«چغاگاوانه» در احتضار

تپه تاریخی «چغاگاوانه» اسلام‌آبادغرب که مربوط به دوران پیش از ایران باستان است، اکنون به واسطه ساخت پل روگذر و ساخت‌وسازهای صورت گرفته در اطراف آن در حال نابودی است.
در لایه‌های اولیه این محوطه تاریخی که ۱۹ تیر ۱۳۴۸ به ‌عنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده، تاکنون آثار بسیار گرانبهایی از دوران پیش از ورود آریایی‌ها و عیلام باستان به فلات ایران کشف شده است، اما به گفته باستان‌شناسان لایه‌های زیرین این تپه، رازهای بسیاری متعلق به دوران ناشناخته از تاریخ در دل خود دارد.
در این تپه ۱۰ هزار متری که با ارتفاعی حدود ۲۵ متر در وسط شهر اسلام‌آبادغرب و بین خانه‌های مسکونی قرار دارد، تاکنون آثار بسیار ارزشمندی مربوط به دوره سنگ، مس و عصر آهن به دست آمده است.
در ضلع غربی تپه چغاگاوانه و فاصله حدود ۴۰ متری آن میدانی به نام میدان امام خمینی‌(ره) وجود دارد که شهرداری اکنون به منظور ایجاد یک پل روگذر، وسط میدان و بخشی از بلوارهای شمالی و جنوبی آن را تخریب کرده و در حال خاک‌برداری است.
براساس اعلام اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمانشاه در زیر محلی که شهرداری برای ایجاد پل انتخاب کرده، آثار تاریخی وجود دارد و در حفاری‌های اخیر نیز بقایای استخوان انسان کشف شده است.
این اداره کل در هفته‌های گذشته با کمک دستگاه قضایی یک بار از اجرای پروژه روگذر در اسلام‌آبادغرب جلوگیری کرد اما بار دیگر روند ساخت پل از سر گرفته شده و به گفته مسوولان شهرداری به زودی کار حفر پایه‌های آن آغاز خواهد شد.
ثروت ملی چغاگاوانه در حال نابودی است
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمانشاه در گفت‌وگو با ایرنا، از اجرای طرح روگذر در اسلام‌آبادغرب به عنوان «تخریب یک ثروت ملی نام برد» و گفت: آثار تاریخی تپه چغاگاوانه در منطقه غرب زاگرس بی‌نظیر است و یک ثروت ملی محسوب می‌شود.
امید قادری با بیان اینکه در حال مذاکره برای توقف پروژه هستیم، گفت: شهرداری ساخت پروژه را آغاز کرده و دستگاه قضایی تاکنون به نامه‌های ما برای توقف اجرای این پروژه جواب نداده است.
وی اعلام کرد: محلی که اکنون کار احداث پل در آنجا انجام می‌شود یک محوطه تاریخی است و نباید هیچ حفاری‌ای در آنجا انجام شود. مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمانشاه با بیان اینکه نباید برای اجرای یک طرح ترافیکی، میراث باستانی یک ملت را نابود کرد، گفت: چغاگاوانه یک اثر مهم ملی متعلق به تاریخ بشری است که باید حفظ شود.
مجوز میراث فرهنگی برای اجرای طرح روگذر
با این حال مسوولان شهرداری اسلام‌آبادغرب مدعی هستند اداره کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه مجوزهای لازم به منظور ساخت پل روگذر را صادر کرده و این پروژه به شکل قانونی در حال اجراست.
رییس شورای شهر اسلام‌آباد غرب در گفت‌وگو با ایرنا، در رابطه با اجرای این طرح گفت: شهرداری پیش از اجرای طرح مجوزهای لازم را از تمام ادارات مربوطه همچون برق، گاز، آب و فاضلاب و میراث فرهنگی گرفته است.
بهروز جلیلیان به مشکلات ترافیکی شهر اسلام‌آبادغرب اشاره کرد و گفت: ساخت این پل روگذر بخشی از مشکل ترافیکی ساکنان شهر را برطرف می‌کند.
به گفته وی، پیمانکار کار ساخت پروژه را آغاز کرده و به زودی حفاری‌های لازم به منظور ایجاد پایه‌های پل آغاز خواهد شد.
با این حال مدیرکل میراث فرهنگی کرمانشاه معتقد است از مجوز مدیریت قبلی سوءبرداشت می‌شود و توضیح داد: در مجوزی که در زمان مدیریت قبلی صادر شد، ساخت پل روزگذر را منوط به انجام فعالیت‌های باستان‌شناسی و نبود آثار تاریخی کرد اما تاکنون کار باستان‌شناسی در محل ساخت پل انجام نشده و پیدا شدن بقایای استخوان انسان در محل حفاری‌های شهرداری گواه وجود آثار باستانی در محل و دلیل جلوگیری از ساخت پل است.
چغاگاوانه در مسیر باستانی ساسانی
قادری با بیان اینکه چغاگاوانه در مسیر راه تاریخی ساسانی و راه ابریشم قرار دارد، گفت: ما به دنبال ثبت جهانی مسیر ساسانی هستیم. از این رو احداث این پل کار ثبت جهانی این مسیر در یونسکو را متوقف خواهد کرد. یک باستان‌شناس کرمانشاهی نیز اجرای این طرح را تعرض به عرصه چغاگاوانه دانست و گفت: تپه باستانی چغاگاوانه یکی از مهم‌ترین محوطه‌های باستانی در امتداد راه خراسان بزرگ یا راه ابریشم در منطقه غرب ایران است که در مسیر عبور از اراضی پست بین‌النهرین و ورود به ارتفاعات قرار دارد.
سجاد علی‌بیگی در گفت‌وگویی با بیان اینکه براساس مطالعات باستان‌شناسی در این محوطه آثاری از سکونت انسان از دوره نوسنگی و هشت هزار سال قبل از میلاد تا امروز به دست آمده است، گفت: این محوطه تنها منطقه باستانی در غرب ایران است که ۱۰ هزار سال سکونت انسان را به صورت متوالی نشان می‌دهد.
آثار ارزشمند چغاگاوانه
در سال ۱۳۴۹ در نخستین کاوش‌ها در چغاگاوانه ۵۶ لوح گلی سالم و ۲۸ لوح گلی شکسته‌ منقوش به خط میخی دوره بابل قدیم کشف شد که به گفته باستان‌شناسان بیش از سه هزار و ۸۰۰ سال قدمت دارند.
مدیرکل میراث فرهنگی میراث فرهنگی در رابطه با این لوح‌ها به ایرنا، گفت: لوح‌های گلی که در چغاگاوانه کشف شده بسیار قدیمی‌تر از دوره هخامنشی، منشور کوروش و لوح‌هایی هستند که به تازگی از آمریکا به ایران بازگشته‌اند، از این‌رو برای تاریخ ایران بسیار پراهمیت هستند.
همچنین در این تپه آثار تاریخی به دست آمده است که با آثار کشف‌شده از شوش، شباهت‌های بسیاری دارد که می‌توان به مجسمه‌ حیوانی شبیه گرگ، مجسمه‌ سفالی، پیکان مفرغی، آویز طلا، مهر استوانه‌ای با متنی به خط میخی بابلی اشاره کرد.
در مهر استوانه‌ای که متعلق به هزاره‌ دوم پیش از میلاد است، چهره‌ زنی با لباسی چین‌دار و بلند حک شده که مقابل یکی از خدایان ایستاده است و کلاهی مدور بر سر دارد. باستان‌شناسان متن نوشته شده روی لوح را چنین ترجمه کرده‌اند، «سامی توم دختر تالری خدمتگزار خدای اداد»
کشف مجسمه «الهه‌ کریشنا» در منطقه چغاگاوانه باستان‌شناسان را به وجود آثاری از ایلام باستان در این محوطه نیز مصمم کرده است.
همچنین در یک حفاری تیغه‌ای مفرغی با خط میخی بابلی در قسمت شرقی تپه در طبقه اول به ‌دست آمد که روی آن نوشته «کاخ دای» که کلمه دای آخر نام صاحب کاخ است‌. گویا قسمت غربی مرکز کارهای اداری و صنعتی و قسمت شرقی محل سکونت بوده است. ساکنان طبقه اول دو کوره سفالگری احداث کردند که در نوع خود قابل توجه است.
محوطه‌ای که تاریخی شناخته نشده است
براساس تقسیم‌بندی‌های شهری در اسلام‌آبادغرب محوطه‌ای که اکنون کار ساخت پل در آن در حال انجام است، جزو محوطه تاریخی چغاگاوانه محسوب نمی‌شود و بخشی از عوارض شهری است.
یک باستان‌شناس کرمانشاهی در این رابطه گفت: در سال ۶۷ زمانی که عرصه محوطه تعیین شد، بخشی که امروز قرار است شهرداری در آن روگذر احداث کند بنا به وضعیت آن روز شهر به عنوان عرصه محوطه در نظر گرفته نشد.
علی‌بیگی افزود: هر باستان‌شناس آگاهی می‌تواند این را تشخیص دهد که فاصله ۳۰ تا ۴۰ متری از محوطه باستانی وسیع و مرتفعی چون چغاگاوانه به طور قطع بخشی از عرصه یا حداقل حریم محوطه است، چرا که محوطه‌های باستانی یک عرصه ظاهری و یک عرصه حقیقی دارند که معمولا به مرور عرصه‌های حقیقی در زیر رسوبات مدفون شده است.
بخش اعظمی از چغاگاوانه مدفون است
وی با بیان اینکه براساس مطالعات زمین‌شناسی مناطق اسلام‌آبادغرب، ماهیدشت و کرمانشاه در طول تاریخ رسوب‌گذاری زیادی داشتند، توضیح داد: این مساله نشان می‌دهد بخش زیادی از محوطه باستانی چغاگاوانه در زیر رسوبات مدفون شده و آن چیزی که اکنون در ارتفاع ۲۵ متری زمین می‌بینیم تنها ارگ یک شهر قدیمی است و سایر بخش‌های شهر که پیرامون برجستگی اصلی چغاگاوانه قرار داشته، به مرور در زیر رسوبات طبیعی مدفون شده است.
این باستان‌شناس کرمانشاهی تاکید کرد: عکس تاریخی مهمی در دست است که سال ۱۳۱۵ توسط یک باستان‌شناس آمریکایی گرفته شده و زمانی را نشان می‌دهد که هنوز ساخت‌وسازهای امروزی اطراف محوطه باستانی چغاگاوانه را محصور نکرده بودند. در این عکس برجستگی‌های اطراف تپه کاملا مشهود است و نشان می‌دهد این بخش‌ها نیز جزو عرصه این محوطه باستانی هستند.
بیگی یادآور شد: همچنین بی‌توجهی نسبت به اهمیت این محوطه باستانی باعث شد تا شهرداری اسلام‌آبادغرب در حوالی سال ۷۹ تصمیم به تغییر کاربری تپه چغاگاوانه گرفته و آن را به پارک تبدیل کند. این مساله آسیبی جدی برای محوطه بود و زمینه دست‌اندازی‌های بعدی به آن را فراهم کرد.
ساخت‌وسازهای غیرقانونی
براساس مشاهدات خبرنگار ایرنا، تقریبا ۸۰ درصد اطراف چغاگاوانه را منازل مسکونی، مغازه‌های تجاری و بانک‌ها احاطه کرده‌اند که با فاصله چند متری از آن قرار دارند و حتی برخی از ساختمان‌ها به منظور انجام عملیات ساخت‌وساز بخشی از تپه را نیز تراشیده‌اند.
آنطور که در اساسنامه سازمان میراث فرهنگی مصوبه مجلس شورای اسلامی ذکر شده است، محدوده حریم آثار ملی از جمله تپه چغاگاوانه تحت حفاظت این سازمان باید باشند و هرگونه تخریب و دخل و تصرف در اطراف آنها و تخلف از ضوابط حفاظتی مقرر با مواد ۵۵۸ تا ۵۶۹ از کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی جرم محسوب و مرتکبین شامل مجازات قانونی می‌شوند.
کم‌کاری میراث فرهنگی
از سوی دیگر چغاگاوانه که می‌تواند محلی برای حضور سیر عظیمی از تاریخ‌دوستان جهان و توسعه صنعت گردشگری در شهرستان اسلام‌آبادغرب باشد، هیچ زیرساخت برای جذب گردشگر ندارد.
براساس مشاهدات خبرنگار ایرنا، تپه تاریخی چغاگاونه بدون هیچ نگهبان و درب ورودی رها شده است و در بخش‌هایی از تپه معتادان متجاهر زندگی می‌کنند و بخشی از تپه نیز به محلی برای تخلیه نخاله‌های ساختمانی اختصاص پیدا کرده است.
از این رو سازمان میراث فرهنگی نیز براساس قانون به وظیفه خود برای حفاظت کامل و کاوش‌های باستانی در اطراف چغاگاوانه به صورت کامل عمل نکرده است.
به گفته مردم ساکن در اطراف تپه چغاگاوانه، شهرداری در ابتدا با ساخت‌وساز در اطراف تپه مخالفت می‌کرد اما اندکی بعد به راحتی مجوز برای ساخت ساختمان‌های جدید چند طبقه در فاصله دو تا سه متری تپه صادر شد و حتی برخی از ساختمان‌ها زیر زمین نیز برای ساختمان‌های خود کندند.
حفاری توسط سگ‌ها
عمق بنای تاریخی در تپه چغاگاوانه به قدری از سطح زمین کم است که به راحتی می‌تواند دیوارهای قله باستانی را مشاهده و با کمی کاوش به اتاق‌های این قلعه رسید.
به گفته ساکنان محل در اطراف تپه تاریخی چغاگاوانه تعدادی سگ ولگرد زندگی می‌کنند که برای فرار از گرما و یا به دنیا آوردن توله‌های خود در اطراف تپه تونل‌هایی را حفر کرده‌اند، تونل‌هایی به عمق کمتر از یک و نیم متر.
براساس مشاهدات خبرنگار ایرنا در یکی از این گودال‌ها که در دیواره تپه چغاگاوانه ایجاد شده است، طاق یکی از اتاق‌های قلعه و استحکامات نگهدارنده سقف بیرون افتاده است.
به گفته مردم محلی ساکن کنار تپه چغاگاوانه و مردمی که در اطراف تپه به ساخت‌وساز می‌پردازند به راحتی برخی اشیای تاریخی همچون کوزه شکسته‌ها و خشت‌های قدیمی را پیدا می‌کنند.
جابه‌جایی تاریخ کشاورزی جهان در چغاگاوانه
شبکه خبری «ان بی سی» آمریکا نیز در گزارشی از این تپه بیان کرد که یافته‌های جدید باستان‌شناسی در منطقه تپه چغاگاوانه بقایایی از دانه‌های گندم، جو و عدس را از یک کلونی انسانی متعلق به ۱۲ هزار سال پیش نشان می‌دهد که منشأ پیدایش کشاورزی اولیه را به ایران منتقل می‌کند، در حالی‌که طبق تحقیقات گذشته کشاورزی در عراق، ترکیه، اردن و سوریه بود.
«نیکولاس کونارد» که سنگ‌شناس است صدها دانه جو و گندم و عدس از این تپه را برای مطالعات بیشتر به دانشگاه «توبینگن» آلمان می‌فرستد که در مطالعات بیشتر ‌روی این دانه‌ها متوجه می‌شود آنها متعلق به ۱۲ هزار سال پیش هستند. همچنین موضوع بیشتر گل‌نبشته‌های چغاگاوانه که به زبان اکدی (خط میخی) نوشته شده‌اند نیز مرتبط با کشاورزی و دامداری از جمله ارسال یا دریافت محموله‌هایی چون جو، روغن و پارچه و محاسبه کار انجام شده توسط کارگزاران و حیوانات بارکش است.
با این اوصاف چغاگاوانه یک ثروت ملی برای ایران و بخشی از تاریخ بشری است که باید با صرف وقت و بودجه لازم به صورت کامل رازهای نهفته در آن را کشف و از تخریب آن به هر بهانه‌ای جلوگیری کرد.
از سوی دیگر اسلام‌آبادغرب با جمعیتی بیش از ۱۵۰ هزار نفر یکی از شهرستان‌های دارای بیشترین نرخ بیکاری در کشور است، از این رو فراهم آوردن زیرساخت‌های لازم برای جذب تاریخ دوستان و گردشگران به چغاگاوانه می‌تواند رونق اقتصادی را به این شهرستان آورد و دوای دردی برای معضلات آن باشد.