گران شدن بنزین؛ سود دولت و ملت

نادر کریمی‌جونی
دوباره و با شروع بررسی لایحه بودجه در کمیسیون‌ها و صحن علنی مجلس شورای اسلامی، موضوع گران شدن نرخ بنزین و ساخت اقلام سوختی مطرح شده است. اظهارات مسعود پزشکیان درباره نرخ تمام‌شده تولید بنزین و متعاقب آن، اظهارات حمید پورمحمدی، رییس سازمان برنامه‌وبودجه، بسیاری از اذهان عمومی را قانع کرد که در سال آینده قرار است قیمت بنزین با نرخ تمام‌شده تولید آن متناسب باشد، از این بابت قیمت بنزین در حدود 8هزار تومان یا ضریبی از آن خواهد بود.
بلافاصله پس از این اظهارات، افراد متعددی از دولت و برخی نمایندگان مجلس به میدان آمدند تا به شهروندان ایرانی اطمینان دهند که قرار نیست در سال آینده بنزین گران شود و دولت برای مهار مصرف بنزین از روش‌های غیرقیمتی، سود خواهد برد. در همان نشست خبری نیز حمید پورمحمدی بر استفاده از روش‌های غیرقیمتی برای مهار مصرف بنزین تاکید کرد اما وقتی فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت تصریح کرد که گران کردن بنزین بدون اطلاع و آمادگی مردم انجام نخواهد شد بسیاری از شهروندان ایرانی نتیجه گرفتند که گران کردن بنزین حتما و ناچار در سال آینده رخ خواهد داد.
البته واقعا معلوم نیست که منظور از آماده کردن مردم برای افزایش نرخ بنزین چیست و چگونه انجام خواهد شد. آیا همین که مقامات ریز و درشت دولت در موضع‌گیری‌های متفاوت و از جمله مثلا در مساجد و نمازهای جمعه اعلام کنند که «مردم برای بنزین گران آماده شوید»، وظیفه دولت برای آماده کردن شهروندان ایرانی به پایان خواهد رسید؟ واقعا دولت چه تصوری از مصرف بنزین در کشور دارد؟ آیا دولت بر این باور است که عده‌ای از ایرانیان صبح تا شب در خیابان‌ها بی‌هدف تردد می‌کنند و بنزین می‌سوزانند؟ آیا مردم بنزین را برای گرم کردن خانه‌هایشان مصرف و در آن مصرف اسراف می‌کنند؟ آیا اوضاع حمل‌ونقل عمومی بسیار عالی و مطلوب است، بلیت همیشه و با قیمت صرفه‌جویانه در دسترس است، حمل‌ونقل عمومی داخل شهری مطلوب است و همیشه و در همه نقاط اتوبوس و مترو وجود دارد، خلوت است و نگرانی در مورد عدم دسترسی به اتوبوس و مترو یا ناتوانی از سوار شدن به خاطر ازدحام بیش از حد وجود ندارد؟ آیا اوضاع حمل‌ونقل عمومی داخل شهری و برون‌شهری چنین است و بعد مردم از سر سیری یا احتمالا لجبازی از خودروی شخصی استفاده می‌کنند؟ آیا خودروهای روز دنیا را با قیمت‌های واقعی به مردم عرضه می‌شود و امکان خرید این خودروها را برای طبقه متوسط و ضعیف فراهم کرده، موتورسیکلت‌های برقی یا با فناوری جدید را عرضه و از خرید آن حمایت کرده اما باز هم ایرانیان دوست دارند خودروهای پراید، پژو و… که تکنولوژی آن به حدود 30 تا 40سال پیش بازمی‌گردد را خریداری کنند و با آن به مسافرکشی بپردازند؟ آیا طبقه کم‌بضاعت آگاهانه و به میل خود، موتورسیکلت‌های فرسوده و قدیمی را مورد استفاده قرار می‌دهد تا هم میزان بیشتری سوخت مصرف و هم هوا را آلوده کند؟
حالا دولت می‌خواهد بنزین را گران کند. این افزایش نرخ دست‌کم به اندازه هزینه تمام‌شده تولید بنزین خواهد بود اما اگر این اقدام انجام گیرد تبعات آن چه خواهد بود. آیا تصور می‌شود با افزایش قیمت بنزین، قیمت سایر اقلام و عناصر سبد زندگی مردم ثابت خواهد ماند و تغییری نخواهد کرد؟ در گذشته محاسباتی برای افکار عمومی کشور ارائه می‌شد که نشان می‌داد گران شدن دو برابری قیمت بنزین تاثیر چند درصدی روی قیمت کالاها خواهد داشت.
در یک محاسبه حسابداری نشان داده شده است که قیمت بنزین تنها روی حمل‌ونقل کالا و مسافر تاثیر دارد و این تاثیر البته شامل حمل‌ونقلی که با خودروهای دیزلی می‌شود، نخواهد شد. در این‌صورت میزان تاثیر افزایش 100درصدی بنزین روی سایر کالاها حداکثر حدود
17 تا 20درصد خواهد شد اما همان کسانی که این عملیات حسابداری را انجام دادند، مشاهده کردند که قیمت جدید بنزین بلافاصله و به‌طور مستقیم و ملموس به افزایش قیمت کالا و خدمات منجر شده و حتی نرخ‌های اجاره که ظاهرا هیچ ارتباطی با قیمت بنزین و افزایش آن نداشت، به میزان قابل‌توجهی افزایش یافت.
همین الان برخی تولیدکنندگان کالا و خدمات و نیز مالکان نرخ کالاها حق اجاره خویش را افزایش داده و در توجیه آن به احتمال گران شدن بنزین اشاره می‌کنند یعنی تورم انتظاری افزایش نرخ بنزین، حتی وقتی هنوز این افزایش رخ نداده و برخی چهره‌های دولت وقوع آن افزایش را رد می‌کنند، رخ نمایانده و باعث گران شدن کالاها در سبد هزینه خانوار شده است. روشن است که اگر نرخ بنزین رشد پیدا کند‌، افزون بر تورمی که هم‌اکنون در جامعه وجود دارد و گمان می‌رود که نرخ تورم در حد همان نزدیک به 35درصد متوقف شده باشد، با افزایش نرخ سوخت دوباره بالاتر خواهد رفت و ممکن است ایران تورم 48درصدی را هم تجربه کند.
آیا دولت بر این باور است که با افزایش قیمت بنزین می‌تواند در مصرف سوخت مدیریت کند و از شتاب مصرف بکاهد؟ بیژن نامدارزنگنه در آخرین سال پیش از گران شدن بنزین در دولت حسن روحانی تصریح کرد که افزایش قیمت سوخت فقط در ماه‌‌های نخست مصرف را کاهش می‌دهد و با گذشت زمان و سرایت تاثیر افزایش قیمت سوخت به سایر کالاها، دوباره آهنگ مصرف بنزین شتاب می‌گیرد و به روند گذشته بازمی‌گردد.
به لحاظ عقلی هم می‌توان اذعان کرد که شهروندان ایرانی با گران شدن بنزین درصدد تامین هزینه‌های سوخت از راه‌های دیگر می‌گردند. این راه‌ها شامل حمل بار و مسافر با خودروهای شخصی نیز می‌شود. به همین دلیل تقریبا هیچ‌یک از دارندگان خودرو به خاطر نرخ سوخت، خودروی خود را متوقف نمی‌کنند و حتی پس از چند ماه، استفاده کمتر از خودروی شخصی را فراموش کرده به روال پیشین زندگی خود بازمی‌گردند. از این‌رو است که افزایش نرخ بنزین نمی‌تواند با بهانه مدیریت مصرف سوخت توجیه شود.