کلید احیای بازار صنایع‌دستی

نادر نینوایی- در سال‌های اخیر فشار تحریم‌های بین‌المللی تاثیر خود را بر اقتصاد ایران و به تبع آن درآمد و معیشت مردم گذاشته است. همین امر موجب شده که خرید کالاهای غیر‌ضرور از جمله صنایع‌دستی اندک‌‌اندک از اولویت خانوار ایرانی خارج شود.
در این شرایط مهم‌ترین مطالبه فعالان صنایع‌دستی فراهم شدن بازار مناسب فروش در داخل کشور است. تا حدود دو دهه قبل محصولات صنایع‌دستی از طریق زیرمجموعه‌های دولتی از هنرمندان به امانت گرفته شده و از طریق فروشگاه‌های سراسری دولتی فروخته و وجوه حاصله به هنرمندان پرداخت می‌شد. مشکل در زمینه فروش صنایع‌دستی اما از جایی حادتر شد که از دهه80 و به دنبال اجرای اصل44 قانون اساسی مبنی بر خصوصی‌سازی، دولت امکان کمک به عرضه صنایع‌دستی از طریق فروشگاه‌های سراسری و دولتی را از دست داد. راه‌حل جایگزین برای این مشکل ایجاد نمایشگاه‌های صنایع‌دستی در شهرها و استان‌های مختلف بود؛ رویه‌ای که تاکنون نیز با فراز و فرود‌هایی ادامه داشته است.
امروز اما هنرمندان و تولیدکنندگان صنایع‌دستی این گلایه را مطرح می‌کنند که از سویی تعداد و ظرفیت این نمایشگاه‌های استانی کم است و از سوی دیگر برخلاف سالیان گذشته وسیله ایاب و ذهاب و اسکان رایگان به هنرمندان ارائه نمی‌شود. در شرایط کنونی و باتوجه به کاهش قدرت خرید مردم و نزول آمار فروش صنایع‌دستی، چشم امید فعالان صنایع‌دستی به بهبود کمی و کیفی نمایشگاه‌های استانی و ملی جهت عرضه تولیدات هنری- فرهنگی آنهاست.
لزوم سیاستگذاری در برگزاری نمایشگاه‌ها
تامین خواست و نیازهای هنرمندان و فعالان صنایع‌دستی مطمئنا نیازمند سیاستگذاری و برنامه‌ریزی دقیق است.
مریم جلالی دهکردی، معاون صنایع‌دستی کشور در تشریح الزامات سیاستگذاری در برگزاری نمایشگاه‌ها به «جهان‌صنعت» گفت: نمایشگاه یک مصداق است که باید حتما یک مولفه طراحی و سیاستی را دنبال کند. اینکه صرفا بدون برنامه نمایشگاه برگزار کنیم، یک نفر سود کرده و دیگری زیان می‌بیند. باید در تحلیل‌هایمان نگاه همه جانبه به هر مقوله‌ای داشته باشیم. در هر استانی که می‌رویم یکی از مطالبات هنرمندان این است که بازارچه دائمی صنایع‌دستی ایجاد کنیم. این در حالی است که بازارچه باید جایی باشد که مشتری داشته باشد و درواقع باید نظام شبکه‌ای خود را درست کنیم. توجه داشته باشید که برگزاری نمایشگاه در یک استان می‌تواند خیلی خوب باشد اما در استان دیگر وضع معیشت و زندگی مردم به‌گونه‌ای باشد که فروش مطلوبی شکل نگیرد و موجب گلایه‌مندی شرکت‌کنندگان شود.
وی افزود: افزون بر این حمایت‌ها از هنرمندان هم باید معنادار باشد. وظیفه من به عنوان حاکمیت شامل سیاستگذاری، حمایت و نظارت است. در حوزه سیاستگذاری باید هدفمندی برگزاری نمایشگاه مدنظر قرار گیرد. در حوزه حمایت باید حمایت درست انجام دهیم و در این راستا مثلا تلاش کردیم که اعطای وام به جای تولید‌کننده معطوف به خریداران باشد. به نظرم باید اجازه دهیم که نظام کارشناسی و تصمیم‌گیری، تصمیم درست را بگیرد و درد را ریشه‌ای حل کند. اینکه صرفا نمایشگاه برگزار کنیم بدون توجه به اینکه مشتری وجود دارد یا ندارد، صحیح نیست. اگر قرار باشد صنایع‌دستی خودش را بالا بکشد باید توانمند شود و برای هنرمند، صنعتگر و بازرگان باید با سه سیاست مختلف برخورد شود. باید از هنرمندان حمایت کنیم و در همین راستا هنرمندانی که برای نشان دادن هنرشان در نمایشگاه حضور می‌یابند اجرای زنده دارند و رایگان هم در نمایشگاه حضور می‌یابند. صنعتگر اما باید توانمند شود و صنعتگری که مرتب از آن حمایت کنیم، سست می‌شود و توان حرکت را از دست می‌دهد بنابراین برای آنها کارگاه‌های کسب‌وکار و آموزش‌های مربوط به بسته‌بندی صحیح محصول ارائه کرده‌ایم. بازرگان هم فقط باید تشویق شود چراکه حمایت از بازرگان رانت ایجاد می‌کند.
برنامه‌ریزی برای احیای هنرهای سنتی
افزایش فروش صنایع‌دستی و سیاستگذاری صحیح در این حوزه می‌تواند زمینه‌ساز احیای هنرهای سنتی در معرض فراموشی نیز باشد.
معاون صنایع‌دستی کشور در تشریح سیاست صحیح برای کمک به احیای هنرهای سنتی در معرض فراموشی گفت: در شهر بفروئیه هنر سنتی به نام «موتابی» وجود دارد که تلاش داشتیم باوجود ناترازی بودجه وزارتخانه و دولت آن را احیا کنیم. تصمیم گرفتیم که بفروئیه را شهر ملی اعلام کنیم تا فرماندار، استاندار و مسوولان پای کار بیایند و شرایطی را رقم زدیم که امروز 13 کارگاه در بفروئیه روی موتابی کار می‌کنند. علت این است که این کارگاه‌ها به بازار وصل شدند. حال اگر صرفا بودجه‌ای برای احیای موتابی اختصاص می‌یافت بعد از مدتی که بودجه تمام می‌شد، جریان فروش هم متوقف می‌شد. با این رویکرد و با ایجاد بازار اما (در بلندمدت) حتی نیاز به حمایت و بیمه هم از بین می‌رود.
وی افزود: «به نظرم باید پوست‌اندازی صنایع‌دستی را دنبال کنیم. باید کاری کنیم که هم اصالت و ریشه حفظ شود و هم میوه در خدمت ریشه باشد. امروز دست سازه‌ها و کارهای دستی نظیر رزین و شمع‌سازی خیلی زیاد شده است، اینکه رها کنیم که همه چیز به این سمت برود موجب می‌شود که ریشه را از دست بدهیم. اگر هم فقط به ریشه بپردازیم، ممکن است قشر جوان شیوه‌های قدیمی را دوست نداشته باشند و مثلا کار خاتم را در خانه خود استفاده نکنند بنابراین باید هنر سنتی معاصرسازی شود. همیشه به کارشناسانی که مقاومت دارند می‌گویم که اگر تغییر نکنیم، باید هنر در مرحله‌ای که کسی دستش را در خون شکار زده و به دیوار غار سایید، متوقف می‌شد و رنگ، کاردک و بوم هم نمی‌آمدند. به نظرم توجه به نوآوری در لبه تکنولوژی و با حفظ اصالت‌ها باید مدنظر باشد و باید حتما به نوآوری‌ها بها بدهیم.»
آنطور که از سخنان معاون صنایع‌دستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بر می‌آید او در سیاستگذاری‌های خود به مساله حمایت از هنرمندان، صنعتگران و بازرگانان صنایع‌دستی نظر دارد. درواقع او قصد دارد از هر یک از این گروه‌ها با رویکردی متفاوت حمایت یا در جهت اعتلای صنایع‌دستی کشور آنها را تشویق کند. آنچه مسلم است اما فراتر از هر اقدامی، حل مشکلات اقتصادی مردم می‌تواند زمینه‌ساز بهبود فروش و ایجاد بازار برای صنایع‌دستی شود. پرواضح است که حل مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم نیز به نوبه خود نیازمند برطرف شدن مشکلات دومینوواری است که به سبب تحریم‌های بین‌المللی و سایر چالش‌ها گریبانگیر اقتصاد ایران شده است و انتظار می‌رود که اقدامی اساسی برای برطرف شدن آنها صورت گیرد.