کاستی‌های دیپلماسی تجاری

گروه بازرگانی- اگرچه حضور بایدن در کاخ سفید این دلگرمی را به وجود آورده که شاید سایه تحریم‌ها از سر اقتصاد ایران برداشته شود اما واقعیت این است که رفع تحریم‎ها تا زمانی که سیاست و اقتصاد داخلی ما ثبات نداشته باشد، خودبه‌خود بی‌تاثیر است. بر همین اساس کارشناسان بر این باور هستند که باید با تبعیت از یک استراتژی مشخص، کشورهای هدف برای تجارت را شناسایی و براساس همان برنامه‌ریزی کنیم.
تجارت خارجی این روزها حال و روز خوبی ندارد اما این حال ناخوش تنها به شیوع کرونا در کشورهای مختلف دنیا و تشدید تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران ارتباط ندارد بلکه بخش بزرگی از آن به خودتحریمی‌های داخلی و نبود استراتژی مشخص در خصوص تجارت خارجی در کشور گره خورده است. نکته مهم اینکه ضعف در مذاکرات دیپلماتیک برای حل مشکلات اقتصادی باعث شده که ارتباط ایران با بسیاری از کشورهای دنیا بیشتر جنبه سیاسی و فرهنگی داشته باشد و در حوزه‌های اقتصادی، نتوان در حد قابل قبول مراودات تجاری را با افزایش روبه‌رو کرد. حتی در برخی موارد شاهد این هستیم که تجارت ایران با کشورهایی مثل گرجستان به دلیل اعمال ممنوعیت‌های تازه از سوی این کشور و ضعف در حوزه دیپلماسی با مشکل روبه‌رو شده است یا اینکه تجارت ایران با کشوری همچون ترکیه کاهش قابل توجهی پیدا کرده و این کشور حتی در نقش رقیب قوی در بازارهای صادراتی ایران ظاهر شده است چرا که سیاستگذاری‌های دولت در حوزه تجارت خارجی، خام و بدون مشورت با اهالی فن است و مشکلاتی همچون بی‌ثباتی نرخ ارز، موانع تولید، کیفیت پایین و قدرت رقابت ضعیف باعث شده است که برخی کشورها از ورود کالاهای ایرانی ممانعت کنند.
ممانعت گرجستان
در همین خصوص رییس اتاق بازرگانی ایران و گرجستان و عضو هیات رییسه اتاق بازرگانی تهران عنوان کرد با اعمال ممنوعیت‌های تازه‌ای از سوی گرجستان، ورود کالای ایرانی به این کشور دچار وقفه شده و برطرف کردن این مشکل نیازمند مذاکرات دیپلماتیک از سوی دولت و نهادهای مسوول است.
سیده‌فاطمه مقیمی اعلام کرد که این کشور در ماه‌های گذشته چه از طریق کامیون‌های ایرانی و چه به وسیله کامیون‌های گرجی ممانعت به عمل آورده و رفع این ممنوعیت نیازمند مذاکراتی در سطح مسوولان ارشد دیپلماسی کشور است.
او مزیت‌های تجاری گرجستان برای ایران را مورد اشاره قرار داد و گفت: کشور گرجستان به دلیل قرار گرفتن در مسیرکریدورهای حمل‌ونقل بین‌المللی، ‌می‌تواند امکانات ویژه‌ای از جنبه لجستیک و تجارت در اختیار ایران قرار دهد؛ به بیان دیگر ایران ‌می‌تواند از این امکانات برای اتصال به بازارهای هدف خود بهره بگیرد و از طریق بنادری چون پوتی و باتومی ‌می‌تواند به بنادر اروپا و به‌ویژه کشور‌های اروپای شمالی و اقصی نقاط دنیا دسترسی پیدا کند.
پوتی یکی از بزرگ‌ترین بنادر دریای سیاه و یکی از ۳۰ بندر بزرگ و پیشرفته جهان است؛ به‌طوری که بخش عمده صادرات و واردات دریایی گرجستان از طریق این بندر انجام می‌شود. این بندر نه‌تنها برای گرجستان بلکه برای تامین کالاهای موردنیاز کشورهای ارمنستان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان نیز نقش تعیین‌کننده‌ای دارد.
فرصت صادراتی
مقیمی با بیان اینکه «استفاده از بنادر و اراضی در گرجستان، معمولا به صورت اجاره و شکلی از وقف است» ادامه داد: بخش‌هایی از بنادر پوتی و باتومی به همین علت به چینی‌ها و اماراتی‌ها اجاره داده شده و به هر حال تا حدودی فرصت‌ها از ایران سلب شده است؛ در حالی که اگر ایران ‌می‌توانست متولی سرمایه‌گذاری خارجی در آنجا باشد در مواجهه با تحریم‌ها از قدرت بیشتری
برخوردار بود. مقیمی با اشاره به اینکه گرجستان چند سالی است در میان کشورهای ناظر سازمان جهانی تجارت قرار گرفته است، توضیح داد: این کشور همچنین در حال تحکیم ارتباطات خود با اتحادیه اروپاست و از این رو، فرصت خوبی برای صادرات کالاهای ایرانی به این کشور و حتی صادرات مجدد آن فراهم آمده است. یکی از مزایای صادرات و صادرات مجدد از این کشور، عدم دریافت هیچ‌گونه تعرفه گمرکی است. او افزود: به دلیل آنکه گرجستان در مسیر توسعه قرار گرفته است، ساخت‌وساز در این کشور رونق بسیاری دارد. از این رو، شرکت‌های ایرانی نیز توانستند، مصالح ساختمانی به این کشور صادر کنند؛ اما مساله‌ای که وجود دارد، آن است که طی ماه‌های گذشته، ورود کامیون ایرانی به گرجستان ممنوع شده است و به رغم آنکه از طریق وزارت امورخارجه و اتاق ایران، پیگیر رفع این محدودیت بوده‌ایم، هنوز گشایشی حاصل نشده است. از طرفی، یک‌سری از رانندگان و سرمایه‌گذاران ایرانی، اقدام به خرید کامیون گرجی کردند که بتوانند کالاهای ایرانی را با خودروی گرجی به این کشور حمل کنند اما از هفته گذشته، از ورود کامیون‌های گرجی هم که حامل محصولات ایرانی است جلوگیری به عمل آمده است.
رییس اتاق مشترک ایران و گرجستان به روابط عمومی اتاق تهران گفت: این به منزله ممانعت از ورود کالاهای ایرانی به بازار گرجستان است و رفع این محدودیت‌ها از سوی دولت و در کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور باید مورد پیگیری قرار گیرد؛ در غیر این صورت، بقای کالاهای ایرانی در بازار گرجستان با چالشی جدی مواجه ‌می‌شود.
کاهش ۴۱ درصدی صادرات به ترکیه
بقای کالاهای ایرانی در بازار گرجستان در حالی به مذاکرات دیپلماتیک گره خورده است که نگاهی به تجارت ایران با سایر کشورها از جمله ترکیه نشان می‌دهد که مراودات تجاری آن‌طور که باید و شاید خوشایند نیست. البته در این خصوص کرونا و تشدید تحریم‌ها به طور حتم اثرگذار بوده است اما واقعیت این است که به دلیل خودتحریمی‌های داخلی و شرایط بی‌ثبات ارزی، ایران همواره فرصت‌های طلایی خود در حوزه صادرات را از دست داده است. به این ترتیب نه‌تنها تجارت ایران با کشورهایی همچون ترکیه قابل قبول نیست بلکه شاهد این هستیم که ترکیه در بسیاری از بازارهای صادراتی ایران در نقش رقیب سرسخت صادراتی ظاهر می‌شود. در این خصوص رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و ترکیه اظهار کرد: متاسفانه با توجه به شرایط تحریم و شیوع ویروس کرونا صادرات به ترکیه در ۱۰ ماه گذشته ۸/۱ میلیارد دلار بوده که با ارقام سال‌های قبل فاصله زیادی دارد و نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۴۱ درصد کاهش داشته است.
مهرداد سعادت در مورد مشکلات تجاری بین ایران و ترکیه و مسیر حل آنها اظهار کرد: مشکلات همیشه وجود دارند و بعد از این هم ادامه خواهند داشت. تمام تلاش ما این است که حجم مشکلات را کمتر کنیم ولی امکان به صفر رسیدن آن وجود ندارد. بعضی مسائل ریشه‌ای هستند و همت هر دو طرف را می‌طلبند و بعضی مسائل نیز در طول زمان به وجود می‌آیند.
وی افزود: اخباری که ما اعلام می‌کنیم به طور سریع در رسانه‌های ترکیه‌ای بازتاب پیدا می‌کند و تاثیر خود را می‌گذارد. بعضی از مشکلات به گمرکات داخلی ما مربوط می‌شود. گاهی طرف مقابل عمل متقابل انجام می‌دهد. بنابراین ما باید مشکلات گمرکات خود را به طور ریشه‌ای حل کنیم و سپس از آنها انتظار داشته باشیم. اما موضوعی که ما به طرف ترک می‌گوییم این است که شما حق بازرسی از کالاهای ما را دارید اما حق آسیب‌رساندن آنها را ندارید. گاهی وقتی کالا به دست‌ مصرف‌کننده می‌رسد قابل استفاده نیست.
امیدواری به افزایش حجم مبادلات
رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و ترکیه با اشاره به سفر وزیر امور خارجه به ترکیه به ایلنا گفت: با توجه به سفر ظریف وزیر امور خارجه به ترکیه و دیدار وی با رییس‌جمهور و وزیر خارجه این کشور، به نظر می‌رسد خبرهای خوبی در راه است. ما از متن این دیدارها اطلاع دقیقی نداریم اما دوستان ترک ما نیز این سفر را به فال نیک گرفتند.
وی همچنین خاطرنشان کرد: امیدواریم که حجم مبادلات بین این دو کشور دوباره افزایش پیدا کند، با این دیدار روزهای بهتری برای آینده ترسیم می‌کنیم و امیدواریم که این اتفاق رخ دهد و ما به حجم مبادلات گذشته که به ۲۱ میلیارد دلار در سال رسیده بود بازگردیم و حتی افق حجم تجارت ۳۰ میلیارد دلار که دو رییس جمهور آن را ترسیم کرده‌اند برسیم.
سعادت در ادامه افزود: به هرحال سیگنال‌های خوبی از بهبود روابط دو طرف می‌رسد. با توجه به شرایط منطقه و تغییراتی که در روزهای گذشته در سطح جهانی رخ داد مانند انتخابات ایالات متحده و سایر موضوعات ما امیدوار هستیم که دیپلماسی اقتصادی ما دوباره احیا شده و بتوانید به سطح مبادلات مدنظر خود برسیم.
رییس اتاق مشترک بازرگانی ایران و ترکیه ابراز امیدواری کرد که با حل مشکل کرونا و رفع ۱۰۰ درصدی تحریم‌ها بتوانیم به روزهایی بازگردیم که حجم مبادلات دو کشور ۲۱ میلیارد دلار بود.
نیاز به استراتژی مشخص برای تجارت خارجی
این در حالی است که با پایان یافتن دولت ترامپ و روی کار آمدن دولت جدید آمریکا، فعالان بخش خصوصی از لزوم توجه به شرایط تازه به وجود آمده و استفاده حداکثری از فرصت احتمالی لغو تحریم‌ها
سخن می‌گویند.
نکته‌ای که غلامحسین شافعی رییس اتاق ایران نیز از آن به عنوان «فضای پساترامپ» یادکرده و تاکید کرد: « اگر بتوان تحریم را رفع کرد حتی یک ساعت هم نباید تاخیر کنیم؛ البته باید توجه داشت که رفع تحریم به دست دشمن است اما خنثی‌سازی آن به دست خودمان است؛ بنابراین باید بیش از آنکه به فکر تحریم باشیم، بر خنثی‌سازی آن تمرکز کنیم.»
سیدحسین سلیمی عضو هیات نمایندگان اتاق ایران با تاکید بر این موضوع که ایران در مقاطع مختلف تحریم‌های مختلفی را تجربه کرده است و از طرفی با توجه به دوران برجام، از این فرصت نتوانست به خوبی استفاده کند، گفت: متاسفانه در مقاطع مختلف، چه زمانی که تحریم بوده‌ایم و چه زمانی که تحریم‌ها لغو شده‌اند استراتژی مشخصی برای تجارت خارجی نداشتیم و به همین دلیل فعالان بخش خصوصی در این سردرگمی بوده‌اند که اگر برای مثال تحریم‌ها لغو شده است، با کدام کشورها می‌توانند روابط تجاری خود را برقرار کنند و اگر هم می‌خواهند گامی بردارند متناسب با همین استراتژی‌هایی باشد که دولت هدف‌گذاری کرده است.
او ادامه داد: از طرفی، ما یک رویکرد ثابت برای تجارت خارجی نداریم. این نکته مهمی است که استراتژی‌های تجارت خارجی در هر دولت به یک شکل است. به همین دلیل حتی اگر امروز به فعالان اقتصادی بگویند تحریم‌ها لغو شده است، اما مشخص نیست رویکرد دولت بعدی ایران در مقابل این تحریم‌ها چیست. تا زمانی که بلاتکلیفی‌ها و بی‌ثباتی‌های این چنینی که در ایران وجود دارد که در هیچ کجای دنیا هم معمول نیست، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم تصمیم‌ها و سیاست‌های خارجی منجر به بهبود اقتصاد داخلی شوند، بلکه تنها اتفاقی که می‌افتد فرصت‌سوزی است.
رییس انجمن سرمایه‌گذاری‌های مشترک ایرانی و خارجی در پاسخ به این سوال که دولت دوازدهم در ماه‌های پایانی فعالیت خود چه استراتژی را می‌تواند پیاده‌سازی کند تا تجارت خارجی بهبود یابد، به پایگاه خبری اتاق ایران گفت: اول اینکه این نکته برای فعالان بخش خصوصی باید مشخص شود که حتی اگر تحریم‌ها و مسائل سیاسی ما با آمریکا تا حدودی بهبود یافت و تحریم‌ها لغو شد، اقتصاد داخلی قرار است چه مسیری را در پیش گیرد و آیا مانند سال‌های اخیر متاثر از مسائل سیاسی، اقتصاد هم قرار است دچار تغییر و تحولات شود.
علاوه بر این ما باید از الان تکلیف خودمان را مشخص کنیم که می‌خواهیم با آمریکا به عنوان اقتصاد اول دنیا رابطه برقرار کنیم یا خیر؟ اگر این‌طور نیست، پس باید فعالان اقتصادی ما از الان تمرکز خود را روی کشورهای اروپایی و چین بگذارند و دولت هم برای تجارت با این کشورها برنامه‌ریزی و فرآیند تجارت را تسهیل کند.
سلیمی خاطرنشان کرد: هیچ چیزی مانند بلاتکلیفی نمی‌تواند اقتصاد و رشد اقتصادی را متاثر کند و متاسفانه اگر ما به این وضعیت رسیده‌ایم ناشی از همین سردرگمی و بلاتکلیفی بوده است.