کلید مردمی‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان

رضا زرنوخی*- با توجه به روند نام‌گذاری سال‌های گذشته و همچنین امسال به نظر می‌رسد در بخش دانش‌بنیان از سمت نهادهای حاکمیتی و دولت اقدامات موردانتظار صورت نگرفته و به نوعی کمک از مردم مورد توجه رهبری قرار گرفته است. اگرچه در شرکت‌های نوآور، نیروی انسانی جوان و نخبه می‌تواند تکنولوژی، خلاقیت و دانش فنی را به عرصه آورده و در مسیر رشد اقتصاد دانش‌بنیان گام بردارد اما بدون همکاری بخش مکمل یعنی دولت، در زمینه تامین و توسعه زیرساخت، پیشرفت بزرگی را شاهد نخواهیم بود.
به نظر می‌رسد در حال حاضر زیرساخت و ضوابط لازم برای به‌کارگیری نوآوری شرکت‌های دانش‌بنیان از طریق دستگاه‌های اجرایی وجود ندارد و همکاری دانش‌بنیان‌ها با این دستگاه‌ها با چالش‌های زیادی همراه است. به دلیل محدودیت منابع در دسترس و عدم وجود دیدگاه نوآورانه در دستگاه‌های اجرایی، این سازمان‌ها نه در نقش کارفرما بلکه باید در نقش تسهیل‌گر ظاهر شده و در جهت کاهش بوروکراسی شرکت‌های دانش‌بنیان تلاش کنند بنابراین برای شکل‌دهی همکاری‌های موفق‌تر میان اقتصاد دانش‌بنیان و دستگاه‌های اجرایی باید برای رفع تعارض منافع بین این دو بخش راهکاری اندیشیده شود.
پیشبرد اقتصاد دانش‌بنیان در سال ۱۴۰۳ و بسترسازی برای مشارکت مردم در توسعه این اقتصاد، نیازمند حذف نگاه رقابتی دستگاه‌های اجرایی و دولتی نسبت به شرکت‌های دانش‌بنیان و ایجاد امید و انگیزه در نسل جوان نوآور از طریق تغییر قوانین دست‌وپاگیر و تسهیلگری هرچه بیشتر توسط این دستگاه‌هاست.
در صنایعی که ساختار مدیریتی
مبتنی بر دانش، سلامت اقتصادی، پایداری ساختار مدیریتی و همچنین ثبات روند نوآورانه دیده می‌شود، بخشی از نیازهای این صنایع به کمک نوآوری قابل تامین است. بخشی دیگر از این نیازها نیز توسط بومی‌سازی ۱۰۰درصد داخلی تامین خواهد شد و بخش دیگر نیازها به صورت ترکیبی از استفاده از تجربیات جهانی، بومی‌سازی و نوآوری قابل پاسخگویی است. مسیر بومی‌سازی رسوخ فناوری و نوآوری در صنایع بسیار کلیدی و مهم است.

رسوخ نوآوری به صنایع بزرگ، مسیر اصلی مردمی‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان است که این مسیر در جهت رفع نیازهای فناورانه صنایع بزرگ از طریق نوآوری و همچنین تحقق نقشه راه دانش‌بنیان شدن صنایع از طریق بومی‌سازی و تکمیل زنجیره ارزش، اعطای معافیت‌های مناسب در حوزه بیمه و مالیات به شرکت‌های دانش‌بنیان به وقوع خواهد پیوست.
در زمینه جهش تولید دانش‌بنیان و لحاظ ابزارهای حمایتی نظیر اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه توسط مجلس، بسترسازی‌های قانونی خوبی انجام گرفته و فرصت‌های مناسبی فراهم شده اما متاسفانه به دلایل مختلف اجرایی شدن این قوانین با سهولت همراه نبوده است. از این‌رو به نظر می‌رسد برای استفاده حداکثری از قوانین این حوزه باید در کنار معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، ستاد هوشمندی با هدف تسهیلگری، میان بخش‌های اقتصادی دستگاه‌های اجرایی از جمله بانک مرکزی و … و دانش‌بنیان‌ها ایجاد شود که این ستاد به صورت ویژه روی پیشبرد قوانین حمایت از نظام نوآوری و دانش‌بنیان تمرکز داشته باشد.
در شرایطی که فضای کلان اقتصادی کشور دچار نوسان است، بسیاری از کسب‌وکارها نسبت به ورود به موقع کالاهای اساسی موردنیازشان اطمینان کافی نداشته و از سوی دیگر شرایط قیمت‌گذاری ناپایدار است، صنایع بزرگ، اولویت همکاری با اقتصاد دانش‌بنیان‎‌‌ و بهره‌مندی از نوآوری شرکت‌های دانش‌بنیان را کنار خواهند گذاشت. از این‌رو با بهبود کلی شرایط حاکم بر محیط کسب‌وکار، ثبات شرایط اقتصادی و در نظرگرفتن مشوق‌ها، زمینه برای رشد اقتصاد دانش‌بنیان در صنایع بزرگ فراهم خواهد شد. منابع محدود دولتی چنانچه به صورت مستقیم مورد استفاده شرکت‌های دانش‌بنیان و نوآور قرار گیرد، بعد از گذشت زمان اندکی امکان تکثیر نخواهد داشت. این منابع باید با سرمایه شرکت‌های سرمایه‌گذاری خصوصی تلفیق شده به طوری که منابع دولتی در کنار سرمایه‌ نهادهای مردمی با نسبت مناسبی در اختیار شرکت‌های نوآور قرار گیرد، همانند آنچه در دیگر نقاط دنیا در حال انجام است.
* مدیرعامل صندوق توسعه تکنولوژی