کتیبه ایلخانی در معرض تخریب

نادر نینوایی- کتیبه ایلخانی قنات لاالالون بَرزُک یکی از کتیبه‌های تاریخی قابل توجه در اطراف کاشان است که قدمت آن به دوره حکومت غازان‌خان و به سال ۶۹۵ هجری می‌رسد.
با وجود اهمیت این اثر تاریخی اما آن‌طور که «محمد مشهدی‌نوش‌آبادی» استاد دانشگاه می‌گوید این اثر تاریخی نه‌تنها به ثبت ملی نرسیده بلکه بخش‌های زیادی از آن نابود شده و بی‌هیچ‌گونه محافظت فنی به حال خود رها شده است.
تخریب شدیدی روی بخش‌هایی از کتیبه حادث شده و وضعیت فعلی آن نیازمند رسیدگی و مرمت این اثر تاریخی است. با این همه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی تاکنون اقدامی برای مرمت کتیبه در جهت حفاظت و ثبت این اثر تاریخی نکرده است.
این در حالی است که اثر مذکور آن‌طور که مشهدی‌نوش‌آبادی- استاد دانشگاه و پژوهشگر آیین‌های ایرانی- می‌گوید یکی از معدود آثار نشان‌دهنده تحولات اجتماعی و فرهنگی دوره غازانی بوده و گواهی بر رونق و آبادانی برزک در دوره ایلخانیان است.
اهمیت کتیبه ایلخانی
در بالای یکی از قنات‌های شهر بَرزُک که لاالالون نام دارد، تخته‌سنگی وجود دارد که روی آن کتیبه‌ای نقش بسته است. متن کتیبه بازخوانی شده و درخصوص جایگاه اجتماعی قنات نیز پژوهش شده است.
«محمد مشهدی‌نوش‌آبادی» استاد دانشگاه و پژوهشگر آیین‌های ایرانی که پژوهشی درخصوص این کتیبه به سرانجام رسانده است متن مقاله خود را درخصوص این کتیبه در اختیار «جهان‌صنعت» قرار داده است.
در این مقاله که در اختیار روزنامه قرار گرفته در توضیح ویژگی‌ها و اهمیت این اثر تاریخی آمده است: در این کتیبه سیزده‌سطری به دستور حفر قناتی موسوم به قاسم‌آباد، توسط ابوالقاسم زیدنراقی، یکی از بزرگان دینی منطقه، اشاره‌ شده است. این کتیبه شامل دستور حفر قنات، نام و القاب بانی، دعای خیر به وی و تاریخ حفر قنات است. کتیبه قنات لاالالون در دوره حکومت غازان‌خان و به سال ۶۹۵ هجری نوشته ‌شده و در کنار دو کتیبه سال ۷۰۵ که به بنای دو مسجد در برزک اشاره‌ شده، نشان‌دهنده تحولات اجتماعی و فرهنگی دوره غازانی و رونق و آبادانی برزک در دوره ایلخانی است.
این پژوهشگر در مقاله‌ای که در مورد این کتیبه تاریخی نوشته کتیبه قنات برزک را یکی از اسناد مهم کشاورزی در دوره ایلخانی دانسته و بـه سـبب اشاره کتیبه به موضـوع حفر قنات در دوره ایلخانی آن را از این حیث منحصربه‌فرد می‌داند.
نوش‌آبادی در متن مقاله‌ای که در اختیار «جهان‌صنعت» قرار داده می‌نویسد: بر اساس این کتیبه، یکی از بزرگان علم و دیانـت، قناتی را برای رفاه و آسایش مردم حفر کرده است و ما بـرای اولـین بـار بـا نـام وی، (ابوالقاسم نراقی) آشنا می‌شویم. به لحاظ محتوایی نیز این کتیبه شامل چهار بخش حفر قنـات، معرفـی بـانی، دعای خیر به او و تاریخ ساخت است. این کتیبه مربوط به اوایل حکومـت غـازان‌خـان اسـت.
این استاد دانشگاه معتقد است: ضرورت دارد در این باره مطالعات بیشتری در پهنه ایران فرهنگی انجام شود و آثار و کتیبه‌هـای تاریخی مربوط به این دوران بررسی شده و این فرض که غازان‌خان تحول عمیقی در توجـه بـه مردم ایران و فرهنگ اسمی ایجاد کرده، مورد سنجش قرار گیرد.
به نظر این پژوهشگر با توجـه بـه اینکـه دو کتیبه دیگر نیز وجود دارد که به ساخت دو مسجد در بخش علیا و سفلی اشاره دارد، محتمل است که برزک در این دوران، آبادی پررونقی بوده است.
باتوجه به حقایق تاریخی که این کتیبه از دوران ایلخانیان بازگو می‌کند می‌توان پی به اهمیت آن برای تاریخ‌دانان و باستان‌شناسان برد و متوجه شد که این اثر راوی بخشی شایان توجه از تاریخ و گذشته ایران‌زمین است.
وضعیت نامساعد کتیبه
فیلم منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد که کتیبه ایلخانی قنات لاالالون بَرزُک کاشان وضعیت مساعدی ندارد و آسیب‌هایی به آن وارد شده است.
نوش‌آبادی درخصوص آسیب‌های واردشده به کتیبه ایلخانی می‌گوید: کتیبه به دلیل کیفیت سنگ و در معرض آب، هوا، گرما و سرما بودن آسیب‌های زیادی دیده است و همچنان هم در معرض آسیب قرار دارد.
وی می‌افزاید: همین آسیب‌های وارده باعث شده که حروف کلمات نقش‌بسته بر کتیبه به ویژه در قسمت لبه‌ها به کلی از بین برود. در بخش‌هایی نیز تخریب، کلمه‌ای را نابود و تشـخیص آن را (برای پژوهشگران) مشکل کرده است.
این پژوهشگر خاطرنشان می‌کند: «افزون بر این موارد فرسایش ناشی از آب و هوا و دیگر عوامل محیطی، برخی از کلمات را تا حـدود زیادی محو و کتیبه را همرنگ زمینه کرده است.»
طبیعی است تداوم شرایط فعلی و رسیدگی نکردن به وضعیت حفاظتی اثر می‌تواند به مرور زمان این کتیبه تاریخی را با خطرات جدی‌تر مواجه کند.
از سوی دیگر برای نجات کتیبه برزک لازم است وزارت میراث فرهنگی در جهت ثبت اثر اقدام و شرایط را برای مرمت و حفاظت موثرتر از آن فراهم کند.
فراموش نکنیم ایران یکی از خواستگاه‌های تمدن در جهان است و حفظ آثار به جا مانده از تاریخ کشور مطمئنا هم برای نسل کنونی و هم برای نسل‌های آتی اهمیت فراوانی دارد.
افزون بر اهمیت تاریخی و هویتی میراث فرهنگی، نباید از نظر دور داشت که در صورت شکل‌گیری جریان موثر در زمینه حفظ و مرمت آثار تاریخی، می‌توان در جهت جذب گردشگران علاقه‌مند نیز اقدام کرد و از این طریق ورود ارز به کشور هم کمک کرد.