ۱۹۶ میلیارددلار کاهش یافته و اصلاح شده است. برای سال ۱۴۰۱ نیز تولید ناخالص داخلی ایران بر مبنای نرخ دلار موزون ۶/۲۹ هزارتومان برای هر دلار آمریکا، برابر با ۳۵۲ میلیارددلار محاسبه شده است. با فرض نرخ دلار موزون حدود ۴۱ هزار تومان، انتظار می‌رود تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۱۴۰۲ به ۳۶۸ میلیارد دلار برسد. وفق داده‌های صندوق بین‌المللی پول با وجود تحریم‌ها، سرانه تولید ناخالص داخلی واقعی (به قیمت‌های ثابت) در ایران طی سال‌های ۱۳۹۹ الی ۱۴۰۱ روندی افزایشی (از ۳/۱۷ میلیون تومان به ۳/۱۸ میلیون تومان) داشته است و انتظار می‌رود روند مزبور در سال‌های آینده نیز استمرار داشته باشد. این موضوع توسط داده‌های مبتنی بر برابری قدر خرید و دلار ثابت تایید شده است. با وجود انتظار افزایش سرمایه‌گذاری اسمی در ایران طی سال‌های آینده، نسبت سرمایه‌گذاری به تولید ناخالص داخلی در این مدت کاهش خواهد یافت و از ۳/۴۰ درصد سال ۱۴۰۱ به ۳۹ درصد در سال ۱۴۰۳ خواهد رسید که در صورت استمرار افت سرمایه‌گذاری واقعی و با توجه به اهمیت سرمایه‌گذاری به عنوان یکی از محرک‌های مهم رشد اقتصادی، می‌تواند نگران‌کننده باشد. تورم ایران در سال ۱۴۰۱ حدود ۴۹ درصد برآورد و پیش‌بینی شده است که در دو سال ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ طی روند کاهشی به ترتیب به ۵/۴۲ و ۳۰ درصد برسد که با وجود افت، نشان از استمرار و پایداری تورم بالا در کشور دارد. در حوزه تجارت کالایی، برآورد صندوق بین‌المللی پول کاهش توام حجم واردات و صادرات کالایی را در سال ۱۴۰۱ به ترتیب برای رشدهای منفی ۴/۴ درصد و ۶/۶ درصد نشان می‌دهد و پیش‌بینی کرده است که در سال ۱۴۰۲ نیز همچنان افت مقداری صادرات و واردات البته برای کاهش بیشتر برای واردات کالایی روی دهد، اگرچه که ممکن است در سال ۱۴۰۳ رشد واقعی صادرات مثبت شود. نرخ بیکاری در اقتصاد ایران برای سال ۱۴۰۱ برابر با ۵/۹ درصد (افزایش نسبت به سال ۱۴۰۰) برآورد شده است. انتظار می‌رود نرخ مزبور طی دو سال آینده از روند افزایشی برخوردار باشد و نرخ بیکاری در سال ۱۴۰۲ حدود ۸/۹ درصد و برای ۱۴۰۳ حدود ۱۰ درصد پیش‌بینی شده است. البته در رابطه با تحولات بازار کار در ایران، نرخ مشارکت اقتصادی یا نسبت اشتغال نیز متغیرهای مهمی هستند که در تحلیل دقیق تحوالات مزبور و چشم‌انداز باید مورد توجه قرار گیرند.
نسبت بدهی دولت به تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۱۴۰۱ حدود ۵/۲۸ درصد برآورد شده که در قیاس با بسیاری از اقتصادها رقم کمی است. پیش‌بینی می‌شود نسبت مزبور در سال ۱۴۰۲ به دنبال استمرار روند کاهشی سال‌های قبل، به ۸/۲۶ درصد برسد. تراز حساب جاری ایران در سال ۱۴۰۱ به دلیل رشد درآمدهای حاصل از صادرات نفتی، افزایش یافت و از حدود ۱۱ میلیارد دلار به ۷/۱۶ میلیارددلار رسید. با توجه به انتظار کاهش بهای نفت خام در جهان و همچنین عدم انتظار افزایش حجم صادرات کالایی ایران در سال ۱۴۰۲، انتظار می‌رود در سال جاری تراز حساب جاری به ۷/۶ میلیارددلار کاهش یابد که معادل ۸/۱ درصد تولید ناخالص داخلی ایران خواهد بود. شایان ذکر است در صورت نبود تحریم، امکان افزایش به مراتب بیشتر از فقط ۶ میلیارددلار تراز حساب جاری کشور در سال ۱۴۰۱ وجود داشت و ایران می‌توانست مشابه سایر اقتصادهای صادرکننده نفت همسایه (تراز حساب جاری کشورهای عربستان سعودی، امارات متحده‌عربی و عراق در سال ۲۰۲۲ به ترتیب ۱۶۰/۶۷ و ۳۱ میلیارددلار) درآمدهای بالاتری را از فرصت مزبور کسب کند.
خلاصه وضعیت اقتصاد ایران طی سال‌های ۱۳۹۹ الی ۱۴۰۳
متغیر اقتصادی واحد سنجش ۱۳۹۹ ۱۴۰۰ ۱۴۰۱ ۱۴۰۲ ۱۴۰۳
تولید ناخالص داخلی- قیمت‌های ثابت هزار میلیارد تومان ۴۵۶/۱ ۵۲۴/۱ ۵۶۳/۱ ۵۹۵/۱ ۶۲۷/۱
تولید ناخالص داخلی- قیمت‌های ثابت/رشد اقتصادی درصد تغییر ۳۳/۳ ۷۲/۴ ۵۱/۲ ۰۵/۲ ۰۵/۲
سرانه تولید ناخالص داخلی- قیمت‌های ثابت میلیون تومان ۳۲/۱۷ ۹۷/۱۷ ۲۴/۱۸ ۴۳/۱۸ ۶۲/۱۸
سرانه تولید ناخالص داخلی- قیمت‌های ثابت برابری قدرت خرید دلار بین‌المللی ۲۰۱۷ ۹۹۱/۱۴ ۵۵۰/۱۵ ۷۸۳/۱۵ ۹۴۶/۱۵ ۱۱۱/۱۶
سرمایه‌گذاری درصد از GDP 26/44 32/41 33/40 40 67/39
تورم درصد ۴۴/۳۶ ۱۳/۴۰ ۹۶/۴۸ ۵۰/۴۲ ۳۰
نرخ بیکاری درصد ۶۰/۹ ۱۸/۹ ۵۴/۹ ۸۰/۹ ۰۶/۱۰
خالص بدهی دولت درصد از GDP 33/40 07/36 51/28 77/26 34/27
تراز حساب جاری درصد از GDP 36/0- 85/3 74/4 83/1 86/1