کاریکاتور هنر اعتراضی است

شهرزاد همتی – هفته گذشته کامبیز درم‌‌بخش، کاریکاتوریست به‌نام ایرانی توانست جایزه بزرگ پنج هزار دلاری سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی ملانصرالدین ترکیه را از آن خود کند. این نمایشگاه از سوی کاریکاتوریست‌های ایران همواره با استقبال روبه‌رو می‌شود و هر دوره در میان برگزیدگان نام کاریکاتوریست‌های ایرانی خودنمایی می‌کند. در این دوره نیز داتیس گلمکانی، مجید امینی، رضا مختار جوزانی و الناز باهنر موفق به کسب جوایز ویژه این دوره شدند.
آقای درم بخش کمی در مورد جوایز معتبر جهانی که هنرمندان ما به‌طور مداوم توانایی کسب آنها را دارند توضیح می‌دهید؟ اینکه کسب این جوایز چقدر می‌تواند در تثبیت موقعیت و جایگاه یک هنرمند در جهان اثر بخش باشد؟
نمایشگاه بین‌المللی ملانصرالدین یکی از نمایشگاه‌های بزرگ کاریکاتور در عرصه بین‌المللی است که کاریکاتوریست‌هایی از تمام دنیا در این نمایشگاه شرکت می‌کنند. من زیاد اهل شرکت در مسابقه نیستم اما در سال‌های اخیر به درخواست رییس نمایشگاه در این جریان مهم فرهنگی شرکت می‌کنم و تاکنون چندین بار جوایز بخش جنبی این جایزه را از آن خود کرده‌ام و دو سال پیش نیز ریاست هیات داوران این جایزه را برعهده داشتم. این نمایشگاه از سوی سندیکای کاریکاتوریست‌های ترکیه برگزار می‌شود و حتی موزه کاریکاتور ملانصرالدین نیز در شهر استامبول فعال است. همچنین در هر دوره کتاب آثار نمایشگاه نیز منتشر می‌شود. جایزه نمایشگاه ملانصرالدین از نظر مادی و معنوی دارای اهمیت است و مراسم اهدای جوایز نیز مهرماه در یکی از معتبرترین هتل‌های استانبول برگزار می‌شود و ضمن اهدای جایزه بزرگ؛ هزینه سفر و اقامت در یکی از بهترین هتل‌های استامبول به همراه برگزیده تعلق می‌گیرد اما به‌طور کلی من معتقدم جایزه نمی‌تواند نماد یا سمبل کارهای بزرگ یک هنرمند باشد و با کسب جایزه نمی‌شود تشخیص داد که کار یک هنرمند چقدر خوب است. صرف گرفتن جایزه ملاک بر خوب بودن و درجه یک بودن بلکه برای مهر تایید زدن روی آثار یک هنرمند باید تمام کارهای او را در عمرش در نظر گرفت.
اهمیت کاریکاتور در ایران به عنوان یکی از شاخه‌های هنرنقاشی چیست؟
به‌طور کلی پایگاه اصلی کاریکاتور در مطبوعات است ولی متاسفانه مطبوعات ایرانی آن‌طور که باید به این هنر اهمیت نمی‌دهند و این کاملا برخلاف کشورهای دیگر محسوب می‌شود در کشورهای دیگر صفحه اول که به معرفی مسایل روز پرداخته می‌شود و البته کاریکاتوریست و طراح به کمک بیان این مسایل می‌پردازد و مشکلات را مطرح می‌کند و به علت کوتاه و تصویری بودنش تاثیرگذار است اما متاسفانه در ایران این‌طور که باید و شاید کاریکاتور مهم نیست. شاید برای همین باشد که کاریکاتوریست‌های ما به مسابقات پناه می‌آورند و مطبوعات هم استقبال آن‌چنانی از کاریکاتور نمی‌کنند و طراحان ما که مستعد هم جوان و هم مستعد هستند چاره‌ای جز شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی پیدا نمی‌کنند چراکه جای دیگری را برای ابراز وجود ندارند. نسل جدیدی که در حوزه کاریکاتور ایران به وجود آمده، نسل بااستعدادی است اما متاسفانه این افراد با کمبود توجه و حمایت روبه‌رو هستند. بسیاری از آنها جایی برای نمایش کارهای خود ندارند و اگر هم نمایشگاهی باشد،‌ حمایتی پس از پایان آن برای ادامه کار ندارند و اکثر آنها پس از مدتی دلسرد می‌شوند و به سمت تصویرگری و انیمیشن می‌روند.
کاریکاتوریست‌های ایرانی چه جایگاهی در خود ایران دارند؟
کاریکاتوریست‌ها دو نوع هستند؛ یک عده فقط می‌خواهند جایزه ببرند تا به جایی برسند ولی کاریکاتوریست‌های زحمت کشی هم داریم که با علاقه طرح می‌کشند و من فکر می‌کنم این دو گروه را باید از یکدیگر متمایز کرد . من راهی طولانی را پیموده‌ام و ۵۵ سال است کارهایم در مطبوعات ایران چاپ می‌شود اما فکر می‌کنم خیلی از جوانان می‌خواهند زود به همه چیز برسند. اما چند نفری هستند که کار می‌کنند و زحمت می‌کشند و آنها برای ابراز خودشان جای کمی دارند و دلیلش این است که در ایران به کاریکاتور آن‌طور که باید نگاه نمی‌شود چون خیلی از اقشار و همچنین در فرهنگ عامه مردم کاریکاتور را طراحی توهین‌آمیز می‌دانند چون انگشت روی معایب می‌گذارند، متاسفانه هنوز تحمل پذیرش انتقاد وجود ندارد و این باعث ایجاد مشکل شده است و ما می‌بینیم برخی از کاریکاتورها باعث تعطیلی روزنامه‌های زیادی شده است. آن‌طور که در شان کاریکاتور و هنرمندان آن است با آن برخورد نمی‌شود در حالی که کاریکاتور و سینمای ایران، دو هنری هستند که بیشترین جایزه‌ها را در مجامع بین‌المللی دریافت می‌کنند. نقاشی و هنرهای دیگر بعد از کاریکاتور قرار دارند اما می‌بینیم که به اندازه آنها به کاریکاتور توجه نمی‌شود. اگر جوانان کاریکاتوریست این فرصت را داشته باشند که کارهای خود را به نمایش بگذارند، خواهیم دید که چقدر از کار آنها استقبال می‌شود.
آیا کارتون و کاریکاتور دو رشته همسان هستند؟
این ترجمه غلط است. کاریکاتور همان‌طور که از اسمش پیداست کشیدن چهره است اما کارتون معنا دارد و حرفی پشت آن است و این دو را باید از هم جدا کنیم. کاریکاتور و کارتون یک اصطلاح عموم است. کارتون در ایران مطرح هست و جنبه اجتماعی و سیاسی ندارد و طنز مطرح می‌کند. ولی کاریکاتور می‌تواند سیاسی هم باشد، کاریکاتور هنر اعتراضی است.
آیا کاریکاتور را می‌توان به عنوان هنر زینت‌دهنده منازل هم برشمرد یا صرفا جزو هنرهای اداری محسوب می‌شود؟
این بستگی به سلیقه اشخاص دارد کسانی که انتخاب می‌کنند آدم‌هایی هستند که کار را دوست دارند. در واقع کاریکاتورها در دنیا به موزه‌ها می‌روند یا کلکسیونرها یا سیاستمدارها آنها را می‌خرند و در دفتر کار خود می‌گذارند اما به عنوان نقاشی و هنر دکوراتیو جا نیفتاده. اگرهم صاحبخانه‌ها آنها می‌خرند دلیلش نام هنرمندی است که امضایش روی اثر ثبت شده.
آیا کاریکاتور مانند نقاشی هنر گران‌قیمتی است و اقتصاد آن جزو اقتصادهای گران‌قیمت محسوب می‌شود؟
نه. اصلا گران نیست. خود من با اینکه ۵۰ سال است جایزه می‌گیرم کارهای من از ۵۰۰ هزار تومان شروع می‌شود و در نهایت به سه میلیون تومان می‌رسد. البته من این قیمت را می‌گذارم که مردم توانایی خریدش را داشته باشند. وقتی قیمت متعادل باشد در مجموع کار بیشتری می‌فروشم و سعی می‌کنم قیمت‌ها آنقدر نباشد که نخرند. اما اگر کلکسیونر دنبالش باشد تا پنج میلیون می‌رسد و من هم فروختم.
آیا می‌تواند کسی از راه خلق کاریکاتور امرار معاش کند؟
نه… در مطبوعات پایین‌ترین ارقام به کاریکاتوریست‌ها داده می‌شود این مبلغ حتی از عکس ارزان‌تر است و تا جایی که می‌دانم در ایران قیمت کاریکاتور از پنج هزار تومان شروع می‌شود و به ۵۰ هزار تومان می‌رسد. با توجه به اینکه روزنامه‌هایی که کاریکاتور می‌کشند از یک کاریکاتوریست استفاده نمی‌کنند و این به هیچ‌وجه برای کاریکاتوریست از نظر مالی نمی‌تواند پول داشته باشد.
منتها من که موفق‌ترم سابقه اسمی و کاری و معروفیتی که دارم و جوایزی که بردم به آن اضافه می‌شود و این زمان است که قیمت آن را مشخص می‌کند. بنابراین رسیدن به این مرحله خیلی مشکل است حتی برای خودم.