گره «آرش» محکم‌تر می‌شود؟

گروه انرژی- یک کارشناس ارشد جغرافیای سیاسی می‌گوید: حل مسائل مرزی و اختلافات سرزمینی و مرزی بدون حسن‌نیت محال است، اینکه در اختلافات بلافاصله و در همان ابتدا به ساکن طرف مورد اختلاف را مقصر اعلام می‌کنند نشان می‌دهد که هیچ‌گونه حسن‌نیتی برای حل این مشکلات و رفع اختلافات وجود ندارد.
اختلاف‌نظر بر سر میدان مشترک گازی-‌نفتی همچنان پابرجاست. پس از پافشاری کویت بر مواضع پیشین خود، عربستان هم با مواضع این کشور در قبال میدان مشترک آرش همراهی کرد. هفته گذشته وزارت خارجه عربستان در بیانیه‌ای اعلام کرد که این میدان گازی در مالکیت انحصاری عربستان سعودی و کویت قرار دارد و تنها این دو کشور حق حاکمیت ملی کامل برای بهره‌برداری از منابع این منطقه را دارند. بیانیه‌ای که البته وزارت خارجه ایران نسبت به آن واکنش نشان داد.
کنعانی در نشست خبری این هفته با خبرنگاران اظهار کرد که ما موضوع میدان نفتی آرش را موضوع حقوقی و فنی می‌دانیم و بارها هم به حقوق ملت ایران در ارتباط با این میدان تاکید و اعلام کرده‌ایم در چاچوب حقوقی آماده گفت‌وگو با طرف کویتی هستیم. او تلویحا با رد ادعای عربستان و تاکید بر حل اختلاف میان تهران و کویت در خصوص این میدان گفت که جمهوری اسلامی ایران علاقه‌مند است این موضوع را در چارچوب تخصصی و حقوقی و با آرامش و خارج از فضای رسانه‌ای در چارچوب مناسبات همسایگی حل کند.
با وجود هشدارها و بیانیه‌ها، اما کویتی‌ها کار را شروع کرده‌اند. قراردادهای توسعه‌ای بسته شده و به نظر می‌رسد منتظر ایران هم نیستند؛ موضوعی که حل نشدن آن به زیان منافع ملی کشور است.
پیروز مجتهدزاده کارشناس ارشد مسائل خلیج‌فارس در گفت‌وگو با ایلنا، در ارزیابی ادعای کویت و عربستان بر سر میدان آرش می‌گوید: این بیان تکنیکی نیست، بلکه یک طرح دعوا به صورت یکجانبه به شیوه‌ای است که خود طراح دعوا طرف مقابل را مقصر اعلام می‌کند. در این راستا عربستان عنوان کرد که چرا ایران مرزهای خود را تعیین نمی‌کند؟ و این در حالی است که خود عربستان هم حدود را تعیین نکرده، ولی ماجرا این است که از همان واکنش‌های ابتدایی هم ایران را متهم کرده و محکوم جلوه می‌دهند.
وی با تاکید بر اینکه قضاوت یک‌طرفه شرط برخورد و حل مسائل مرزی نیست، گفت: حل مسائل مرزی و اختلافات سرزمینی و مرزی بدون حسن‌نیت محال است، اینکه در اختلافات بلافاصله و در همان ابتدا به ساکن طرف مورد اختلاف را مقصر اعلام می‌کنند نشان می‌دهد که هیچ‌گونه حسن‌نیتی برای حل این مشکلات و رفع اختلافات وجود ندارد.
این کارشناس ارشد مسائل خلیج‌فارس با تاکید بر اینکه حل مشکلات سرزمینی و مرزی فقط از راه حسن‌نیت و رعایت حق و حقوق قانونی طرف دعوا امکان‌پذیر است، گفت: بنابراین در ابتدای بحث آنچه دولت عربستان اعلام کرده تهمت و محکوم‌کننده بوده و در مباحث مربوط به حل اختلافات مرزی و سرزمینی قابل قبول نیست. وی بیان کرد: مشکل موجود از دید ایران نحوه برخورد عربستان با مساله اختلافات مرزی و سرزمینی در خلیج‌فارس این است که عربستان مطابق معمول کشورهای عربی خلیج‌فارس، همیشه مباحث خود را با ابهامات زیادی توام و در این مورد هم به ایران پیشنهاد می‌کند که بهتر است مرزهای دریایی خود را تعیین و مشخص کند. در حالی که عربستان به خاطر نمی‌آورد ایران اولین کشور منطقه خلیج‌فارس بوده که به فکر مناطق دریایی و محدود و مشخص کردن حدود آب‌های سرزمینی خود بوده است.
رمزگشایی از یک بیانیه مشترک
مجتهدزاده می‌گوید: اکنون عربستان به گونه‌ای برخورد می‌کند که گویی عربستان طرف اصلی اختلاف است، در حالی که حقیقت اینگونه نیست. وقتی ایران قوانین دریایی خود را اعلام و محدوده‌های آب‌های سرزمین خود را مشخص کرد، دولت کویت اعتراض کرد حد‌و‌حدوی که از سوی ایران اعلام شده، قسمت‌هایی تا حدود و متعلقات دریایی کویت را در‌بر خواهد گرفت.
به گفته وی، اختلافات کویت و عربستان سعودی هم از یادگارهای عصر استعمار بریتانیا بود که بریتانیا کشور کویت را به رسمیت شناخت. یک منطقه گسترده به وسعت کشور کویت را که مورد ادعای نه‌چندان مشخص و مستند عربستان بود و بریتانیا که مسوول سیاست خارجی کشورهای عربی خلیج‌فارس مانند کویت در آن تاریخ بود، موافقت نمی‌کرد و بالاخره منطقه مورد بحث را به عنوان منطقه بی‌طرف بین کویت و عربستان اعلام کرد که هر دو کشور می‌توانند حق و حقوقی داشته باشند، بدون اینکه حد و حدود این حق و حقوق‌ها مشخص شده و مورد اشاره قرار گرفته باشد. یکی دیگر از موارد اعتراض از طرف کویت این بوده که کویت با عربستان مشکلاتی در منطقه مجاور دارد. ایران در برابر این بحث پیشنهاد کرد که بهتر است عربستان سعودی را هم وارد مذاکره کنیم و به صورت سه‌جانبه پیش برود تا تکلیف منطقه روشن شود. کسی که در آن زمان با دخالت عربستان سعودی مخالفت می‌کرد کویت بود که معتقد بود منطقه مناطق دریایی هیچ ارتباطی به عربستان سعودی ندارد و کویت حاضر نیست وارد مباحثی با ایران شود که ناچار باشد حق و حقوق طرف عربستان سعودی را هم به رسمیت بشناسد. در هر حال این مشکل دو کشور بوده و ارتباطی به ایران نداشت.
این کارشناس ارشد مسائل خلیج‌فارس با تاکید بر اینکه تا امروز به مرور زمان عربستان سعودی و کویت تاحدودی توانسته‌اند حق و حقوق خود را در منطقه بی‌طرف و دریای سرزمینی بی‌طرف مشخص کنند، گفت: بزرگ‌ترین مشخصه دو کشور این است که در این مناطق هم در خشکی و هم در دریا حقوق مساوی داشته باشند و مباحث ابهام‌آمیز مساله را از دید خودشان حل کنند. امروز وقتی عربستان وارد بحث می‌شود حتی منتظر طرح مبحث از سوی کویت نیست و خود بحث را آغاز می‌کند و به جای اینکه وضعیت خود را ملاحظه کند که به کلی پیچیده در ابهام است از ایران تقاضا می‌کند مناطق سرزمینی خود را در آب‌های خلیج‌فارس مشخص کند، در حالی که عربستان به کلی فراموش کرده است ایران کاملا مناطق دریایی و سرحدات خود را مشخص کرده است. کشور ما در سال ۱۹۵۹ گسترش آب‌های سرزمینی خود را از ۶ مایل به ۱۲ مایل مشخص کرده است که به میزان بین‌المللی است و بیشتر کشورهای دنیا میزان آب‌های سرزمینی خود را در عرض ۱۲ مایل تعیین کرده‌اند. همین هم باعث اولین اعتراض کویت شده بود که ایران آب‌های سرزمینی که در ۱۲ مایل اعلام کرده بخش‌هایی از مناطق دریایی کویت را هم شامل شده است.
این کارشناس مسائل خلیج‌فارس تصریح کرد: در قوانین بین‌المللی اعلام شده جزایری که در نزدیکی آب‌های سرزمینی یک کشور قرار بگیرند و مماس با آب‌های سرزمینی یک کشور مثل جزیره خارک باشند که آب‌های سرزمینی آن مماس با حاشیه آب‌های سرزمینی سواحل ایران بوده و جزو خاک اصلی آن کشور است، لاجرم آب‌های سرزمینی آن کشور در خلیج فارس از جنوب جزیره محاسبه خواهد شد، یعنی آب‌های سرزمینی که مماس با آب‌های سرزمینی ایران است. ما ساحل جنوبی خارک را در نظر می‌گیریم که خود دارای ۱۲ مایل آب‌های سرزمینی است و برای مدتی مورد قبول عربستان قرار نمی‌گرفت تا بالاخره در نتیجه مذاکرات و چانه‌زنی بالاخره عربستان نصف تاثیر خارک را پذیرفت، یعنی جزیره خارک باید ۱۲ مایل آب‌های سرزمینی داشته باشد، ولی چون زیاده از حد انصاف آب‌های سرزمینی ایران را به طرف عربستان منتقل می‌کند، عربستان ایران را متقاعد کرد که نصف این تاثیر مورد نظر قرار گیرد، یعنی وقتی جزیره خارک را مبنا قرار می‌دهیم به جای اینکه در جنوب جزیره خارک آب‌های سرزمینی این جزیره که به جای اینکه ۱۲ مایل محاسبه شود، نصف تاثیر یعنی ۶ مایل محاسبه شود.
آنچه عربستان کتمان می‌کند
کارشناس ارشد مسائل خلیج‌فارس گفت: عربستان فراموش می‌کند که در این توافق رسمی که با ایران داشته و آب‌های دو کشور را در مرزهای خلیج فارس رسما اعلام کرده نصف تاثیر جزیره خارک بر آب‌های سرزمینی ایران را پذیرفت. حال از ایران می‌خواهد که مرزهای سرزمینی خود را در دریا مشخص کند، حال آنکه قسمت عمده مرزها و آب‌های سرزمینی که با عربستان درگیری داشته‌ایم را بالاخره حل کردیم و قرارداد رسمی بین دو کشور وجود دارد.
به گفته وی، اگر این اختلافاتی که با کویت وجود دارد واقعی است و عربستان نه به شکل مستقیم با ایران درگیر باشد، بلکه از نظر جغرافیایی به دلیل حق و حقوقی که در منطقه بی‌طرف کویت در نظر گرفت، به عنوان شریک وارد بحث می‌شود و امروز ابتکار پیش کشیدن این مباحث را هم به‌دست گرفته است.
مجتهدزاده یادآور شد: در هیچ جای دنیا و هیچ مرز خشکی و دریایی اگر حسن‌نیت وجود نداشته باشد مشکل تبدیل به اختلافات جدی و عمیق خواهد شد و می‌تواند نتایج ناخوشایندی در‌بر داشته باشد.
ما می‌دانیم که اختلافات سرزمینی و مرزی اگرچه تابع قوانین حقوقی و قراردادهای بین‌المللی و ویژگی‌های جغرافیایی کاملا مشخص است، ولی اگر طرفین درگیری باهم مساله را در نتیجه حسن‌نیت حل نکنند مسائل هرگز حل نخواهد شد. رفتاری که عربستان نشان می‌دهد مطلقا نشانی از
حسن‌نیت ندارد.