کسب‌و‌کارهای خرد صنایع‌دستی نیازمند نگاه حمایتی

نادر نینوایی- با توجه به وضعیت اقتصادی کشور، شرایط معیشتی مردم به‌گونه‌ای است که صنایع‌دستی از اولویت خرید اکثریت خارج شده است. از سوی دیگر با نظر به اینکه بخش عمده‌ای از هنرمندان و تولید‌کنندگان صنایع‌دستی در روستاها و شهرهای کوچک و در گوشه‌ای از خانه یا کارگاهی کوچک مشغول به فعالیت هستند، فضای لازم برای عرضه و فروش محصولات خود را در اختیار ندارند.
قیمت بالای اجاره‌بهای مغازه و بازار نه‌چندان مساعد کنونی هم اجازه خرید یا اجاره مغازه برای فروش را به این فعالان نمی‌دهد. در کنار تمام این موارد فروشگاه‌های فعال در زمینه صنایع‌‌دستی نیز در کشور محدود بوده و با این شرایط فرصت و امکان کافی برای عرضه گسترده محصولات از سوی تولیدکنندگان و هنرمندان خرد صنایع‌دستی فراهم نیست. در چنین شرایطی تولید‌کنندگان صنایع‌دستی خصوصا در مناطق کمتر برخوردار چشم‌شان به برگزاری نمایشگاه‌های استانی صنایع‌دستی است که از سوی وزارت میراث فرهنگی و یا شهرداری‌ها برگزار می‌شود. اگرچه این نمایشگاه‌ها به طور پیوسته در طول سال و در استان‌های مختلف برگزار می‌شود اما کم بودن تعداد و ظرفیت آنها عملا موجب می‌شود که دست بسیاری از هنرمندان از حضور در این نمایشگاه‌ها کوتاه بماند. افزون بر این همواره بخشی از غرفه‌های نمایشگاه‌های استانی صنایع‌دستی به فروش سوغات و خوراکی اختصاص می‌یابد و در عمل ظرفیت استقرار فروشندگان صنایع‌دستی در نمایشگاه‌های استانی کاهش می‌یابد و با این وضعیت روشن است که هنرمندان خرد حوزه صنایع‌ دستی نیازمند نگاه حمایتی دولت هستند.
ناکافی بودن تعداد و ظرفیت نمایشگاه‌های استانی
خاطره استادرضایی، عضو هیات‌مدیره اتحادیه تعاونی‌های صنایع‌دستی استان تهران، درخصوص کم و کیف برگزاری نمایشگاه‌های استانی صنایع‌دستی و نیز در تشریح وضعیت ارائه خدمات حمایتی به فعالان صنایع‌دستی از سوی دولت به «جهان‌صنعت» گفت: میزان ارائه خدمات جهت فروش صنایع‌دستی همچنان برای عرضه مطلوب جامعه هدف صنایع‌دستی کافی نیست. به نظرم می‌توان از ظرفیت‌های مدیریت‌های شهری و ملی استفاده بیشتری کنیم تا فروش صنایع‌دستی رونق بیشتری داشته باشد. نتیجه این امر می‌تواند رقابت صحیح در کیفیت و قیمت‌گذاری و ارائه خدمت مطلوب تر باشد. به هر روی فضاهای شهری و استانی مثل ظرفیت شهرداری‌ها و ظرفیت اتاق‌های سه‌گانه می‌تواند به کار فعالان صنایع‌دستی بیاید و موجب هم‌افزایی و افزایش فروش شود.
وی در تشریح اقداماتی که می‌تواند موجب افزایش فروش صنایع‌دستی و بهبود وضعیت فعالان این حوزه شود، گفت: به نظرم لازم است که در هر فصل و در هر استان جشنواره‌هایی کاملا مشخص و برای جامعه‌ای کاملا تعیین شده از فعالان صنایع‌دستی برگزار شود. البته می‌پذیرم که هم‌اکنون نیز برگزاری نمایشگاه‌های صنایع‌دستی در استان‌ها اتفاق می‌افتد اما به نظرم همچنان تعداد این نمایشگاه‌ها کافی نیست و جامعه کوچکی از فعالان صنایع‌دستی امکان حضور در این نمایشگاه‌ها را دارند.
چالشی به نام مواد اولیه
یکی دیگر از چالش‌های جدی حوزه صنایع‌دستی مساله کمبود و گرانی برخی از انواع مواد اولیه است. در طول سال‌های گذشته فعالان صنایع‌دستی همواره از گران بودن مواد اولیه مورد نیاز خود گلایه داشته‌اند. چرم، پشم مرینوس و مس از جمله مواد اولیه مورد نیاز تولید‌کنندگان صنایع‌دستی است که در دوره‌هایی با جهش قیمتی مواجه شده و تهیه آنها برای تولید‌کنندگان خرد صنایع‌دستی تبدیل به معضلی جدی شده است.
در دوره‌هایی اداره کل حمایت از تولید معاونت صنایع‌دستی صحبت‌هایی را درخصوص انجام مذاکرات با کارخانه‌ها و انجمن‌های تامین‌کننده مواد اولیه مورد نیاز مطرح کرد. این سخنان اما از آن جایی که سازوکار اجرایی مناسب برای آنها درنظر نگرفته شده بود، چیزی بیش از وعده‌های بی‌سرانجام نبودند. به عنوان مثال در دوره‌ای برای تامین چرم که یکی از مواد اولیه اصلی مورد نیاز هنرمندان شاغل در حوزه دستبافه‌های چرمی است، وعده‌هایی برای مذاکره با انجمن چرم مطرح شد. نتیجه این مذاکرات اما نتوانست نظرات فعالان صنایع‌دستی را تامین کند. الزام به حجم بالای سفارش و لزوم جمع شدن انبوه سفارش‌های خرد برای خرید از انجمن چرم، عملا موجب می‌شد که به لحاظ زمانی و نیز به سبب لزوم خرید بالا که سرمایه زیادی را می‌طلبید، فعالان صنایع‌دستی تمایلی به خرید مواد اولیه از انجمن چرم نشان ندهند.
افزون بر این درخصوص مواد اولیه دیگر مثل مس نیز جهش‌هایی که در قیمت فلزات روی می‌داد، نهایتا منجر به آن شد که برخی از اساتید قدیمی که کار معرق روی مس را انجام می‌دادند، رو به خرید ظروف مسی دست دوم و معرق کاری روی این ظروف بیاورند.
لزوم توجه به برند‌سازی و حضور در بازارهای جهانی
چنانچه صنایع‌دستی ایران به دنبال پیشرفت و درآمدزایی از محل صادرات باشد، گام نخست برای تحقق این مهم، برخورداری تولیدات از بسته‌بندی مناسب و شکیل است.
امروز در بازارهای جهانی بسته‌بندی خود تبدیل به یک صنعت شده و عملا حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی بدون بهره مندی از بسته‌بندی مناسب و چشمگیر در حکم از دست دادن بازارهای جهانی است. اگر چه در سال‌های گذشته صحبت‌هایی درخصوص تلاش برای کمک به بهبود بسته‌بندی در حوزه صنایع‌دستی شده است اما در عمل در این مورد اقدام موثری به انجام نرسیده.
افزون بر این اگرچه در این سال‌ها ایران در برخی از نمایشگاه‌های بین‌المللی مرتبط با صنایع‌دستی شرکت کرده است اما کم‌‌توجهی به بررسی سلیقه جامعه مخاطب و نیز انجام نگرفتن پژوهش مدون در رابطه با فرآیند بازاریابی در جامعه هدف، عملا شرکت در نمایشگاه‌ها در بسیاری از موارد نتوانسته موجب شکل‌گیری جریانی قوی برای صادرات صنایع‌دستی ایرانی شود.
درنهایت باید در نظر داشت چنانچه عزمی راسخ برای افزایش فروش صنایع‌دستی وجود دارد و اگر خواستار آن هستیم که هنرمندان خصوصا هنرمندان شاغل در جوامع کم تر برخوردار بتوانند کسب‌وکارهای خود را توسعه دهند، باید شرایط و بستر لازم را برای فروش آنها فراهم کنیم. طبیعتا رفع مشکلات موجود و کمک به رونق صنایع‌دستی با نگاه حمایتی دولت ممکن خواهد بود و نباید از این ظرفیت چشم‌پوشی کنیم.