کمبود نیروی انسانی در عرصه معدن

رضا جدیدی*
معدنکاری یکی از بحث‌های مهم اقتصادی کشور است که به نیروی انسانی متخصص وابسته است. در این رابطه هرچند که فناوری و تکنولوژی جدید ظهور کرده و می‌تواند اقداماتی که بشر تاکنون انجام داده را به نحو شایسته‌ای عملیاتی کند اما در حوزه معدن و زمین‌شناسی، مسایل زیست‌محیطی، مهندسی، اکتشاف و… به‌طور حتم به نیروی انسانی وابسته و نیازمند بهره‌گیری از نیروی انسانی جهت پیمایش‌های صحرایی هستیم. این در حالی است که طی سال‌های اخیر نیاز مطالعات اکتشافی با نیروی انسانی متخصص را به دلیل ضعف پشتیبانی و ضعف نظام برنامه‌ریزی از دست داده‌ایم.
تبلور نیروی انسانی متخصص از دانشگاه‌ها شکل می‌گیرد اما متاسفانه طی ۱۰سال گذشته دانش‌آموختگان رشته گرایش‌های زمین‌شناسی، جغرافیا و معدن در کلیه گرایش‌ها حدود ۵۴درصد افت کرده‌اند بنابراین امروز نصف نیروی انسانی متخصص خود را از دست داده‌ایم. در ضمن باید گفت اوج معدنکاری و فعالیت‌های زمین‌شناسی که در سال‌های قبل‌تر داشته‌ایم امروز به نصف رسیده‌اند!
در رابطه با وضعیت بدنه بخش‌خصوصی کشور باید گفت که امروز ظرفیت شرکت‌های مهندسی مشاور از نظر کمیت و کیفیت بسیار کاهشی شده است. این محدودیت باعث شده که در مناقصه‌های دولتی هم این بخش نتواند فعال باشد و عملا مناقصه‌ها و برون‌سپاری خدمت هم نتواند برای این شرکت‌ها به شکل مناسبی صورت بگیرد .
متاسفانه مدتی است که شاهد افزایش آمار مهاجرت دانشجویان رشته معدن هستیم. در ۳سال اخیر پدیده مهاجرت در رشته‌های مختلف را شاهد هستیم به صورتی که از مهاجرت فردی به مهاجرت گروهی تبدیل شده است! متاسفانه در بخش زمین‌شناسی اکتشاف هم چنین پدیده‌ای را شاهد هستیم. حتی دیده می‌شود که دانشجویان به کشورهایی که در همسایگی ما هستند و تازه فعالیت‌های معدنی را آغاز کرده‌اند می‌روند چراکه آینده کاری خود را بهتر از ماندن در ایران می‌بینند.
به این ترتیب زنگ خطر به صدا در آمده است. وقتی نیروی انسانی متخصص را از دست می‌دهیم ناچار می‌شویم که برای انجام فعالیت‌ها از نیروی خارجی استفاده کنیم. کمااینکه در رشته‌های دیگر از جمله پزشکی شاهد ورود پزشک خارجی به کشور بوده‌ایم. الان هم در مرحله‌ای هستیم که در برخی گرایشهای معدنی به ورود خدمات فنی مهندسی نیاز داریم.در این بین می‌توان به وضعیت بخش دولتی اشاره کرد. در بخش دولتی طی برنامه ششم توسعه که از ۹۶ تا ۱۴۰۲ تمدید شده بود ما صرفا در سازمان زمین‌شناسی نزدیک به ۱۸۰نفر بازنشسته یا ترک خدمت داشتیم. این در حالی است که به ازای آن نتوانستیم نیرویی جذب کنیم. این موضوع به این معنی است که بدنه ۱۳۰۰نفری سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی در یک برنامه ۵ساله توسعه کشور نزدیک به ۲۰درصد نیروی خود را کاهش داده و این وضعیت ترمیم هم نخواهد شد. در نتیجه شاهد آن هستیم که نیروی انسانی متخصص را در بخش دولتی و خصوصی از دست داده‌ایم.با اینکه در مجموعه‌های دانش‌بنیان افراد متخصصی هستند که ایفای نقش می‌کنند ولی نیاز کشور بیشتر از اینهاست بنابراین باید تا دیر نشده به فکر ترمیم و برنامه‌ریزی در حوزه نیروی انسانی باشیم. البته مجوزهای جدیدی در سازمان اداری استخدامی کشور طراحی شده و به سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی تحویل داده شد و در حال حاضر ما منتظر تامین اعتبار آن از طرف سازمان برنامه بودجه کشور هستیم.کمی هم بهتر است از توانمندی‌های معدنی بگوییم. ایران با داشتن یک‌درصد جمعیت جهان دارای ۷درصد ذخایر معدنی جهان است که بر همین اساس منابع عظیم زیرزمینی، موقعیت استثنایی جغرافیایی میان شرق و غرب و شمال و جنوب، بازار بزرگ ملی، بازار بزرگ منطقه‌ای با داشتن ۱۵همسایه و ۶۰۰میلیون جمعیت، سواحل دریایی طولانی، حاصلخیزی زمین با محصولات متنوع کشاورزی و باغی، اقتصاد بزرگ و متنوع بخش‌هایی از ظرفیت‌های کشور است که دست نخورده باقی‌مانده است. تنوع منابع طبیعی و معدنی در کشور، فرصت ارتقای سهم معدن در تولید ناخالص ملی، بهره‌گیری از معادن در تولید ثروت ملی و گذار از اقتصاد نفتی مهم‌ترین این فرصت‌هاست. محیط‌های مستعد کانه‌زایی در جهان ۴۸ و در ایران ۳۵ محیط، تیپ‌های معدنی شناخته‌شده در جهان ۱۱۴ و در ایران ۸۹ تیپ و تنوع مواد معدنی در جهان ۱۱۲ و در ایران ۸۰ ماده معدنی است. براساس آمار موجود بالغ بر ۳۸۷۹میلیون تن ذخیره سنگ‌آهن کشور، ۱۶۰میلیون تن ذخیره کانسنگ طلا، ۲۱۴میلیون تن ذخیره سرب و روی، ۷۲۸۹پمیلیون تن ذخیره کانسنگ مس و ۲۲میلیون تن ذخیره بوکسیت ذخایر کل کشور است اما در کنار همه اینها کشور با چالش نیروی انسانی متخصص مواجه است.
*مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، فناوری اطلاعات و بودجه
سازمان زمین‌شناسی