گزارش هم‌اندیشی تاریخ شفاهی مطبوعات

هم‌اندیشی «تاریخ شفاهی مطبوعات» با روایت خاطرات روزنامه‌نگاران پیشکسوت از تحریریه‌های سال‌های پیش از انقلاب و تغییراتی که انقلاب در روزنامه‌ها ایجاد کرده بود، برگزار شد‌. بیژن نفیسی، روزنامه‌نگار پیشکسوت و مدرس دانشگاه در سخنانی درباره روزهای نخستی که پا به عرصه روزنامه‌نگاری گذاشت، اظهار کرد: سال ۱۳۵۰ همزمان با تحصیل در رشته علوم ارتباطات وارد عرصه روزنامه‌نگاری در روزنامه «اطلاعات» شدم‌. آن زمان روزنامه‌های «اطلاعات» و «کیهان» مهم‌ترین روزنامه‌های کشور بودند و نقش اصلی را ایفا می‌کردند.
او در ادامه ضمن بیان خاطره‌ای از دوران فعالیت خود در روزنامه «‌اطلاعات» در سال‌های پیش از انقلاب، اظهار کرد: در دوره‌ای هر روز صبح در روزنامه «اطلاعات» کاغذ کاهی در تحریریه‌ها وجود داشت که مطالبی را که نباید به آنها در روزنامه می‌پرداختیم عنوان کرده بود‌. آن زمان سرعت انتقال اطلاعات تا این اندازه زیاد نبود و ما تازه صبح‌ها برخی از اخبار را از همین طریق متوجه می‌شدیم‌. از روی کنجکاوی برای پیگیری این اخبار با نهادها و افراد مختلفی تماس می‌گرفتیم و به این ترتیب خبر در سطح شهر پراکنده می‌شد‌. جالب است بدانید که این کاغذها بعد از انقلاب توسط دکتر مجابی تحت عنوان استاد سانسور در دوران پیش از اتقلاب به چاپ رسید.
نفیسی ادامه داد: البته این زرنگی سردبیر ما بود که این برگه را که باید فقط خودش می‌دید به سرویس‌ها می‌فرستاد تا از حجم کاری‌اش اندکی کم شود‌. اما وقتی صدای این اخبار در شهر پیچید و متوجه شدند علت این موضوع چیست، به او تذکر دادند که دیگر مفاد آن برگه را به تحریریه‌ها اعلام نکند‌.
این روزنامه‌نگار پیشکسوت همچنین با اشاره به رقابتی که میان روزنامه‌نگاران آن دوره وجود داشت، گفت: ما روزنامه‌نگاران «اطلاعات» و «کیهان» رقابت‌های زیادی با هم داشتیم اما این رقابت‌ها روی رفاقت‌هایمان تاثیری نداشت‌. به ویژه وقتی در سندیکا جمع می‌شدیم دیگر هیچ رقابتی میان ما وجود نداشت و همه در کنار هم به موضوعات مختلف در سندیکا می‌پرداختیم‌.
نفیسی در ادامه با اشاره به تحولات ایجاد شده در تحریریه‌ها در سال‌های منتهی به انقلاب، اظهار کرد: دامنه تغییرات بسیار زیاد بود و کاملا احساس می‌شد‌. آرشیو روزنامه‌های «اطلاعات» و «کیهان» به خوبی نگاه‌های اجتماعی همه گروه‌ها را در آن دوره می‌تواند نشان ‌دهد چراکه تمام موضع‌گیری‌های آن زمان از هر نگاه و جناحی دراین روزنامه‌ها ثبت شده و هم‌اکنون در آرشیوها موجود است‌.
همچنین هوشنگ اعلم، روزنامه‌نگار پیشکسوت و مدیرمسوول مجله «آزما» ضمن مرور کوتاهی بر تاریخ مطبوعات ایران، با اشاره به روزنامه «کاغذ اخبار» به عنوان اولین روزنامه ایرانی، اظهار کرد: اولین روزنامه ایرانی در حالی دولتی و حکومتی بود که اکثر روزنامه‌ها در دنیا از سمت مردم ایجاد شده‌ بودند اما «کاغذ اخبار» روزنامه‌ای کاملا حکومتی بود و به همین خاطر هم با انتقادهایی از سوی مردم مواجه شد‌. بر همین اساس هم میرزا صالح بعد از مدتی تصمیم گرفت اندکی دغدغه‌های مردم را نیز در این روزنامه انعکاس دهد‌. که در نهایت همین امر منجر به بسته شدن این روزنامه شد‌.
اعلم با بیان اینکه «از همان ابتدا و در طول تاریخ، روزنامه‌نگاری کشورمان با بند ناف به دولت‌ها وصل شده است»، گفت: در دوران مشروطه نیز که روزنامه‌هایی برای تهییج مردم و تشویق آنها برای مخالفت با حکومت با آزادی بیشتری منتشر می‌شدند، وابسته به گروه‌های سیاسی بودند و چندان هم مردمی نبودند‌. در دوران رضاخان نیز روزنامه‌ها بسیار محدود بودند، اما بعد از او و اوایل حکومت پهلوی دوم روزنامه‌ها با آزادی زیادی مواجه شدند و توانستند صدای مردم باشند اما متاسفانه در این دوره بدترین استفاده از آزادی مطبوعات صورت گرفت که حتی بعدها این دوره به دوره مطبوعات دهن‌دریده شهره شد‌.
این روزنامه‌نگار پیشکسوت ادامه داد: با وجود آنکه برای تمام روزنامه‌نگاران آن دوره با تمام شهامتشان احترام قائلم اما طبیعی است که در هیچ دوره‌ای و از سمت هیچ دولتی فحاشی قابل قبول نبوده و نیست‌. یادم است حتی در یک شماره از نشریه «مرد امروز» تیتری با این مضمون زده شده بود که اگر هر کسی سر قوام‌السلطنه را بیاورد ۱۰۰ هزار تومان جایزه می‌گیرد‌. این در حالی است که در هیچ جای دنیای با وجود آزادی مطبوعات چنین موضوعی مرسوم نبوده و نیست‌.
به هر حال این نوع ادبیات در نشریات آن دوره باعث شد آزادی مطبوعات کاهش پیدا کند و محدودیت‌ها بیشتر شود‌.
اعلم خاطرنشان کرد: البته باز هم در دوران مصدق این آزادی مطبوعات تا اندازه‌ای وجود داشت ولی بعد از کودتای سال ۳۲ و با بازگشت دوباره شاه به قدرت بگیر و ببندهای رسانه‌ای به شکل جدی آغاز شد‌.
او همچنین در بخش دیگری از سخنان خود درباره فضای تحریریه‌ها در سال‌های منتهی به انقلاب ۵۷، اظهار کرد: از سال ۵۰ به مرور جو جامعه شروع به تغییر کرد‌. می‌توان گفت یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های جامعه آن دوره این بود که با پولدار شدن بخشی از جامعه، فاصله طبقاتی زیادی به وجود آمد؛ موضوعی که اعتراض اقشار فرودست جامعه را به دنبال داشت‌.
اعلم همچنین با اشاره به تغییراتی که در فضای جامعه ایجاد شده بود، خاطرنشان کرد: به مرور با فعال شدن جوانان در عرصه‌های سیاسی، جامعه از درون متحول شد‌. در سال‌های ۵۳ و ۵۴ گروه‌های سیاسی فعال‌تر شده بودند، بحث‌های سیاسی در جامعه بیشتر شده بود و زمزمه‌های عدالت‌خواهی شنیده می‌شد‌.