کارنامه اسفند بازار سرمایه

احسان کشاورز- بازار سرمایه ایران در آخرین ماه سال با تحرکی چشمگیر، از جذب منابع مالی کلان تا رشد معاملات در بورس‌های مختلف، پویایی خود را به نمایش گذاشت. شاخص کل با احتیاطی نسبی همراه بود اما بورس انرژی با جهشی قابل ‌توجه درخشید.
حقوقی‌ها در سهام و اوراق بدهی پیشتاز بودند، در حالی که حقیقی‌ها به بورس کالا اقبال نشان دادند. این گزارش رفتار معاملاتی، ارزش بازار و ابزارهای تامین مالی را کاوش می‌کند تا به درکی بهتر از عملکرد بورس از آخرین ماه سال برسیم. بورس در سال گذشته گرفتار جریان‌های موافق و مخالف بسیاری بود اما پایداری سرمایه‌گذاران و تلاش نهادهای مالی باز هم منجر به این شد که بورس چندان با کارنامه بدی سال را به پایان نرساند.
بررسی ارزش بازار
بازار سرمایه ایران در اسفند 1403 ثبات نسبی را تجربه کرد. براساس گزارش سازمان بورس، ارزش کل بازار بورس تهران به 956/‏8‌همت (هزار میلیارد تومان) رسید، شامل 621/‏8‌همت سهام، 113همت اوراق بدهی و 221‌همت صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله. (EF) این رقم نسبت به 025/‏9‌همت در بهمن 1403، کاهشی 76/‏0درصدی داشت اما نسبت به 837/‏7‌همت در اسفند 1402، رشدی 28/‏14‌درصدی را نشان داد. در فرابورس ارزش بازار به 913/‏2‌همت بالغ شد، با افت اندک 19/‏0‌درصدی نسبت به 918/‏2همت ماه قبل، ولی افزایش 22/‏12درصدی نسبت به 596/‏2 همت سال گذشته. هام با سهمی 3/‏96درصدی از ارزش بازار بورس تهران موتور محرک اصلی بود اما با کاهش 68/‏0درصدی مواجه شد. اوراق بدهی فرابورس با 949همت، رشدی 51/‏13‌درصدی نسبت به 836همت در بهمن داشت و 6/‏32‌درصد از ارزش بازار فرابورس را شامل شد.
‌EFها در بورس تهران با افزایش 42/‏77‌درصدی نسبت به 124‌همت در سال قبل، جذابیت خود را نشان دادند. این ثبات نتیجه تعادل بین عرضه و تقاضا بود اما تحلیلگران بر تاثیر عوامل کلان مانند تورم و سیاست‌های مالی بر روند آینده تاکید دارند.
تحلیل شاخص‌های بورس
شاخص‌های بورس تهران در اسفند 1403 نوسانات محدودی داشتند. شاخص کل بورس تهران از 339‌/‏719/‏2در بهمن به 088/‏710/‏2کاهش یافت؛ کاهشی 34/‏0‌درصدی که نشان‌دهنده احتیاط معامله‌گران بود. با این حال، این شاخص نسبت به 092/‏195/‏2 در اسفند 1402، رشدی 46/‏23درصدی داشت. شاخص کل هم‌وزن نیز از 391/‏832 به 277/‏795 افت کرد، با کاهش 46/‏4درصدی که نشان داد شرکت‌های کوچک‌تر فشار بیشتری تحمل کردند.
در فرابورس، شاخص کل از 046/‏26 به 315/‏24‌، با افت 65/‏6‌درصدی
کاهش یافت.
شاخص 30شرکت بزرگ با رشد 94/‏1‌درصدی به 985/‏171 رسید و عملکرد قوی‌تر شرکت‌های بزرگ را نشان داد.
شاخص صنعت با کاهش 81/‏0درصدی به 606/‏589/‏2 رسید، در حالی که شاخص مالی با افزایش 84/‏2‌درصدی به 207/‏311/‏2 سهمی 30درصدی در تحرکات مثبت داشت.
شاخص 50شرکت فعال‌تر با رشد 73/‏0درصدی به 115/‏110 ثبات نقدشوندگی را تایید کرد. این نوسانات تحت تاثیر عواملی مانند عرضه‌های اولیه و اخبار جهانی بود اما کارشناسان معتقدند که بازار همچنان پتانسیل رشد بلندمدت را دارد.
معاملات اوراق بهادار
معاملات اوراق بهادار در اسفند 1403 رشد چشمگیری داشت. در بورس تهران، ارزش معاملات سهام به 193همت رسید، با افزایش 99/‏85درصدی نسبت به 103همت در بهمن 1403 و رشد 35/‏45‌درصدی نسبت به 133همت در اسفند 1402. در فرابورس، ارزش معاملات سهام به 48‌همت بالغ شد، با رشد 39/‏24‌درصدی نسبت به 38‌همت ماه قبل و سهمی 1/‏1‌درصدی از کل معاملات بازار. ارزش کل معاملات بورس تهران به 412همت رسید، با افزایش 77/‏48‌درصدی.
اوراق بدهی در بورس تهران با 16‌همت، رشدی 51/‏55‌درصدی داشت، در حالی که در فرابورس با 231/‏4همت، افزایش 12/‏13درصدی ثبت کرد و 8/‏94‌درصد از معاملات فرابورس را تشکیل داد. حجم معاملات کل بازار به 265/‏152هزار تن رسید که گروه فلزات با 595/‏127هزار تن، سهمی 8/‏83درصدی داشت. این رشد معاملات، نتیجه نقدشوندگی بالا و اعتماد فزاینده بود اما تحلیلگران بر لزوم نظارت بر ریسک‌های ناشی از نوسانات کوتاه‌مدت تاکید دارند.
رشد صندوق‌های سرمایه‌گذاری
صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله (EF) در اسفند 1403 جایگاه ویژه‌ای داشتند. ارزش معاملات EF در بورس تهران به 202همت رسید، با رشدی 55/‏24‌درصدی نسبت به 162همت در بهمن و افزایش 87/‏151درصدی نسبت به 80همت در اسفند 1402. در فرابورس این رقم به 177همت بالغ شد، با رشد 64/‏27‌درصدی. ارزش بازار ‌Eها در بورس تهران با 221همت، سهمی 5/‏2‌درصدی از کل بازار داشت.
EFها به دلیل نقدشوندگی و تنوع سبد، گزینه‌ای محبوب بودند. ارزش تجمعی معاملات EF در بورس تهران تا پایان 1403 به 1375همت رسید که اقبال گسترده سرمایه‌گذاران را نشان می‌داد. در فرابورس معاملات EF سهمی 4درصدی از کل معاملات داشتند. این رشد اعتماد به مدیریت حرفه‌ای دارایی‌ها را تایید کرد اما کارشناسان بر ضرورت آموزش سرمایه‌گذاران برای درک ریسک‌ها و تقویت شفافیت در عملکرد صندوق‌ها تاکید دارند.
عملکرد بورس کالا
بورس کالای ایران در اسفند 1403 نقشی کلیدی در تامین نیازهای صنعتی ایفا کرد. ارزش معاملات بازارهای فیزیکی به 203همت رسید، با کاهش اندک 36/‏1‌درصدی نسبت به 206همت در بهمن 1403، اما رشدی 48/‏29‌درصدی نسبت به 157همت در اسفند 1402 داشت. معاملات EF نیز با 99همت، افزایش چشمگیر 84/‏49‌درصدی نسبت به 66همت ماه قبل را ثبت کرد. ارزش تجمعی معاملات بورس کالا در سال 1403 به 879/‏1‌همت رسید که نشان‌دهنده اهمیت این بازار در
اقتصاد است.
حجم معاملات کل بازار به 231/‏265/‏152تن رسید که گروه فلزات با 554/‏595/‏127تن، سهمی 8/‏83درصدی داشت و ارزش معاملات آن به 1217همت بالغ شد، با رشدی 4/‏11‌درصدی نسبت به 093/‏1همت در بهمن. محصولات نفتی و پتروشیمی با 451/‏772/‏22تن و ارزش 617همت، سهمی 8/‏32‌درصدی از ارزش معاملات داشتند. کالاهای معدنی با 500/‏949تن و ارزش 17همت، افزایش 3/‏21درصدی نسبت به ماه قبل را نشان دادند. بازار فرعی و خودرو نیز با ارزش 18همت و 6همت، مکمل معاملات بودند. این تنوع در معاملات، جایگاه بورس کالا را به‌عنوان بستری برای شفافیت قیمت‌ها تقویت کرد اما تحلیلگران بر لزوم مدیریت عرضه‌ها برای پایداری رشد تاکید دارند.
پویایی بورس انرژی
بورس انرژی ایران در اسفند 1403 تحرکات قابل ‌توجهی را تجربه کرد. ارزش معاملات بازارهای فیزیکی، شامل هیدروکربوری و برق به 49همت رسید، با رشدی 81/‏107‌درصدی نسبت به 23همت در بهمن 1403 و افزایش 65/‏157درصدی نسبت به 19همت در اسفند 1402. معاملات EF نیز با 7/‏0همت، رشدی 26/‏41‌درصدی نسبت به 5/‏0همت ماه قبل داشت. ارزش تجمعی معاملات سال 1403 به 289همت رسید که نقش استراتژیک این بازار در زنجیره انرژی را تایید می‌کند.
هرچند داده‌های دقیق حجم معاملات در دسترس نیست، رشد ارزش معاملات نشان‌دهنده افزایش تقاضا برای محصولات هیدروکربوری، به‌ویژه نفت و گاز بود. معاملات برق نیز با توجه به نیازهای فصلی، سهمی قابل ‌توجه داشت و احتمالا در حدود 20درصد از ارزش معاملات را تشکیل می‌داد. این رشد، نتیجه بهبود زیرساخت‌های معاملاتی و افزایش مشارکت شرکت‌های داخلی بود. با این حال تحلیلگران هشدار می‌دهند که نوسانات قیمت‌های جهانی انرژی می‌تواند بر معاملات آینده تاثیر بگذارد. بورس انرژی با تقویت شفافیت و جذب عرضه‌های جدید، به دنبال تثبیت جایگاه خود به‌عنوان مرجع قیمت‌گذاری انرژی در منطقه است.
سرمایه‌گذاری خارجی
سرمایه‌گذاری خارجی در بازار سرمایه ایران در اسفند 1403 نشانه‌هایی از جذابیت جهانی را نشان داد. تعداد کدهای معاملاتی خارجی به 5001 رسید، شامل 1648 کد حقوقی و 3353 کد حقیقی که نسبت به 4980 کد در بهمن، رشدی 42/‏0درصدی داشت. ارزش سبد سرمایه‌گذاری خارجی به 9همت رسید، با کاهش 4/‏15درصدی نسبت به 7/‏10همت در بهمن 1403 که احتمالا نتیجه تسویه برخی موقعیت‌ها در پایان سال بود.
سرمایه‌گذاران خارجی عمدتا در سهام و ‌EFهای بورس تهران فعال بودند، اگرچه داده‌های تفکیکی نوع سرمایه‌گذاری در دسترس نیست. کاهش ارزش سبد، با وجود افزایش تعداد کدها، نشان‌دهنده احتیاط در سرمایه‌گذاری‌های جدید بود. حقوقی‌های خارجی، با سهمی 3/‏86‌درصدی از ارزش سبد (8/‏7همت)، نقش غالب داشتند. این روند نتیجه بهبود دسترسی به بازار و شفافیت مقرراتی بود اما تحلیلگران معتقدند موانع ارزی و ریسک‌های ژئوپلیتیک همچنان چالش‌هایی برای جذب سرمایه بیشتر هستند. با این حال، رشد تدریجی کدها نویدبخش افزایش اعتماد بین‌المللی در بلندمدت است.
روند معاملات برخط
معاملات برخط در اسفند 1403 بخش مهمی از پویایی بازار سرمایه را تشکیل دادند، اگرچه داده‌های دقیق در این زمینه محدود است. با توجه به روندهای کلی بازار، تخمین زده می‌شود که حدود 60درصد از ارزش معاملات بورس تهران و فرابورس (412همت و 458/‏4همت) از طریق سامانه‌های برخط انجام شده باشد، که معادل تقریبی 522/‏2‌همت است. این رقم نسبت به 247/‏2همت میانگین روزانه کل بازار در بهمن، رشدی 24/‏12درصدی را نشان می‌دهد.
سهام و ‌EFها، با توجه به نقدشوندگی بالا، بیشترین سهم را در معاملات برخط داشتند، احتمالا بیش از 70درصد. تعداد کاربران فعال برخط، با توجه به افزایش دسترسی به پلتفرم‌ها، احتمالا از 2میلیون کد فراتر رفت اما فقدان داده‌های دقیق این تخمین را محدود می‌کند. رشد معاملات برخط، نتیجه توسعه فناوری و آموزش سرمایه‌گذاران بود اما قطعی‌های گاه‌به‌گاه سامانه‌ها چالش‌هایی ایجاد کرد. تحلیلگران بر لزوم تقویت زیرساخت‌های دیجیتال برای پشتیبانی از حجم روبه‌رشد معاملات تاکید دارند.
نسبت قیمت به سود
نسبت قیمت به سود (P/‏E) بازار در اسفند 1403 معیاری کلیدی برای ارزش‌گذاری بود. میانگین P/‏E کل بازار به 46/‏6 رسید، با کاهشی 52/‏1درصدی نسبت به 56/‏6 در بهمن 1403 و افت 4/‏13درصدی نسبت به 46/‏7 در اسفند 1402 که نشان‌دهنده بهبود نسبی سودآوری یا کاهش انتظارات قیمتی بود. صنعت ساخت رادیو و تلویزیون با P/‏E 18 و رایانه با 2/‏15، بالاترین نسبت‌ها را داشتند، در حالی که بانک‌ها با P/‏E 2.1 و استخراج نفت و گاز با 4/‏2، کمترین مقادیر را ثبت کردند. صنعت فلزات اساسی با ‌P/‏E 8.4، محصولات شیمیایی با 2/‏9 و دارو با 3/‏12، از صنایع کلیدی بودند که روند متعادلی را نشان دادند. کاهش P/‏E بانک‌ها (از 84/‏3 در سال قبل) به سودآوری بالاتر اشاره دارد، در حالی که P/‏E بالای رایانه (2/‏15) نشان‌دهنده انتظارات رشد است. این نسبت‌ها بازار ایران را در مقایسه با میانگین جهانی (حدود 15) ارزان نشان می‌دهد اما تحلیلگران بر تاثیر نرخ بهره و تورم بر این ارقام تاکید دارند.
جذب منابع مالی از بازار سرمایه
بازار سرمایه ایران در سال 1403 به بستری کلیدی برای جذب منابع مالی تبدیل شد. تا پایان اسفند، ارزش کل منابع جذب‌شده به 814/‏1همت رسید که نسبت به 856همت تا پایان بهمن رشدی 9/‏111درصدی داشت. روش‌های سرمایه‌ای با 124/‏1همت، سهمی 62درصدی داشتند که عمدتا از افزایش سرمایه از محل مازاد تجدید ارزیابی (657همت، رشد 5/‏724درصدی) و سود انباشته (325همت، رشد 7/‏145درصدی) تامین شد. افزایش سرمایه از آورده و مطالبات با 99همت و عرضه اولیه سهام با 7همت نیز مشارکت داشتند، اگرچه تاسیس شرکت‌های سهامی عام با 7/‏1همت کمترین سهم را داشت.
روش‌های بدهی با 690همت، 38درصد منابع را تشکیل دادند که نسبت به 540همت در بهمن رشدی 8/‏27درصدی داشت. این رشد نتیجه سیاست‌های فعال تامین مالی بود که بخش عمده آن از طریق بازار فرابورس انجام شد. تحلیلگران بر لزوم تعادل بین روش‌های سرمایه‌ای و بدهی تاکید دارند تا فشار مالی بر شرکت‌ها کاهش یابد. این عملکرد بازار سرمایه را به ‌عنوان اهرمی برای توسعه اقتصادی تثبیت کرد اما پایداری آن به عوامل کلان مانند نرخ بهره و تورم وابسته است.
نقش ابزارهای بدهی در تامین مالی
ابزارهای بدهی در اسفند 1403 نقش مهمی در تامین مالی داشتند. ارزش کل اوراق بدهی منتشره به 172/‏1همت رسید، با رشدی 3/‏11درصدی نسبت به 053/‏1همت در بهمن. اوراق دولتی با 931همت، سهمی 4/‏79درصدی داشتند که شامل اوراق مرابحه (696همت، 4/‏59درصد) و اسناد خزانه اسلامی (232همت، 8/‏19درصد) بود. اوراق شرکتی با 219همت، 7/‏18درصد از کل را تشکیل داد که اوراق اجاره (98همت) و مرابحه (97همت) پیشتاز بودند. اوراق شهرداری‌ها با 21همت، سهمی 9/‏1درصدی داشتند.
در اسفند، ارزش تامین مالی ماهانه به 150همت رسید که عمدتا از اوراق مرابحه دولتی (472همت تا پایان سال) و اجاره غیردولتی (23همت) بود. اوراق گام با 8/‏0همت رشد محدودی داشت، در حالی که اوراق سلف غیردولتی با 18همت، افزایش 4/‏27درصدی نسبت به 14همت در بهمن را ثبت کرد. این تنوع ابزارها، انعطاف‌پذیری بازار را نشان داد اما تحلیلگران هشدار می‌دهند که وابستگی به اوراق دولتی می‌تواند ریسک‌های مالی را افزایش دهد. تقویت اوراق شرکتی، کلید پایداری تامین مالی است.
توزیع ارزش بازار در صنایع کلیدی
ارزش بازار صنایع در بورس و فرابورس، ساختار متنوع بازار سرمایه را در اسفند 1403 نشان داد. در بورس تهران، ارزش بازار به 621/‏8همت رسید که محصولات شیمیایی با 312/‏2همت (8/‏26درصد) و فلزات اساسی با 728/‏1همت (20درصد) پیشتاز بودند. شرکت‌های چندرشته‌ای با 768همت (9/‏8درصد) و بانک‌ها با 587همت (8/‏6‌درصد) در رتبه‌های بعدی قرار داشتند. این صنایع، 1/‏88‌درصد ارزش بازار را تشکیل دادند، با رشدی 2/‏13درصدی نسبت به 639‌/‏6 همت در سال قبل. در فرابورس، ارزش بازار سهام به 760/‏1همت رسید که محصولات شیمیایی با 391همت (2/‏22درصد) و فلزات اساسی با 161همت (2/‏9درصد) بیشترین سهم را داشتند. استخراج کانه‌های فلزی (155همت، 8/‏8‌درصد) و سرمایه‌گذاری‌ها (127همت، 2/‏7درصد) نیز قابل ‌توجه بودند اما کاهش 6درصدی کل ارزش نسبت به 872/‏1‌همت در بهمن، نشان‌دهنده احتیاط بازار بود. این توزیع، تنوع فرصت‌های سرمایه‌گذاری را نشان می‌دهد اما تحلیلگران بر تاثیر نوسانات قیمتی بر صنایع شیمیایی و فلزی تاکید دارند.
چشم‌انداز بازار سرمایه
بازار سرمایه ایران در سال 1403 با جذب 814‌/‏1همت منابع و ارزش بازار 534‌/‏11همت (بورس و فرابورس)، عملکردی پویا داشت.
رشد 9/‏111درصدی تامین مالی، با تکیه بر افزایش سرمایه (124/‏1همت) و ابزارهای بدهی (690همت)، نشان‌دهنده ظرفیت بالای بازار است. صنایع شیمیایی و فلزات، با سهمی بیش از 45درصد از ارزش بازار، ستون‌های اصلی بودند اما کاهش P/‏E به 46/‏6 و افت شاخص کل (34/‏0درصد)، احتیاط سرمایه‌گذاران را نشان داد.
چشم‌انداز سال 1404 به عواملی مانند ثبات ارزی، سیاست‌های پولی و تحولات جهانی بستگی دارد. تقویت معاملات برخط، که احتمالا 60‌درصد معاملات را شامل می‌شود، و جذب سرمایه خارجی (5001کد)، می‌تواند مشارکت را افزایش دهد. تحلیلگران پیشنهاد می‌کنند که تمرکز بر اوراق شرکتی و عرضه‌های اولیه، همراه با مدیریت ریسک‌های بدهی، رشد پایدار را تضمین کند. بازار سرمایه، با پتانسیل بالای خود، آماده نقش‌آفرینی بیشتر است.
رفتار معاملاتی اشخاص حقیقی و حقوقی
در اسفند 1403، رفتار معاملاتی اشخاص حقیقی و حقوقی در بازار سهام و اوراق بدهی تفاوت‌های قابل‌توجهی داشت. ارزش معاملات سهام توسط حقوقی‌ها به 172همت رسید، با سهمی 46/‏71درصدی از کل 241همت معاملات سهام که نسبت به 72همت (48/‏50درصد) در بهمن، رشدی چشمگیر را نشان می‌دهد. حقیقی‌ها با 69همت و سهم 54/‏28درصدی، کاهش مشارکت داشتند، در حالی که در بهمن با 70همت، سهمی نزدیک به 52/‏49‌درصد ثبت کرده بودند. این تغییر احتمالا نتیجه استراتژی‌های محتاطانه حقیقی‌ها در پایان سال بود.
در بازار اوراق بدهی، حقوقی‌ها همچنان غالب بودند و 247/‏4همت معامله کردند، با سهمی 99/‏99درصدی از کل 248/‏4همت که نسبت به 751/‏3همت در بهمن رشدی 2/‏13‌درصدی داشت. حقیقی‌ها با 5/‏0‌همت و سهم ناچیز 01/‏0درصدی، نقش حاشیه‌ای داشتند، مشابه روند ماه‌های قبل. این تسلط حقوقی‌ها، به دلیل ماهیت تخصصی و حجم بالای معاملات اوراق بدهی، قابل ‌انتظار بود.
مقایسه سالانه نشان می‌دهد معاملات سهام حقوقی‌ها نسبت به 112همت در اسفند 1402، رشد 7/‏53درصدی داشت، در حالی که حقیقی‌ها افت 20درصدی را تجربه کردند. در اوراق بدهی، معاملات حقوقی‌ها از 161/‏2‌همت در سال قبل، افزایش 6/‏96درصدی یافت. تحلیلگران معتقدند که تقویت آموزش سرمایه‌گذاران خرد می‌تواند مشارکت حقیقی‌ها را در هر دو بازار افزایش دهد.
معاملات اشخاص حقیقی
و حقوقی در بازارهای مالی
در اسفند 1403، رفتار معاملاتی اشخاص حقیقی و حقوقی در بازارهای مالی ایران پویایی متفاوتی را نشان داد. در بورس تهران، ارزش کل معاملات به 412همت رسید، با رشدی 77/‏48درصدی نسبت به 277همت در بهمن. حقوقی‌ها با خرید 286‌همت (04/‏75درصد رشد) و فروش 282همت (28/‏78درصد رشد)، نقش غالب داشتند، در حالی که حقیقی‌ها با خرید 126همت (16/‏11درصد رشد) و فروش 130همت (61/‏9درصد رشد)، مشارکت کمتری نشان دادند. حجم معاملات بورس تهران نیز با 48/‏43درصد افزایش به 821/‏484میلیون ورقه رسید.
در فرابورس، ارزش معاملات به 458/‏4همت رسید، با رشدی 75/‏13درصدی. حقوقی‌ها با خرید 390/‏4همت و فروش 390/‏4همت، سهمی بیش از 98درصد داشتند، در حالی که حقیقی‌ها با خرید و فروش حدود 67همت، رشد ناچیزی (79/‏1‌درصد خرید، 68/‏0‌درصد فروش) ثبت کردند. در بورس کالا (به‌استثنای بازار فیزیکی)، معاملات به 99همت رسید که حقیقی‌ها با خرید 80همت (23/‏44درصد رشد) پیشتاز بودند. بورس انرژی با 7/‏0همت معاملات، شاهد رشد 94/‏114درصدی خرید حقیقی‌ها بود.
این الگوها نشان‌دهنده تسلط حقوقی‌ها در بورس و فرابورس و اقبال حقیقی‌ها به بورس کالا و انرژی است. تحلیلگران بر لزوم تقویت زیرساخت‌های معاملاتی برای افزایش مشارکت حقیقی‌ها تاکید دارند.