کاشان؛ بهشت خانه‌های تاریخی

نادر نینوایی- خانه طباطبایی‌ها را باید یکی از زیباترین خانه‌های تاریخی ایران دانست که در قلب کاشان قرار گرفته است؛ خانه‌ای که حیاط فراخ و حوض‌های زیبایش با ساختمانی تاریخی احاطه شده‌اند و بازدید از آن هر دوستدار میراث فرهنگی‌ای را سر ذوق می‌آورد.
برخی به خانه طباطبایی‌ها لقب «بهشت خانه‌های تاریخی ایران» را داده‌اند. ظرافت هنری و معماری خیره‌کننده این خانه، باعث شده که در لیست زیباترین خانه‌های تاریخی کشور قرار بگیرد.
خانه طباطبایی‌ها در محله سلطان‌امیر احمد کاشان قرار دارد. خانه در عصر قاجار ساخته شده و سازنده آن استاد‌علی مریمی- معمار شناخته شده آن دوران- بوده است.مساحت ۴۷۰۰ متری خانه از بخش‌های مختلف شامل بیرونی، اندرونی، بادگیر، اتاق مخصوص خدمه و چهار حیاط و چهارسرداب تشکیل شده است.
بنای خانه پایین‌تر از سطح زمین ساخته شده و قصد سازنده از این شیوه طراحی آن بوده که سر‌و‌صدا به داخل خانه منتقل نشود.
حوض‌های مستطیلی و باغچه‌های اطراف حیاط نیز به‌‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که گویی تلفیقی از طبیعت زیبا و هنر اصیل ایرانی به خانه طباطبایی‌ها آورده شده است.زیبایی‌های حیاط از پنجره‌های اتاق‌ها قابل مشاهده است و در گذشته ساکنان این خانه تاریخی می‌توانستند در طول روز با نگاه کردن به این حیاط فاخر و حوض‌ها و باغچه‌هایش، روح خودشان را تازه کنند.
معماری بخش بیرونی بنا
بسیاری خانه طباطبایی‌ها را اوج شکوفایی هنر علی مریمی‌کاشانی معمار سرشناس دوره قاجار می‌دانند. اگرچه این معمار کار طراحی خانه بروجردی‌ها و تیمچه امین‌الدوله را نیز به انجام رسانده است، اما بی‌شک باید خانه طباطبایی‌ها را گل سرسبد هنر معماری او دانست.اگر می‌خواهید عظمت و بزرگی خانه طباطبایی‌ها را بهتر متوجه شوید در نظر داشته باشید که این خانه از ۴۰ اتاق، چهار حیاط، چهار سرداب یا زیرزمین،
سه بادگیر و دو رشته قنات تشکیل شده است. جالب آنکه تمام بزرگی و شکوه این خانه در کوچه‌ای باریک و پشت دربی کوچک پنهان شده است. برای ورود به خانه باید پله‌های زیادی را پایین بروید. در هنگام ورود ابتدا با حیاط بیرونی مواجه می‌شوید.
توجه داشته باشید که معماری خانه‌های تاریخی به دو بخش اندرونی و بیرونی تقسیم می‌شوند.
افزون بر زیبایی معماری حیاط بیرونی بنا باید گفت که ظریف‌کاری‌های به کار رفته در اتاق‌های این بخش هم بسیار تماشایی است.
گفته می‌شود یکی از شاگردان صنیع‌الملک کاشانی کار طراحی، نقاشی و همچنین گچ‌بری‌های ساختمان را بر عهده داشته و البته خود صنیع‌الملک کاشانی نیز بر روند کار نظارت کامل داشته است.
پنجره‌های چوبی اتاق‌های بخش بیرونی با ظرافت تمام و با هنر سنتی ارسی‌کاری مزین شده‌اند و نصب شدن شیشه‌های رنگی بر پنجره‌ها هم باعث شده که در طول روز طیفی از نورهای رنگین مهمان اتاق‌های مشرف به حیاط باشد.
گچ‌بری‌های به کار رفته در اتاق‌های بیرونی با الهام از طرح‌های فرش اصیل ایرانی ساخته شده‌اند تا بنای خانه بروجردی‌ها راوی هنر اصیل ایرانی باشد.
معماری خانه طباطبایی‌ها در واقع نوعی معماری درونگرای اسلامی است. طراحی بنا به گونه‌ای است که به هیچ وجه امکان دیدن اندرونی از بیرونی وجود ندارد. از حیاط بخش بیرونی نیز داخل اتاق‌ها به سبب نوع معماری و پنجره‌های رنگی به کار رفته
قابل رویت نیستند.
اتاق شاه‌نشین، ایوان آینه، چندین اتاق و حیاط‌خلوت در همین حیاط بیرونی واقع شده‌اند.
اتاق شاه‌نشین اتاقی است که هفت درب چوبی دارد که همگی با هنر سنتی ارسی‌کاری مزین شده‌اند. شیشه‌های رنگی به کار رفته روی درها هم جلوه‌ای ویژه به آنها بخشیده است.
ترکیب هنرهای سنتی نظیر آینه‌کاری‌، گچ‌بری‌ و مقرنس‌بندی‌ باعث شده که اتاق شاه‌نشین ارائه‌دهنده اوج شکوه خانه‌های تاریخی دوره قاجار باشد.
ایوان آینه در قسمت جلویی شاه‌نشین واقع شده است. فانوس‌های آویزان و الگوهای به کار رفته در سقف که از طرح‌های فرش ایرانی الهام گرفته شده‌اند، شکوه و زیبایی خاصی به این بخش داده است.
بخش اندرونی خانه
خانه طباطبایی‌ها افزون بر حیاط اصلی دو حیاط با ابعاد کوچک‌تر هم در بخش درونی دارد و البته یک حیاط هم برای خدمتکاران خانه در نظر گرفته شده است.
با نگاهی به این سبک معماری به خوبی می‌توان ردپای زندگی اشرافی مالکان اولیه خانه و جداسازی بخش خدمه، ساکنان خانه و بخش بیرونی که نوعی اتاق مهمان بوده را دید.
برخلاف بخش بیرونی‌ای که روایتگر تجمل و آذین‌بندی‌های گران‌قیمت است، بخش بیرونی تا حدودی ساده‌تر طراحی شده است. در بخش اندرونی اتاقی با پنج درب در بخش مرکزی و دو حیاط در دو سمت قرار گرفته‌اند.
در بخش زیرین اندرونی هم زیرزمین یا سرداب قرار دارد. گفته می‌شود در فصول گرم سال این بخش زیرین هوایی به مراتب خنک‌تری دارد.
در قسمت مربوط به خدمتکاران منزل نیز چند اتاق، مطبخ و سرداب قرار گرفته است.
جمع‌بندی
خانه طباطبایی‌‌های کاشان به سبب معماری فاخر و سالم ماندنش یکی از خانه‌های تاریخی شاخص کاشان است که بازدید از آن می‌تواند تصویری دقیق از زندگی اشرافی در دوران قاجار را به مخاطب ارائه بدهد.
این خانه تاریخی با شماره ثبت ۱۵۰۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و هرساله گردشگران بسیاری از اقصی نقاط ایران و جهان از آن بازدید می‌کنند.
برای بازدید از این خانه تاریخی که یکی از باشکوه‌ترین خانه‌های تاریخی کاشان است باید به خیابان علوی و محله سلطان امیراحمد کاشان بروید.
در نظر داشته باشید که محله سلطان امیراحمد در بافت تاریخی کاشان قرار گرفته است، پس می‌توانید در سفر خود افزون بر بازدید از این خانه از دیگر اماکن تاریخی کاشان نیز دیدن کنید.
در سفر به کاشان خرید یادگاری و سوغاتی را فراموش نکنید. باقلوای کاشان، گلاب، عرقیجات، کلوچه و پشمک از مهم‌ترین خوراکی‌های سنتی کاشان هستند.
فرش، گلیم، گیوه، سفال و کاشی هم از جمله صنایع دستی فاخر این شهر به حساب می‌آیند که با خرید آنها می‌توانید یاد سفر خود به پایتخت خانه‌های تاریخی ایران را برای همیشه در ذهن‌تان زنده نگه دارید.