گره کور مشکلات

گروه جامعه- 15روز تمام توجه دولتمردان، مسوولان و مردم به مساله انتخابات ریاست‌جمهوری بود. طی این ۱۵روز بارها و بارها نامزدهای انتخاباتی در برنامه‌های مختلف از مناظره گرفته تا برنامه تبلیغاتی تلویزیونی سعی در ارائه برنامه و اهداف خود برای چهار سال آینده و تکیه زدن بر صندلی ریاست دولت داشتند. مساله اصلی اما بی‌توجهی تمامی این نامزدها به بحث‌های اجتماعی، بحران آب، بیماران خاص و حتی محیط‌زیست بود. هیچ‌کدام از آنها نه از آنها نامی بردند و نه حتی برنامه‌ای برای رفع این آسیب‌ها در جامعه ارائه کردند. در شرایطی که طبق نظرسنجی‌های سال ۹۷ از میان صاحب‌نظران ایرانی، رتبه اول چالش‌های ایران را به خود اختصاص داده است، هیچ‌کدام از کاندیداها درباره بحران آب و برنامه خود برای دیپلماسی این حوزه برنامه‌ای ارائه نکرد. از سوی‌ دیگر این حوزه کودکان کار و طیف گسترده‌ای از آسیب‌های اجتماعی است که باز هم در مناظرات مورد توجه قرار نگرفتند و زیر سایه مباحث کلان اقتصادی و فرهنگی ماندند. نتیجه این بی‌توجهی، واکنش خود فعالان و طرح اولویت‌هایشان بود. نمونه آن انجمن حمایت از کودکان بود که بیانیه‌ای مطرح و مطالبات خود را اعلام کرد. در بیانیه این انجمن که به تازگی منتشر شده، آمده است: «سازمان‌های مردم‌نهاد به عنوان نهادهایی که صدای مردم و مطالبات آنان را بیان می‌کنند، در سال‌های گذشته با محدودیت‌های فراوانی، به‌ویژه در ثبت و تمدید مجوز روبه‌رو شده‌اند.» این انجمن درخواست‌های خود را از کاندیدهای ریاست‌جمهوری در شش بند مطرح کرده است: «برداشتن نگاه امنیتی از سازمان‌های مردم‌نهاد، کمک به اجرایی شدن اصل‌های ۳ و ۱۵ قانون اساسی، قانون حمایت از اطفال و نوجوانان و نیز پیمان‌نامه‌ جهانی حقوق کودک، اختصاص ردیف بودجه‌ برای ارتقای کیفیت زندگی شایسته برای کودکانِ در وضعیت دشوار ازجمله کودکان کار، تغییر و توجه به نظام آموزشی در راستای ایجاد فرصت‌های برابر و آموزش باکیفیت، توجه‌ ویژه به ریزش شدید جمعیت واجد تحصیل و پیامدهای نگران‌کننده‌ آن، توجه به شرایط زیستی کودکان مهاجر انجمن حمایت از حقوق کودکان با توجه به سه دهه فعالیت‌های مستمر در حوزه‌ کودکان، آمادگی خود را با هدف ارتقای شرایط زیستی کودکان این سرزمین اعلام می‌دارد.» برخلاف اینکه بحران آب، امنیت غذایی و کشاورزی در سال‌های اخیر به یکی از موضوعات اصلی کشور تبدیل شده و بارها درباره تبعات آن هشدار داده شده است، در مناظرات اخیر کاندیداهای ریاست‌جمهوری هیچ ردپایی از این موضوعات دیده نشد. این بی‌توجهی در شرایطی اتفاق می‌افتد که ایران در شرق و شمال غرب خود شاهد سدسازی و رعایت نشدن حقابه خود از سمت برخی کشورها مانند افغانستان است. حالا در این شرایط متخصصان این حوزه می‌گویند که کاندیداها باید برنامه خود را در این زمینه به‌شکلی روشن مطرح می‌کردند. هر چه بود، گرد و خاک‌های سیاسی بود. حتی مردم هم آنقدر که به کنش‌های سیاسی این افراد توجه می‌کردند حساسیتی روی مسائل دیگر نداشتند در حالی که جامعه ما این روزها از آسیب‌هایی رنج می‌برد که بررسی برخی از آنها نیازمند تصمیمی عاجل است.
جای خالی دیپلماسی آب در برنامه کاندیداها
بر خلاف اینکه بحران آب، امنیت غذایی و کشاورزی در سال‌های اخیر به یکی از موضوعات اصلی کشور تبدیل شده و بارها درباره تبعات آن هشدار داده شده است، در مناظرات اخیر کاندیداهای ریاست‌جمهوری هیچ ردپایی از این موضوعات دیده نشد. این بی‌توجهی در شرایطی اتفاق می‌افتد که ایران در شرق و شمال غرب خود شاهد سدسازی و رعایت نشدن حقابه خود از سمت برخی کشورها مانند افغانستان است. حالا در این شرایط متخصصان این حوزه می‌گویند که کاندیداها باید برنامه خود را در این زمینه به‌شکلی روشن مطرح می‌کردند. محمد‌هاشمی، کارشناس آب در این‌باره به «جهان‌صنعت» گفت: بحران آب را هیچگاه نمی‌توان گردن دولتی انداخت زیرا همیشه تصمیمگیری‌های اشتباه در خصوص موضوعات کشاورزی و مصارف صنعتی و خانگی بحران آب را تشدید کرده است بنابراین تغییر دولت‌ها در بهتر یا بدتر شدن آن تاثیر چندانی ندارد اما در برخی موارد رویکرد دولت و رییس‌جمهوری می‌تواند اثرگذار باشد، مخصوصا در مواردی که به بخش‌های بین‌المللی برمی‌گردد؛ مثلا در حوزه دیپلماسی که یکی از پیچیده‌ترین بخش‌های این حوزه است، تعامل بین‌المللی با دنیا اهمیت زیادی دارد. استفاده از ظرفیت‌های بین‌المللی در حوزه‌های مختلف برای ایجاد تعاملات بین‌المللی گسترده‌تر بسیار اثرگذار است. به‌عنوان مثال در زمان آقای روحانی و وزارت خارجه آقای ظریف، با توجه به وجود دفتر دیپلماسی آب در این وزارتخانه، حداقل نگرانی در این خصوص وجود داشت و این وزارتخانه سعی می‌کرد در حکمرانی آب هم وارد شود. این روند ماحصل رویکرد بین‌المللی همان دولت است.
وی افزود: ازسوی‌دیگر سدی به‌نام بند کمال‌خان در افغانستان وجود دارد و نمی‌تواند کل آب را برای افغانستان نگه دارد و تقریبا تمام آب سیلاب را به سمت شوره‌زار گودزره منتقل می‌کند. امسال حدود 2 تا 3‌میلیارد مترمکعب آب از سمت این بند به سمت گودزره فرستاده شد که می‌توانست دریاچه‌هامون را زنده کند. در دوره شهید رییسی تلاش‌های زیادی برای این موضوع شد و حتی خود ایشان هم مستقیما آخرین مرحله گفت‌وگو و مذاکره آب که همان تهدید است را انجام دادند و گفتند که اگر آب ندهید، خودتان می‌دانید اما باز هم پاسخ نگرفتیم. این موضوع دغدغه بزرگی برای کشور است. باید مشخص شود که حالا باید با افغانستان چه کرد و چطور می‌خواهند مذاکره کنند؟ با بند کمال‌خان چه می‌کنند؟ از سوی ‌دیگر بحث تالاب هورالعظیم نیز اهمیت زیادی در حوزه دیپلماسی آب دارد؛ حجم زیادی از آب این تالاب از ترکیه به عراق می‌آید و آن را تغذیه می‌کند و حجم کمی هم از سمت ایران وارد تالاب می‌شود، با این حال کشور عراق هر سال ایران را متهم می‌کند که شما باعث خشکی تالاب شده‌اید. دولت باید روی این مسائل پیچیده دیپلماسی آب برنامه داشته باشد و خوب بود کاندیداها درباره این موارد صبحت می‌کردند. هرچند براساس برنامه‌هایی که تا امروز مطرح شده، به نظر می‌رسد کاندیدایی که مسیر تعامل بین‌المللی را در پیش گرفته و به دنبال گشایش‌هایی در این حوزه است، مسلما در این زمینه‌ موفق‌تر خواهد بود.
سایه سنگین سیاست روی جامعه وجود دارد
مصطفی اقلیما، پدر علم مددکاری ایران با اشاره به اینکه کاندیداهای ریاست‌جمهوری هم هیچ اشاره‌ای به بحث آسیب‌های اجتماعی نکردند به «جهان‌صنعت» گفت: در حالی همیشه سنگینی سایه سیاست بر تمامی امور دیگر حس شده است که اگر دولتمردان ما به مسائل جامعه و آسیب‌های اجتماعی توجه ویژه‌ای داشته باشند می‌توانند به پیشبرد اهداف سیاسی در داخل کشور هم کمک کنند. خشم نهفته در این جامعه یکی از آسیب‌هایی است که عمدتا نادیده گرفته می‌شود تا زمانی که بروز کند و سرکوب شود. در حال حاضر نمی‌توان از یک آسیب نام برد زیرا الان جامعه ما با بیش از یک آسیب اجتماعی حاد دست و پنجه نرم می‌کند. فساد و فحشا، اعتیاد، قتل، دزدی و… همه اینها از آسیب‌هایی هستند که هر روز در جامعه ما با شدت بیشتری ظهور می‌کنند. وقتی پلیس از افزایش تعداد سرقت اولی‌ها خبر می‌دهد یعنی این آسیب در کشور ما به جای اینکه روند نزولی داشته باشد، رو به رشد است.
وی افزود: متاسفانه یکی از آسیب‌های اجتماعی تمام عیار در جامعه ما خشونت است. این خشونت باعث بروز آسیب‌های بسیاری می‌شود. اینکه افراد مدام در حال مقایسه کردن خود با تعداد اندک قشر مرفه جامعه هستند یکی از دلایل بروز خشم است. وقتی فاصله طبقاتی زیاد می‌شود و میزان رفاه اکثریت جامعه کم شده و تنها تعداد کمی از افراد می‌توانند از رفاه برخوردار باشند بروز این خشم به شکل‌های گوناگون در جامعه نمود پیدا می‌کند. همیشه به مساله شایسته‌سالاری اشاره می‌کنم. تا زمانی که ما نتوانیم در راس أمور و مدیران کشور از افراد شایسته استفاده کنیم نمی‌توانیم مشکلات بی‌شماری را که با آن مواجهیم حل و فصل کنیم.
اقلیما تاکید کرد: یکی دیگر از موضوعاتی که در این رابطه باید مورد توجه قرار گیرد ناکارایی سیاست‌ها و برنامه‌های موجود برای کاهش آسیب‌هاست که مستلزم یک چرخش بینش از رویکردهای یکسویه امنیتی و روانشناختی است. هر چند آسیب‌های اجتماعی ابعاد امنیتی و دلایل فردی نیز دارند ولی مهم‌ترین دلایل گسترش و موثرترین راهبردها و راهکارهای مهارشان را باید در جامعه جست‌وجو کرد.
او ادامه داد: مساله مهم این است که آسیب‌های اجتماعی در شرایط کنونی با یکدیگر همپوشانی پیدا کرده‌اند. بسیاری از قربانیان آسیب‌های اجتماعی به‌طور همزمان در چند موضوع دسته‌بندی می‌شوند. مثلا همپوشانی آسیب‌هایی مانند اعتیاد، طلاق، خشونت و کارتن‌خوابی. از سوی دیگر ما وقتی به خشونت حاکم در بین اکثریت جامعه نگاه می‌کنیم به این نتیجه می‌رسیم که علت عمده این خشونت‌ها و آسیب‌ها مسائل اقتصادی است. بارها گفته‌ام که فقر ریشه بسیاری از آسیب‌های اجتماعی است و تا زمانی که نتوانیم رفاه نسبی را در جامعه حاکم کنیم نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم روند رو به رشد آسیب‌ها در جامعه
نزولی شود.
این پدر علم مددکاری در پایان بیان کرد: دلایل اقتصادی به طور خاص فقر، نابرابری، شکاف طبقاتی و تورم را در بر می‌گیرد و دلایل اجتماعی نیز به دو مقوله بحران مناسبات اجتماعی و بحران معنا‌سازی برای زندگی بارور و پرنشاط بازمی‌گردد. پیوند خوردن این دو دسته از دلایل و زمینه‌ها با همدیگر نیز شیوع فراوان آسیب‌ها در بین بخش‌هایی از مردم را توضیح می‌دهد. برای مثال در بین حاشیه‌نشین‌های شهری، گسترش و جدی بودن آسیب‌ها را بیش از دیگران می‌توان مشاهده کرد زیرا آنان از یکسو با فقر دست و پنجه نرم می‌کنند و از سوی دیگر فاقد سرمایه اجتماعی و ظرفیت‌های معنا‌سازی برای کنار آمدن با مشکلات زندگی هستند.
بی‌توجهی به تبعیض علیه افراد دارای حقوق معلولیت
معلولان و مشکلات‌شان یکی دیگر از گمشدگان مناظره‌های اخیر بودند. بهروز مروتی، مدیر کمپین معلولان با اشاره به عدم ارائه برنامه کاندیدای ریاست‌جمهوری از بیماران خاص به «جهان‌صنعت» گفت: تاکنون کمتر نامزد ریاست‌جمهوری در خصوص رعایت حقوق افراد دارای معلولیت و عدالت و برابری صحبت کرده است، حتی مطالعه‌ای در این خصوص نداشتند. انتظارات از دکتر پزشکیان بیشتر بود، چون علاوه بر اینکه پزشک است، ۱۵سال است در مجلس حضور دارد و در تصویب قانون حمایت از معلولان هم دخیل بود اما از شش سال پیش که این قانون ابلاغ شده، اقدامی جدی برای تصویب آن انجام نداد. امیدوارم این دو نامزد هرکدام انتخاب شدند، در عمل ثابت کنند فقط در حرف به رعایت حقوق افراد دارای معلولیت، عدالت و برابری
تاکید نمی‌کنند.
وی افزود: باید درباره دلایل اجرا نشدن این قانون توضیح داده می‌شد. چرا تا امروز کمیته هماهنگی و نظارت بر اجرای قانون، گزارشی به مجلس نداده است؟ یکی دیگر از سرفصل‌هایی که می‌توانست در مناظرات مطرح شود، ماده ۲۷ قانون حمایت از معلولان است که برای آن اعتراضات زیادی انجام دادیم و یکی از مهم‌ترین و سنگین‌ترین ماده‌های این قانون است. از طرفی باید به نواقص این قانون هم اشاره می‌شد.
مروتی اظهار کرد: تعداد جامعه هدف ماده ۲۷ قانون حمایت از حقوق معلولان ۶۰۰‌هزار نفر است که طبق آن باید دولت به این افراد که شامل افراد دارای معلولیت شدید و بسیار شدیدند، حداقل دستمزد سالانه وزارت کار را پرداخت کند اما در حال حاضر به واجدان شرایط این ماده فقط ۲۷۳هزار تومان پرداخت می‌کند.
او ادامه داد: تا زمانی که قانون حمایت از معلولان اجرا نشود، نمی‌توان گفت که حقوق این افراد رعایت شده است. ما در دولت‌های دوازدهم و سیزدهم شاهد نقض گسترده حقوق افراد دارای معلولیت بودیم. این کاندیداها می‌توانستند نقص‌ها را دسته‌بندی کنند و بگویند دولت چهاردهم با اجرای قانون و کنوانسیون بین‌المللی حقوق افراد دارای معلولیت از آنها حمایت می‌کند. در قانون برنامه هفتم توسعه، حقوق افراد دارای معلولیت رعایت نشد و به همین دلیل تجمع و با دو نفر از نمایندگان هم صحبت کردیم اما نتیجه‌ای نداشت.