کارنامه تابستان اقتصاد ایران

«جهان‌صنعت»- اقتصاد ایران در تابستان ۱۴۰۳ با دو روی متفاوت ظاهر شد. رشد اقتصادی با نفت به 4/3‌درصد رسید که نشان‌دهنده کاهش یک واحد‌درصدی نسبت به تابستان سال گذشته است. اما رشد اقتصادی بدون نفت، با افزایش ۲ واحد درصدی، به 3/2‌درصد رسید و بالاترین سطح خود از سال ۱۳۹۸ را ثبت کرد. این دوگانگی در عملکرد بخش‌های اقتصادی نیز نمایان بود.
بخش نفت و گاز، با وجود رشد 4/7درصدی، کاهش چشمگیری را نسبت به سال گذشته تجربه کرد. اما کشاورزی که در چند سال اخیر تحت‌تاثیر خشکسالی، رشد منفی داشت، با رشد 1/3‌درصدی بازگشتی قدرتمند را نشان داد. در کنار آن، صنایع و معادن بدون نفت از رکود خارج شدند و به رشد 5/2‌درصدی دست یافتند. اما بخش خدمات، به‌عنوان بزرگ‌ترین سهم‌دار اقتصاد ایران، کاهش رشد را تجربه کرد و از 6/4‌درصد در سال گذشته به 9/1‌درصد رسید. بخش ساختمان نیز با رشد منفی 2/1 درصدی، ضعیف‌ترین عملکرد را به ثبت رساند.
در نیمه نخست سال، روند کلی اقتصاد مشابه بود. رشد اقتصادی با نفت ۴‌درصد و بدون نفت 6/2‌درصد گزارش شد. بخش نفت، هرچند همچنان در صدر بود اما کاهش قابل‌توجهی را ثبت کرد و رشد آن از 3/18‌درصد در سال گذشته به 8/8‌درصد تنزل یافت. کشاورزی درخشان‌ترین عملکرد را با رشد 9/2‌درصدی داشت و صنعت نیز با رشد مشابه، وضعیت امیدوارکننده‌ای ارائه کرد. در مقابل، معدن با کاهش رشد به 5/1‌درصد و خدمات با کاهش 5/2درصد، نتوانستند عملکرد مطلوبی نشان دهند. ساختمان نیز همچنان در رکود باقی ماند و رشد آن به 3/0‌درصد محدود شد.
به طور کلی، اقتصاد ایران در نیمه نخست سال، از یک سو با کاهش وابستگی به نفت و رشد کشاورزی و صنعت، نشانه‌هایی از تنوع و بازگشت بهبود را نشان داد اما کاهش رشد خدمات، به‌عنوان موتور اشتغال و تولید، همراه با رکود عمیق ساختمان، تهدیدی جدی برای رشد پایدار اقتصادی است.
تصویر تابستان اقتصاد ایران
براساس گزارش مرکز آمار، رشد اقتصادی با نفت در فصل تابستان برابر با 4/3‌درصد بوده است که در مقایسه با فصل مشابه سال گذشته، کاهش یک واحد‌درصدی را نشان می‌دهد. با این وجود، رشد اقتصادی بدون نفت در تابستان با افزایش ۲واحد‌درصدی نسبت به سال گذشته به 3/2‌درصد رسید که بالاترین میزان از سال ۱۳۹۸ محسوب می‌شود.
در میان بخش‌های مهم اقتصادی، هرچند بخش استخراج نفت و گاز طبیعی با ثبت رشد 4/7‌درصدی بالاترین رشد اقتصادی فصل تابستان را به ثبت رساند، اما در مقایسه با فصل مشابه سال گذشته کاهش بیش از ۱۴ واحد‌درصدی را نشان می‌دهد. گروه صنایع و معادن بدون نفت نیز در تابستان عملکرد قابل‌توجهی داشت؛ این بخش که در تابستان سال گذشته رشد منفی ۳‌درصدی را ثبت کرده بود، موفق به ثبت رشد 5/2‌درصدی در تابستان امسال شد. بخش کشاورزی نیز که از سال ۱۳۹۹ همواره رشد منفی را ثبت کرده بود، در تابستان امسال 1/3‌درصد رشد را تجربه کرد.
گروه معادن، از جمله بخش‌های مهم اقتصادی، در تابستان امسال کاهش رشد را تجربه کرد؛ رشد بخش معدن در فصل دوم امسال 7/0‌درصد بود، در حالی که این رقم در مدت مشابه سال گذشته 7/2‌درصد گزارش شده بود. بخش خدمات نیز که سهم بالایی در تولید ناخالص داخلی اقتصاد ایران دارد، در تابستان امسال با کاهش قابل‌توجهی همراه شد. این بخش در حالی رشد 9/1‌درصدی را در تابستان تجربه کرد که این رقم در فصل مشابه سال گذشته 6/4‌درصد بود؛ حاکی از کاهش 7/2 واحد‌درصدی است.
بخش ساختمان، تاریک‌ترین بخش اقتصاد ایران در تابستان بود. این بخش با رشد منفی 2/1‌درصدی تابستان امسال را به پایان برد. این در حالی است که بخش ساختمان در تابستان ۱۴۰۲ توانسته بود رشد 8/2‌درصدی را ثبت کند.
کارنامه اقتصاد ایران در میانه سال
به‌طور کلی، در نیمه نخست امسال، رشد اقتصادی با احتساب بخش نفت برابر با ۴‌درصد ثبت شد که در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۴۰۲ کاهش 8/0 واحد‌درصدی را نشان می‌دهد. اما رشد اقتصادی بدون نفت در شش‌ماه ابتدایی امسال با افزایش 3/1 واحد‌درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته به 6/2‌درصد رسید.
همانند تابستان، بخش نفت هرچند بالاترین رشد را در میان بخش‌های مهم اقتصاد ایران تجربه کرد، اما کاهش قابل‌توجهی را نیز ثبت کرده است. رشد بخش نفت در نیمه نخست امسال 8/8‌درصد گزارش شد، در حالی که این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته کاهش 5/9 واحد‌درصدی را نشان می‌دهد.
بخش کشاورزی، درخشان‌ترین بخش اقتصاد ایران در شش‌ماهه ابتدایی امسال بود. رشد این بخش در نیمه نخست سال گذشته منفی 4/4‌درصد بود، اما امسال به 9/2‌درصد افزایش یافت. باید توجه داشت که رشد بخش کشاورزی از سال ۱۴۰۰ تاکنون منفی بود. بخش صنعت نیز در نیمه نخست امسال عملکرد قابل قبولی ثبت کرد؛ رشد صنعت در این مدت با افزایش یک واحد‌درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته به 9/2‌درصد رسید.
برخلاف بخش صنعت، معدن با کاهش رشد همراه شد؛ رشد این بخش از ۲‌درصد در نیمه نخست سال گذشته به 5/1‌درصد در شش‌ماه ابتدایی امسال کاهش یافت. بخش خدمات و ساختمان، دو بخش مهم اقتصاد ایران، در این مدت عملکرد نگران‌کننده‌ای داشتند. رشد بخش ساختمان با کاهش بیش از ۳ واحد‌درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته به 3/0‌درصد رسید.
بخش خدمات نیز با کاهش 8/0 واحد‌درصدی همراه بود؛ رشد این بخش در نیمه نخست امسال 5/2‌درصد گزارش شد، در حالی که این رقم در مدت مشابه سال گذشته 3/4‌درصد بود. این میزان رشد، کمترین رقم از سال ۱۳۹۹ محسوب می‌شود. باید توجه داشت که بخش خدمات در سال ۱۳۹۹ به دلیل محدودیت‌های شدید ناشی از موج اول کرونا با شوک منفی قابل‌توجهی همراه بود.
افول نفت و خدمات؛ رشد کشاورزی و صنعت
به‌طور کلی، روند اقتصاد ایران در نیمه نخست امسال چند نکته قابل‌توجه دارد:
کاهش رشد بخش نفت: هرچند بخش نفت با کاهش رشد همراه شد، سایر بخش‌های صنعت رشد قابل‌قبولی را در مقایسه با سال گذشته تجربه کردند. اما کاهش رشد بخش نفت با توجه به ساختار اقتصاد ایران و وابستگی بودجه دولت به درآمدهای نفتی، می‌تواند چالشی جدی برای اقتصاد کشور محسوب شود.
رشد مثبت کشاورزی: این بخش طی سال‌های گذشته، با تشدید خشکسالی، رشد منفی را تجربه می‌کرد. بازگشت به روند مثبت می‌تواند نشانه‌ای امیدوارکننده باشد.
رکود در بخش مسکن: رشد منفی بخش مسکن، با وجود طرح‌های مسکن ملی، نشان‌دهنده ادامه رکود سنگین سال‌های گذشته است. با توجه به نقش پیشران این بخش در اقتصاد، ادامه این روند می‌تواند تهدیدی جدی برای کشور در سال‌های آینده باشد.
کاهش رشد بخش خدمات: این بخش که به‌عنوان محرک جدید رشد اقتصادی در الگوهای مدرن شناخته می‌شود، با کاهش رشد مواجه شده است. کاهش رشد بخش خدمات، اقتصاد ایران را از موج جدید رشد اقتصاد جهانی بازمی‌دارد. همچنین، با توجه به اینکه حدود ۳۸‌درصد اقتصاد ایران را تشکیل می‌دهد و سهم قابل‌توجهی از اشتغال کشور نیز در این بخش قرار دارد، ضعف در این بخش می‌تواند چالش‌های جدی‌تری را به همراه داشته باشد.