یک بستر و چند رویا برای نفت

گروه انرژی- درحالی‌که هنوز نتیجه گفت‌وگوهای ایران و آمریکا که با محوریت رفع تحریم‌های ایران در‌ هاله‌ای از ابهام است، برخی گمانه‌زنی‌ها از پیشنهاد هزارمیلیارددلاری سرمایه‌گذاری به آمریکایی‌ها در توسعه زیرساخت‌های ایران از جمله صنعت نفت حکایت دارد؛ گمانه‌زنی‌ای که اساسا هیچ پایه و اساسی ندارد با این حال از نیازی روایت می‌کند که صنعت نفت سال‌هاست گرفتار آن است.
دیروز دور دوم گفت‌وگوهای ایران و آمریکا در ایتالیا آغاز شده است؛ گفت‌وگوهایی که هفته گذشته پالس‌های ضد و نقیضی داشت و مشخص نیست که نتیجه این گفت‌وگوها آیا به رفع تحریم‌های نفتی ایران منجر می‌شود یا نه. با این وجود، کارشناسان براین باورند که حتی اگر نتیجه این گفت‌وگوها به برداشته‌شدن تمام یا بخشی از تحریم‌های نفتی ایران بینجامد، تا جذب سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های نفتی زمان زیادی در پیش است به این دلیل که همچنان موانعی مثل پیوستن ایران به اف‌ای‌تی‌اف و پالرمو که امکان حضور سرمایه‌گذاران خارجی را در زیرساخت‌های کشور فراهم می‌کند، مقابل این اتفاق دیده می‌شود.نیاز به جذب سرمایه‌گذاری خارجی به‌خصوص در صنعت نفت، دست‌کم یک دهه است که احساس می‌شود، به این دلیل که منابع داخلی کفاف سرمایه‌گذاری را نمی‌دهد و از سویی به‌دلیل گسترده بودن تحریم‌ها اقتصاد ایران گرفتار روزمرّگی شده و توسعه در اولویت بعدی قرار گرفته است.
زمانی بیژن زنگنه، وزیر اسبق نفت از نیاز 180 تا 200میلیارد دلاری صنعت نفت به سرمایه خارجی برای تکمیل طرح‌های نیمه‌تمام این صنعت گفته بود و همین نیاز را جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم هم تکرار کرده بود. در دولت سیزدهم تلاش شد از طریق جذب سرمایه‌گذاری خارجی روسیه، بخشی از طرح‌های نیمه‌تمام تکمیل شود اما روس‌ها هم خود گرفتار جنگ شدند و این اتفاق نیفتاد. برنامه همکاری‌های 25‌ساله ایران و چین هم که بخشی از آن برای توسعه صنعت نفت پیش‌بینی شده بود، به‌دلیل تحریم‌ها اجرا نشد.این روزها که گفت‌وگوهای ایران و آمریکا در جریان است، یکبار دیگر سرمایه‌گذاری خارجی به‌عنوان نیاز کشور از سوی کارشناسان مطرح شده است.
آرش نجفی، رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی درباره تاثیر توافق در مذاکرات مسقط بر جذب سرمایه و همچنین توسعه صنعت نفت و گاز به ایلنا گفته است: ما در سال‌های گذشته به‌دلیل تحریم‌ها از بسیاری از تکنولوژی روز دنیا بی‌بهره یا کم‌بهره بوده‌ایم و در حال حاضر برای بهره‌برداری از منابع زیرزمینی کشور و فشارافزایی مخازن گاز و احیای مخازن نفتی نیاز به تکنولوژی جدید، امکانات روز و سرمایه‌گذاری جدی داریم.
به گفته نجفی، ما بیش از ۲۰۰ تا ۲۵۰‌میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز داریم تا بتوانیم نفت و گاز کشور را به یک حالت پایدار برسانیم، برای انتقال انرژی به پالایشگاه و پتروشیمی و امکانات زیرساختی و امثال آن حتما به سرمایه نیاز داریم.
مساله اول؛ حل FATF
رییس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران باتاکید براینکه اکنون سرمایه‌گذاری در کشور ما فارغ از تحریم درگیر ارتباطات بین‌المللی است که مستلزم تصویب کامل FATF است، متذکر شد: باتوجه به اینکه هنوز ورود به این ساز و کار مالی را نپذیرفته‌ایم باعث شده نتوانیم مبادلات مالی داشته باشیم و حتی در حوزه‌های سرمایه‌گذاری کوچک نیز نمی‌توانیم منابع سرمایه‌ای خارج از کشور را جذب کنیم، در‌حالی‌که قاعدتا هرگونه سرمایه‌گذاری در چارچوب روابط بانکی بین‌المللی قانونی انجام می‌شود بنابراین نیازمند تعاملات بین‌المللی هستیم.
او بر این باور است که باتوجه به موافقت مقام معظم رهبری با اینکه فرآیندهای سرمایه‌گذاری توسط کشورهای دیگر و حتی آمریکا هم تحقق پیدا کند شرایط برای ایران تسهیل شده است، اکنون کشور آمریکا در حوزه نفت پیش‌رو است و احتمالا اگر ما در تعامل اقتصادی با آمریکا باشیم و کریدور اقتصادی بین دور کشور برقرار شود این امکان را خواهیم داشت که ضمن بهره‌گیری از تکنولوژی‌ها؛ از سرمایه این کشور نیز در توسعه میادین نفت و گاز کشور استفاده کنیم. همچنین می‌توانیم منابع سرمایه‌ای شرکت‌های چندملیتی را به کار بگیریم و خود را به شرایط پایدار موفق در حوزه نفت و گاز برسانیم. نجفی معتقد است: در هر حال آغاز فرآیند سرمایه‌گذاری و به‌روز کردن روند فعالیت‌های اقتصادی و صنعتی کشور بستگی به روند، جنس و کیفیت توافقات با آمریکا دارد، امیدواریم توافقات اصلی تا خرداد صورت بگیرد و ما تا آن زمان روی برخی اصول با آمریکا توافق کنیم، ریزه‌کاری و مباحث فنی، کاری زمانبر است، همین که شرایط روحیه تعامل بین تهران- واشنگتن فراهم شود باب مذاکرات اقتصادی فراهم خواهد شد و همین می‌تواند همزمان با پیشبرد توافقات فنی دو کشور رویکرد تعاملی شرکت‌ها و فعالان اقتصادی طرفین را به ارمغان بیاورد و به موازات رایزنی‌های صنعتی نیز پیش برود.
او می‌گوید: یکی از ملزومات برای تسریع در روند بهبود شرایط اقتصادی در صورت توافق این است که ما مجبوریم FATF را به‌صورت جدی اجرایی کنیم علت اینکه تاکنون این ساز‌و‌کار مالی را مصوب نمی‌کردیم برای این بود که قابلیت دور زدن تحریم‌ها را از دست ندهیم، اکنون اگر FATF را بپذیریم و از تحریم‌ها نیز خارج شویم مشکلی نداریم.
بنا به گفته نجفی، مدت‌هاست تمرین تعامل بین‌المللی نداشتیم و سیستم‌های بانکی کشور با مکانیزم‌های بین‌المللی کار نکرده‌اند، فعالان مالی و بخش‌های مختلف اقتصادی کشور به‌خصوص بانک‌ها و موسسات مالی باید به‌طور جدی با آخرین دستاوردها، روش‌ها و متدهای مالی دنیا آشنا شوند و به بازار جهانی برگردند و بدانند با ابزارهای مالی بین‌المللی نوین دنیا که تعریف شده چگونه کار کنند.
رویا‌فروشی یا واقعیت؟
هرچقدر که رییس کمیسیون انرژی اتاق نسبت‌به حل مشکلات جذب سرمایه‌گذاری خارجی خوش‌بین است، متقابلا برخی کارشناسان براین باورند که نمی‌توان به این سرعت نسبت‌به رفع تحریم‌ها خوش‌بین بود به این دلیل که تجربه عراق پیش‌روست و این کشور بیش از 10‌سال بعد از لغو تحریم‌ها و حتی امروز که بیش از 20‌سال گذشته همچنان تحت‌نظر است.
به‌گفته آنان با توجه ‌به تاثیر عمیق تحریم‌ها بر شاخص‌های مهم سرمایه‌گذاری، چنین اتفاقی حداقل در کوتاه‌مدت بعید است.
علاوه‌بر این، مسائل مهم‌تری هم در این رابطه وجود دارد از جمله هر شرکت خارجی‌، برای مدل‌کردن سرمایه‌گذاری در ایران روی شاخص‌های مهمی از جمله رتبه اعتباری، نرخ رشد اقتصادی، نرخ تورم، فضای کسب‌وکار، ادراک فساد و…. تمرکز کرده و در نهایت، ریسک سرمایه‌گذاری را در تصمیم‌گیری خود لحاظ می‌کند؛ شاخص‌هایی که اقتصاد ایران در همه این موارد در رتبه‌هایی قرار دارد که هر سرمایه‌گذاری را متقاعد می‌کند از کنار کشورمان هم نگذرد چه رسد به تامین منابع مالی و فروش تکنولوژی.
به‌گفته کارشناسان برای سرپا شدن «به‌شرط لغو تحریم‌ها» باید سال‌ها برای اصلاح اتفاقات تلخ گذشته زمان گذاشت تا شرایط برای تبدیل‌شدن به یک فرصت استاندارد سرمایه‌گذاری آماده شود. در عین حال که یک فرصت دیگر پیش‌روی ایران است و آن جذب سرمایه از چین است که هنوز بر قرارداد 25‌ساله باقی است. حل مسائل ایران و آمریکا می‌تواند فرصت را برای کشورهایی که از قبل با پروژه‌های ایران آشنا هستند، سریع‌تر فراهم کند.