کابینه تکنوکرات‌ها در ترکیه

چرا رییس سازمان امنیت ترکیه به عنوان وزیر خارجه معرفی شد؟

گروه بین‌الملل- محمدرضا ستاری- رجب طیب اردوغان که هفته گذشته برای سومین بار متوالی به عنوان رییس‌جمهوری ترکیه انتخاب شد و بیش از دو دهه است که در این کشور زمام امور را در دست دارد در اقدامی عجیب و کم‌سابقه کابینه جدید خود را در شرایطی معرفی کرد که به غیر از دو نفر، بقیه وزرای قبلی را تغییر داده است. با نگاهی به افراد معرفی‌شده و دگردیسی اساسی که در کابینه اردوغان انجام شده، متوجه می‌شویم که اکثریت وزرا و اعضای هیات دولت به جای آنکه چهره‌های سیاسی باشند، از تکنوکرات‌های ترکیه هستند. به عنوان مثال اردوغان پس از ادای سوگند و در مراسم رونمایی از کابینه خود محمد شیمشک را دوباره به سمت وزارت اقتصاد انتخاب کرده است.
این موضوع از آنجا اهمیت دارد که شیمشک به عنوان یک چهره شناخته‌شده جهانی به مدت چهار سال از ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۵، وزیر اقتصاد ترکیه بوده و در این بازه زمانی اقدامات و سیاست‌هایش بسیار مورد توجه به‌خصوص از سوی صاحبان کسب‌و‌کارها قرار گرفته بود. در همین رابطه خبرگزاری یورونیوز در گزارشی آورده است: انتصاب شیمشک می‌تواند نشانه‌ای از کنار گذاشتن سیاست‌های نامتعارف اقتصادی اردوغان باشد که تورم و کاهش ارزش پول ملی قابل توجهی به ترکیه تحمیل کرده است. در واقع شیمشک به مخالفت با سیاست‌های غیرمتعارف اردوغان در اقتصاد معروف است و انتخاب او از سوی رییس‌جمهوری می‌تواند نشانه مهمی از تغییر رویکردهای اردوغان به شمار رود؛ چراکه ترکیه با بحران اقتصادی روبه‌رو است و نرخ تورم در این کشور در ماه اکتبر سال گذشته به ۸۵ درصد رسید. هرچند با برخی از اقدامات دولت این نرخ در آستانه انتخابات در ماه می ‌به ۴۴ درصد کاهش یافت اما کارشناسان معتقدند این کاهش امری موقتی بوده است. ارز ملی ترکیه هم از ابتدای سال میلادی تاکنون بیش از ۱۰ درصد ارزش خود را در برابر دلار از دست داده و تمامی این موارد چالش‌هایی هستند که شیمشک با آن روبه‌رو خواهد بود.
هاکان فیدان عهده‌دار دستگاه دیپلماسی
از سویی در سیاست خارجی هم اردوغان دست به تغییری بزرگ زد و به جای چاووش‌اوغلو، تصمیم گرفت ‌هاکان فیدان رییس پیشین سازمان اطلاعات این کشور را جانشین او کند. این در حالی است که چاووش‌اوغلو از سال ۲۰۱۴ در این سمت حضور داشت.
در واقع فیدان به عنوان یکی از نزدیک‌ترین افراد به اردوغان از سال ۲۰۱۰ به این سو ریاست سازمان اطلاعاتی ترکیه (MIT) را بر عهده داشته و قبل از آن نیز مشاور اردوغان در دفتر نخست‌وزیری بود. به گفته ناظران، فیدان به عنوان رییس سازمان اطلاعاتی ترکیه که حالا وزیر خارجه شده با دیپلماسی بیگانه نیست، زیرا در طول ۱۲ سال گذشته حضوری فعال در عرصه سیاست خارجی ترکیه داشته اشت.
علاوه بر این همان‌طور که گفته شد فیدان، ۵۴ساله، یکی از معدود افراد مورد اعتماد اردوغان است که از سال ۲۰۰۳ همواره در مناصب مختلف در کنار او بوده است؛ اما اهمیت کار فیدان در این است که وی به عنوان فردی که پدرش کرد است، نقش قابل ملاحظه در مذاکره با پ‌ک‌ک و خلع سلاح این گروه کردی ایفا کرده است.
البته فیدان در زمان تصدی ریاست سازمان اطلاعاتی ترکیه مسیر دشواری در پیش‌رو داشت؛ چراکه ایالات‌متحده و برخی از متحدان این کشور معتقد بودند که دیدگاه فیدان در خصوص شرکای سنتی ترکیه چندان همسو با همتایان سابقش نیست. همچنین وی اکنون به عنوان وزیر خارجه جدید ترکیه یک چهره راز‌گونه دارد؛ چراکه در تمامی مدت ریاستش بر سازمان امنیت ترکیه هیچ مصاحبه و گفت‌و‌گویی با رسانه‌ها انجام نداده است.
علاوه بر این نقش فیدان در دعواهای سیاسی سال‌های اخیر ترکیه به خصوص در اختلاف میان اردوغان و فتح‌الله گولن برجسته بوده است. طبق گزارشی که المانیتور منتشر کرده، فیدان یکی از مخالفان مذاکرات صلح میان اردوغان و گولن بوده است. حتی در سال ۲۰۱۲ که دعوای بین این دو نفر بالا گرفته بود یک دادستان در ترکیه‌ هاکان فیدان و برخی دیگر از مقامات اطلاعاتی برجسته ترکیه را به اتهام ارتباط با گروه پ‌ک‌ک و نقشی که در مذاکرات صلح داشته‌اند احضار کرد؛ امری که به گفته کارشناسان یک بن‌بست بزرگ میان دولت و دستگاه قضایی ترکیه ایجاد کرد و در نهایت با توصیه و حمایت اردوغان، فیدان و گروهش احضار دادستان را نادیده گرفتند. پس از این ماجرا بود که حزب حاکم عدالت و توسعه لایحه‌ای را تصویب کرد که به سازمان اطلاعات ترکیه علاوه بر اعطای یک سپر قانونی، قدرتی بیشتر داد. همچنین بعدها دادستانی که فیدان را احضار کرده بود در سال ۲۰۱۶ به اتهام همکاری در کودتای نافرجام علیه اردوغان برکنار و محکوم شد.
در همین راستاست که کارشناسان معتقدند با توجه به قدرتی که ‌هاکان فیدان در طول سال‌های گذشته کسب کرده و همواره در کنار اردوغان یکی از مهره‌های کلیدی سیاست خارجی ترکیه در تحولات منطقه‌ای و نیز روابط آنکارا با غرب بوده است، حضور او در راس دستگاه دیپلماسی ترکیه مانند وزارت اقتصاد این کشور حاکی از یک تغییر نگرش مهم در کابینه جدید اردوغان است.