کشمکش‌های قیمت بلیت هواپیما

گروه حمل‌ونقل- در آستانه سفرهای نوروزی، کشمکش میان دولت و ایرلاین‌ها بر سر قیمت بلیت هواپیما به اوج خود رسیده است. دولت، با استناد به نظارت بر بازار و کنترل قیمت‌ها، تهدید کرده که با متخلفان به شدت برخورد خواهد کرد، درحالی‌که ایرلاین‌ها معتقدند سیاست‌های وزارت راه‌و‌شهرسازی غیرواقع‌بینانه و مبتنی‌بر اطلاعات نادرست است اما در این میان، آنچه مغفول مانده، حقوق مسافران و چالش‌های اساسی صنعت هوایی کشور است.
سیاست‌های کنترلی دولت؛ ضربه به بازار یا حمایت از مردم؟
فرزانه صادق، وزیر راه‌و‌شهرسازی، اخیرا در نشست هماهنگی سفرهای نوروزی صراحتا اعلام کرد که هر ایرلاینی که نرخ بلیت را به‌‌طور غیرمنطقی افزایش دهد، با لغو مجوز مواجه خواهد شد. به‌گفته او، دولت حتی افزایش قیمت سوخت را مدیریت کرده تا بلیت هواپیما برای شب عید گران نشود اما ایرلاین‌ها بازهم قیمت‌ها را افزایش داده‌اند. این در حالی است که ایرلاین‌ها با استناد به افزایش هزینه‌های عملیاتی، قیمت ارز، نگهداری ناوگان و عدم دریافت حمایت دولتی، افزایش قیمت بلیت را امری اجتناب‌ناپذیر می‌دانند.
سیاست‌های قهری و تهدیدآمیز دولت در حالی اعمال می‌شود که تجربه نشان داده کنترل دستوری قیمت‌ها، بدون در نظر گرفتن ساختار اقتصادی یک صنعت، نه‌تنها مشکلات را حل نمی‌کند بلکه زمینه‌ساز بحران‌های عمیق‌تر می‌شود. سال‌های گذشته نشان داده‌اند که در بسیاری از موارد، محدودیت‌های دولتی منجربه ایجاد بازار سیاه، کاهش خدمات و حتی خروج برخی شرکت‌ها از بازار شده است. حال این سوال مطرح می‌شود که آیا تهدید به لغو مجوز ایرلاین‌ها، راه‌حلی منطقی برای مدیریت بازار بلیت هواپیماست؟
واکنش تند ایرلاین‌ها
دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی، در واکنش به اظهارات وزیر راه‌و‌شهرسازی، گفت که اطلاعات نادرستی از وضعیت صنعت هوایی در اختیار دولت قرار گرفته است و وزیر حتی حاضر به دیدار با فعالان این صنعت نبوده است. او همچنین تاکید کرد که ایرلاین‌ها هیچ‌گونه یارانه یا حمایت دولتی دریافت نمی‌کنند و وزیر نباید با لحنی تهدیدآمیز با شرکت‌های هواپیمایی برخورد کند. او هشدار داد که لغو مجوز ایرلاین‌ها در واقع به ضرر مسافران خواهد بود زیرا در شرایطی که تعداد شرکت‌های هواپیمایی محدود است، حذف هریک از آنها باعث کاهش ظرفیت پروازی، افزایش تقاضا و در نهایت گرانی بیشتر خواهد شد. در واقع، این تصمیم نه‌تنها مشکلی را حل نمی‌کند بلکه به‌طور غیرمستقیم به گران‌تر شدن بلیت هواپیما و کاهش کیفیت خدمات منجر خواهد شد.
دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی با بیان اینکه به خانم وزیر راه اطلاعات غلط از صنعت و بازار هوایی می‌دهند و در این مدت هم خانم صادق جرات ملاقات با فعالان صنعت هوایی را نداشتند تا اطلاعات درستی از صنعت در اختیارش قرار دهیم، گفت: وزیر نباید منتی بر سر ایرلاین‌ها بگذارد چراکه ایرلاین‌ها هیچ حمایت یارانه‌ای از دولت دریافت نمی‌کنند و اینکه خانم وزیر با زبان تهدید صحبت می‌کند، هیچ مشکلی از مشکلات صنعت را حل نمی‌کند و اگر وزیر بخواهد مجوز شرکتی را باطل کند در واقع مردم را تنبیه می‌کند.
مقصود اسعدی‌سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی درباره سخنان اخیر وزیر راه‌و‌شهرسازی درباره گرانفروشی بلیت هواپیما و برخورد با ایرلاین‌های گرانفروش‌ با ابطال مجوز آنها و اینکه در شرایط آزادسازی نرخ بلیت، نظارت‌ها چگونه اجرا می‌شود، اظهار داشت: متاسفانه صحبت‌های خانم وزیر نشان دهنده عدم اطلاع و اشراف وی نسبت به مسائل قانونی بازار هوایی و بلیت هواپیماست. در قانون برنامه پنجم، برنامه هفتم توسعه کشور قیمت‌گذاری دستوری بلیت هواپیما ممنوع شده است. از طرفی هم رای دیوان عدالت اداری به صراحتا اعلام کرده که ستاد تنظیم بازار در نرخ بلیت هواپیما نباید دخالتی داشته باشد. حال اینکه اساسا شرکت‌های هواپیمایی افزایش دلبخواهی در قیمت بلیت هواپیما نداشتند. او به ایلنا گفت: طبق مصوبه شورای عالی هواپیمایی در اسفند‌ماه سال گذشته قرار بر این شد که سقف قیمت بلیت هواپیما به ازای هر ساعت صندلی 40‌دلار باشد. براساس همین مصوبه شرکت‌های هواپیمایی نرخ بلیت را پس از ابلاغ رای دیوان عدالت اداری تعیین کردند. طبیعتا با توجه به افزایش نرخ ارز تغییراتی در نرخ بلیت هواپیما با احتساب هر ساعت صندلی 40‌دلار اعمال شده است.
دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی تاکید کرد: با همان نرخ ارز توافقی در حال حاضر شرکت‌های هواپیمایی قیمت بلیت را به ازای هر ساعت صندلی 32‌دلار محاسبه می‌کنند یعنی 8‌دلار هم کمتر از مصوبه شورای عالی هواپیمایی اما متاسفانه به خانم وزیر اطلاعات غلطی منتقل می‌شود و اظهارات اخیر ایشان منطبق با واقعیت نیست.
اسعدی‌سامانی گفت: در این مدت حضور خانم صادق به‌عنوان وزیر راه‌و‌شهرسازی در تلاش بودیم که شرکت‌های هواپیمایی نشستی با وی داشته باشند اما خانم صادق یا جرات ملاقات با مدیران شرکت‌های هواپیمایی را نداشتند یا اساسا نمی‌خواهند ملاقات و جلسه‌ای با فعالان صنعت داشته باشند. البته بهتر این است که برای کسب اطلاعات درست از این صنعت، نشستی با فعالان صنعت برگزار کنند و جرات خرج دهند و صحبت‌های فعالان را بشوند. او با بیان اینکه تاکنون هیچ ملاقاتی با فعالان صنعت برقرار نشده از نقاط ضعف خانم صادق محسوب می‌شود، تاکید کرد: اینکه خانم وزیر با زبان تهدید صحبت می‌کند، هیچ مشکلی از مشکلات صنعت را حل نمی‌کند. اگر مجوز شرکتی باطل شود در مرحله اول مردم ضرر می‌کنند و از امکاناتی محروم می‌شوند. با همین امکانات محدود شرکت‌های هواپیمایی، اگر وزیر بخواهد مجوز شرکتی را باطل کند در واقع مردم را تنبیه می‌کند. اساسا تخلفی صورت نگرفته که مجوزی هم باطل شود.
دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی گفت: این اظهارات خانم وزیر نشان می‌دهد که وی از وضعیت بازار اطلاعات کافی ندارد چراکه پایش نرخ‌ها نشان می‌دهد که بلیت مسیری مانند تهران- ‌کیش به قیمت 850‌هزار تومان هم به فروش می‌رود در‌حالی‌که سقف نرخ بلیت براساس مصوبه شورای عالی هواپیمایی 4‌میلیون و 200‌هزار تومان است و برای ایام نوروز هم با همین قیمت به فروش می‌رسد و شرکت‌ها قصدی برای افزایش نرخ بلیت هواپیما در ایام نوروز ندارند.
اسعدی‌سامانی افزود: درباره بخشی دیگر از اظهارات وزیر که گفته‌اند نرخ سوخت را با ایرلاین‌ها دلاری حساب می‌کنیم باید بگویم که ایشان اطلاع ندارد که شرکت فرودگاه زیرمجموعه وزارت راه‌و‌شهرسازی همین الان نرخ هزینه خدمات فرودگاهی را به‌صورت دلاری دریافت می‌کند و سال آینده هم طبق قانون بودجه، نرخ سوخت هواپیما افزایش پیدا می‌کند. بنابراین وزیر نباید برای این موضوعات منتی بر سر ایرلاین‌ها بگذارد و ایرلاین‌ها هیچ حمایت یارانه‌ای از دولت دریافت نمی‌کنند. او تاکید کرد: خانم وزیر باید به گونه‌ای صنعت را مدیریت کند که ایمنی صنعت ارتقا پیدا کند. اگر مسوولان دلشان به حال صنعت می‌سوزد باید کف قیمت را مشخص کنند که شرکت‌ها از قیمت‌ها عدول و کم‌فروشی نکنند که در نتیجه ایمنی پروازها تحت‌الشعاع قرار نگیرد.
افزایش هزینه‌های ایرلاین‌ها؛ دولت بی‌توجه است؟
ایرلاین‌ها معتقدند که افزایش هزینه‌های آنها اجتناب‌ناپذیر بوده است. از نرخ ارز گرفته تا هزینه‌های تعمیر و نگهداری، تامین قطعات، حقوق کارکنان و سایر عوامل اقتصادی، همه دست به دست هم داده‌اند تا هزینه‌های عملیاتی ایرلاین‌ها به‌شدت افزایش یابد. با این حال، دولت بدون در نظر گرفتن این شرایط، تنها به قیمت نهایی بلیت توجه دارد و سیاست‌های کنترلی را اعمال می‌کند.
واقعیت این است که در بسیاری از کشورهای دنیا، دولت‌ها یا از ایرلاین‌ها حمایت مالی می‌کنند یا اجازه می‌دهند قیمت‌ها براساس عرضه و تقاضا تعیین شود. در ایران اما نه حمایتی وجود دارد و نه سیاست‌های اقتصادی در جهت رشد صنعت هوایی تدوین شده است. بنابراین مشخص نیست که دولت با چه منطقی از ایرلاین‌ها انتظار دارد بدون افزایش قیمت‌ها به فعالیت خود ادامه دهند.
آیا نظارت دولت موثر خواهد بود؟
بررسی عملکرد گذشته نشان می‌دهد که نظارت‌های دولتی بر بازار بلیت هواپیما چندان موفق نبوده است. هربار که قیمت‌ها به‌‌صورت دستوری کنترل شده‌اند، به‌جای کاهش واقعی قیمت‌ها، شاهد شکل‌گیری بازار سیاه و فروش غیررسمی بلیت با نرخ‌های چندبرابری بوده‌ایم. بسیاری از مسافران در روزهای اوج سفر، مجبور به خرید بلیت‌های گران‌تر از مسیرهای غیررسمی شده‌اند، درحالی‌که نظارت‌های دولتی صرفا در حد بخشنامه و اظهارات رسانه‌ای باقی مانده است.
به‌نظر می‌رسد که دولت به‌جای تهدید و برخوردهای قهری، باید سیاست‌هایی را در پیش بگیرد که هم به کاهش قیمت‌ها کمک کند و هم ایرلاین‌ها را از بحران اقتصادی نجات دهد. برخی پیشنهادات در این خصوص قابل بررسی هستند. دولت می‌تواند با اختصاص وام‌های کم‌بهره یا ارائه یارانه‌های خاص، هزینه‌های ایرلاین‌ها را کاهش دهد. دولت همچنین به‌جای کنترل دستوری قیمت‌ها، می‌تواند به ‌صورت تدریجی اجازه دهد قیمت‌ها براساس عرضه و تقاضا تعیین شوند اما با اعمال نظارت جدی بر عدم سوءاستفاده شرکت‌ها. باید توجه داشت که اگر دولت نگران افزایش قیمت‌ها در ایام نوروز است، می‌تواند با ارائه مشوق‌هایی به ایرلاین‌ها برای افزایش تعداد پروازها، تعادل میان عرضه و تقاضا را برقرار کند. باید توجه داشت که یکی از دلایل افزایش قیمت بلیت، واسطه‌گری و فروش غیرمجاز در بازار سیاه است. دولت باید با تقویت سامانه‌های فروش رسمی و برخورد با واسطه‌ها، این مشکل را حل کند.
سخن پایانی
کشمکش میان دولت و ایرلاین‌ها، نه اولین‌بار است و نه آخرین‌بار. اما نکته‌ای که در این میان مغفول مانده، منافع مردم و وضعیت صنعت هوایی کشور است. اگر دولت قصد دارد قیمت‌ها را کنترل کند، باید به‌جای تهدید و برخوردهای قهری، سیاست‌های حمایتی و راهکارهای اقتصادی مناسبی را در پیش بگیرد. در غیر این صورت، نه‌تنها بلیت هواپیما ارزان نخواهد شد بلکه با افزایش مشکلات، مسافران نیز متضرر خواهند شد.