گرزِ «بهرام دوم» فرو ریخت!

بخش زیادی از گُرزِ اَسبِ سنگ‌نگاره بهرام دوم ساسانی در تنگ چوگانِ کازرون که پیشتر آسیب دیده و مرمت شده بود، فرو ریخت.
به گزارش ایسنا، سیاوش آریا، پژوهشگر و کنشگر میراث فرهنگی تصاویری را از این نقش برجسته در اختیار این خبرگزاری قرار داد و درباره آنچه اتفاق افتاده است، گفت: در آذرماه سال۱۳۹۰خورشیدی خبری تیتر خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها شد که مایه نگرانی دوستداران میراث فرهنگی شد. آن خبر ناگوار این بود: «بخشی از سنگ‌نگاره ساسانی بهرام دوم در تنگِ چوگان شهرستان کازرون با پُتک شکسته و فرو ریخت!» درخبرها آمده بود افرادی ناشناس با وسیله‌ای همانند پُتک به جان سنگ‌نگاره پیروزی بهرام دوم بر تازیان در تنگِ چوگان افتاده و بخش زیادی از گُرزِ اَسبِ شاهنشاه ساسانی را شکسته و فرار کرده‌اند. پس از آن نیز با ابراز نگرانی دوستداران و کارشناسان میراث فرهنگی و فشارهای رسانه‌ای، سازمان میراث فرهنگی وقت استان با شتاب در دی‌ماه همان سال، مرمت بخش آسیب‌دیده را آغاز کند اما مرمت بخش آسیب‌دیده که خُرده‌سنگ‌های آن خوشبختانه همان‌جا ریخته و گِردآوری شده بود، با انتقادهای فراوانی روبه‌رو شد زیرا به باور کنشگران میراث فرهنگی شهرستان کازرون، مرمت سنگ‌نگاره ساسانی بهرام دوم از سوی یک هنرمند سنگ‌تراش بومی و تجربی صورت گرفته بود نه از سوی مرمتگران چیره‌دست سنگ و دانش‌آموختگان رشته مرمت و حفاظت آثار تاریخی. از همین رو و بر اثر مرمت‌های غیراصولی، بخش آسیب‌دیده سنگ‌نگاره بهرام دوم ساسانی در تنگِ چوگان و با گذشت بیش از یک دهه از مرمت آن، دو ماه پیش از همان بخش مرمت شده، دوباره فرو ریخت!
او ادامه داد: با بررسی و پرس‌وجوها از کارشناسان اداره میراث فرهنگی، مطمین شدم که گُرزِ اسبِ بهرام دوم ساسانی در تنگ چوگان بر اثر مرمت‌های غیراصولی در گذشته، بی‌گمان فرو ریخته و فرد یا افرادی به آن آسیبی نرسانده‌اند. همچنین خوشبختانه سنگ‌های خرد و شکسته شده از سوی پایگاه جهانی بیشاپور همگی گردآوری و کدگذاری شده تا در زمانی مناسب از سوی مرمتگران چیره‌دست سنگ و آثار تاریخی از اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان فارس مورد مرمت و «وِصالی» قرار گیرد.
این کنشگر میراث فرهنگی افزود: آنچه مورد انتقاد بوده و جای پرسش دارد، این است که، نخست چرا پایگاه جهانی بیشاپور و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان فارس تاکنون چنین مورد مهمی را پس از دو ماه آگاهی‌رسانی نکرده‌اند تا بهانه دست بدخواهان میراث فرهنگی و ایران نیفتد و مهم‌تر از آن، چرا با فوریت به مرمت آن نپرداخته‌اند؛ تنگ چوگان یک محوطه جهانی و ملی پر بازدید در استان فارس و کشور است. از سویی، افرادی که در گذشته، این سنگ‌نگاره را دیده‌اند دچار نگرانی شده و گمان می‌برند از سوی سودجویان و سوداگران اموال تاریخی و فرهنگی مورد آسیب قرار گرفته و اداره میراث فرهنگی در این زمینه کوتاهی کرده است. همین موضوع سبب خواهد شد تا چهره پایگاه جهانی بیشاپور و اداره میراث فرهنگی استان خدشه‌دار شود.
آریا بیان کرد: امیدوارم این‌بار بخش آسیب‌دیده و فرو ریخته به درستی و از سوی کارشناسان چیره‌دست مرمت سنگ و آثار تاریخی مورد مرمت اصولی و علمی قرار گیرد و دیگر بیننده فرو ریختن آن در آینده و سال‌های دور نباشیم.
این پژوهشگر میراث فرهنگی درباره این سنگ‌نگاره نیز این توضیح را داد که باید دانست بخشی که فرو ریخته و امروزه آن را با نام گُرزِ اسب در سنگ‌نگاره‌های ساسانی می‌شناسیم در اصل «مَنگولِه» نام دارد که در هنر ساسانی شناخته شده است.
او اضافه کرد: سنگ‌نگاره بهرام دوم ساسانی در تنگ چوگان بیانگر پیروزی او بر تازیان بیابانی است و از بی‌مانندترین و ارزشمندترین نقش برجسته‌های ساسانی کشور به شمار می‌آید که نزد کارشناسان و باستان‌شناسان از اهمیت فراوانی برخوردار است.
آریا گفت: محوطه تاریخی و جهانی «تنگ چوگان» نیز در روزگار باستان محل بازی چوگان در میان پادشاهان و درباریان ساسانی بوده است و یکی از ارزشمندترین و یگانه‌ترین مجموعه‌های تاریخی و باستانی کشور به شمار می‌آید که امروزه چهار سنگ‌نگاره از دوران ساسانی در سمت چپ تنگه و دو سنگ‌نگاره در سمت راست آن جای گرفته است. تنگ چوگان در پرونده محور ساسانی فارس و با نام «منظر باستان شناسی ساسانی فارس (پارس)» به همراه شهر بیشاپور و غار شاهپور و دژ دختر کازرون و کاخ ساسانی شهرستان سروستان و آثار و بناهای ساسانی در شهرستان فیروزآباد به گونه زنجیره‌ای در اجلاس بحرین در تاریخ ۹ تیرماه ۱۳۹۷ خورشیدی به ثبت جهانی در سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی یونسکو رسیده است.
تنگ جهانی چوگان در ۱۹‌کیلومتری شهرستان کازرون و در کنار رود شاهپور جای گرفته است. مجموعه جهانی تنگ چوگان در ۱۲۰‌کیلومتری مرکز استان و شهر شیراز قرار دارد.