یک شهر و هزاران نام

«جهان‌صنعت»- «شورای نامگذاری»، «شورای تغییر اسامی» و «مجمع تابلوسازان» این عبارات نمونه‌ای از طعنه‌هایی بود که منتقدان عملکرد شورای پنجم شهر تهران درباره این نهاد می‌گفتند، بنابراین تغییر نام معابر در همه دوره‌های مدیریت شهری موضوعی پرحاشیه بوده که با واکنش‌های گسترده‌ای از سوی افکار عمومی مواجه شده است. با اینکه به گفته رییس کمیسیون نامگذاری شورای شهر تهران در حال حاضر ۷‌هزار و ۷۰۱معبر در پایتخت نام ندارند اما برخی مسوولان به دلایل نامعلوم سعی در تغییر نام معابری دارند که برای برخی مردم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به همین دلیل رویکرد سیاسی و سلیقه‌ای در انتخاب نام‌ها همواره واکنش‌های را برانگیخته است. هرچند مردم همیشه خیابان‌ها را به نام‌های آشنای خود می‌شناسند فرقی نمی‌کند خیابان به نام چهره محبوب سیاسی و ملی باشد یا هنرمندی محبوب یا یکی از چهره‌های مقاومت. هنوز هم برخی مردم به پل حافظ، کالج می‌گویند و بزرگراه نیایش را به ‌هاشمی‌رفسنجانی نمی‌شناسند. با این تفاسیر چند روز پیش در دویست و نودمین جلسه علنی شورای شهر تهران، نامگذاری و تغییر نام تعدادی از معابر شهر تهران مورد بررسی و تصویب قرار گرفت. بر اساس این تصمیم، تغییر نام بزرگراه شهید لشکری از میدان آزادی تا بزرگراه شهید مهدوی‌کنی در محدوده مناطق ۹ و ۲۱ به نام سید‌حسن نصرالله و تغییر نام خیابان بیستون حدفاصل خیابان فتحی شقاقی و میدان جهاد به نام شهید یحیی سنوار مطرح شد. این نام‌گذاری با واکنش‌های گسترده‌ای همراه بود و در نهایت شورای شهر تهران مجبور به عقب‌نشینی از این مصوبه شد. به عقیده برخی کارشناسان تغییر نام خیابان‌های قدیمی و معروف را تهدیدی برای حافظه محلی می‌دانند. آنها معتقدند که تغییر نام‌ها باید متناسب با بافت اجتماعی و فرهنگی همان محله باشد. به ‌عنوان مثال، نام‌گذاری خیابانی با ارزش‌های مذهبی در محله‌ای با پیشینه تاریخی یا فرهنگی خاص، ممکن است موجب واکنش‌های منفی شود. البته در همان جلسه شورای شهر تهران، نام‌گذاری ۲۲‌معبر دیگر را مورد بررسی و تصویب قرار داد اما علت این تغییر نام‌ها برای کسی روشن نیست. البته این تنها نام‌گذاری پرحاشیه این دوره از مدیریت شهری ششم نیست. یکی از تغییر نام‌های پرواکنش تغییر نام بن‌بست اختر به نام بصیرت بود. بن‌بست اختر محل حصر خانگی میرحسین موسوی و زهرا رهنورد است. این رویکرد از همان روزهای نخست مدیریت شهری ششم آغاز شد. در همان ماه‌های نخست نام چهار چهره ادبی بزرگ از خیابان حجاب حذف شد. کوچه یکم در خیابان حجاب به نام استاد صمد بهرنگی با حفظ شماره‌گذاری، کوچه سوم در خیابان حجاب به نام مهدی آذریزدی، کوچه پنجم مجاور خیابان حجاب به نام هوشنگ مرادی‌کرمانی و کوچه هفتم در خیابان حجاب به نام استاد جبار باغچه‌بان. این نام‌گذاری‌ها در شورای پنجم شهر تهران مصوب شده بود و همان زمان منتقدانی هم داشت. روزنامه کیهان آن زمان در مطلبی نوشت: شورای اسلامی شهر تهران همچنان درگیر بازی اسم فامیل است. این دوره از شورا که در انتخابات ۲۸خرداد از سوی مردم تهران «نه» شنیدند و نامزدهای متمایل به جبهه انقلاب رای بالاتری از یاران شورای فعلی کسب کردند، گویی قصد گرفتن انتقام از مردم را دارند. یکی دیگر از تغییر نام‌هایی که در این دوره از شورای شهر پرحاشیه شد تغییر نام خیابان انوشیروان بود. سخنگوی شورای شهر تهران در صحن شورای شهر تهران در دفاع از این تغییر نام گفت که ما در جمهوری اسلامی سیاست‌های رسمی داریم، یا انقلاب کردیم یا خیر. انقلاب اسلامی سال ۵۷ ضدیت با سلطنت ۲۵۰۰‌ساله داشت یعنی ما غیر از پادشاهی حضرت سلیمان و حضرت داوود هیچ پادشاهی را به رسمیت نمی‌شناسیم. هم‌اکنون چند کوچه در اطراف دفتر مقام معظم رهبری به اسم پادشاهان است. اینکه اسم شهید را روی این کوچه‌ها بگذاریم منافاتی ندارد. ما انقلاب کردیم و رژیم سلطنتی را برانداختیم. قرار بود اخلاق سلطنتی نداشته باشیم، ظلم نکنیم، مردمداری کنیم، فساد نباشد، استقلال باشد و وادادگی به بیگانگان صورت نگیرد که خوشبختانه در بخش اعظمی، جمهوری اسلامی در این خصوص موفق بود اما قرار نیست آثار تاریخی تمدنی خود را محو کنیم. بالاخره اینها جزئی از تاریخ ایران هستند. تاریخ ایران را نمی‌توان نادیده گرفت و آن را حذف کرد. این تغییر نام در صحن شورای شهر رای نیاورد.
در دوره پنجم مدیریت شهری هم نام‌گذاری‌های پرسر‌و‌صدا کم نبود. یکی از این نام‌گذاری‌ها مصوبه تغییر نام خیابان فلامک واقع در منطقه۲ تهران به اسم استاد شجریان بود که دو سال با تاخیر اجرایی شد. ۲۷فروردین ۹۹ اعضای شورای شهر تهران در جریان رسیدگی به نام‌گذاری و تغییر نام معابر و خیابان‌های شهر تهران، به تغییر نام خیابان‌ها به نام شاعران شهر تهران رای مثبت دادند که در میان آنها نام شاعرانی مانند سپانلو، فروغ فرخزاد و منوچهر آتشی دیده می‌شد. در هفته‌های منتهی به درگذشت محمدرضا شجریان نیز کمیته نام‌گذاری شورای شهر تهران تلاش کرد نام محمدرضا شجریان را براساس مصوبه شورای شهر روی خیابان فلامک بگذارد اما مخالفت فرماندار تهران از یک سو و همچنین نامه محرمانه رییس شورا به شهردار درباره صبر کردن درباره این نام‌گذاری، این اتفاق را با تاخیر میسر کرد یا نام‌گذاری معبری به نام فروغ هرگز اتفاق نیفتاد. یکی از تغییر نام‌های پرحاشیه که در شورای دوم مدیریت شهری رخ داد تغییر نام خیابان خالد اسلامبولی به انتفاضه است که با حاشیه‌های زیادی همراه بود و سبب شد این مصوبه اجرا نشود. در شورای سوم که رکورد بیشترین مصوبه نام‌گذاری را در اختیار دارد 3‌هزار و ۲۵۷درخواست مطرح شده که 2هزار و ۶۴۱ مورد تصویب شده است.
۱۶۳۰نام‌گذاری عمومی، ۹۶۵نام شهدا‌، ۴۰نام‌گذاری هم به نام شهید انجام شده است. شهریار، آرش کمانگیر، غزالی، حافظ، مولانا،‌ هادی ساعی، کمال‌الملک، مالک‌اشتر و شمس‌تبریزی ازجمله نام‌های مشاهیری بود که در این دوره برای خیابان‌های تهران انتخاب شد. شورای پنجم متفاوت‌ترین نام‌گذاری‌های را طی چهار سال انجام داد، از نام‌گذاری معبری به نام مصدق که مطالبه سالیان دراز مردم شهر بود تا استاد شجریان، بیژن ترقی، داوود رشیدی، بهمن کشاورز، جمشید مشایخی، بازرگان، عباس کیارستمی، حسین منزوی، علی نصیریان، پروین دولت‌آبادی، سیمین دانشور، اخوان‌ثالث، علی حاتمی، عزت‌الله انتظامی، ناصر حجازی و غیره است، اما نکته قابل توجه این است که همین نام‌گذاری‌ها هم مورد توجه مردم قرار نگرفت. شاید از این نام‌گذاری‌ها اسقبال کردند اما این خیابان‌ها را به نام جدیدشان نخواندند. اما چه شد که شهرداری عقب‌نشینی کرد؟!
توجه به نظرات همشهریان
علیرضا نادعلی، سخنگوی شورای شهر تهران در واکنش به تغییر نام بیستون به رسانه‌ها گفت: با وجود تصویب تغییر نام تنها یک‌چهارم انتهایی خیابان بیستون و با وجود هفت ‌معبر دیگر در تهران با نام بیستون، در راستای توجه بیشتر به نظرات همشهریان، مصوبه مجدد برای بررسی بیشتر در کنار موضوعات دیگر به کمیسیون نامگذاری بازمی‌گردد تا معبر مناسب‌تری در شان شهید بزرگ مقاومت یحیی سنوار یافته و برای نام‌گذاری به صحن شورا پیشنهاد شود.
حفظ تاریخ و فرهنگ ایران
سوده نجفی، عضو هیات رییسه شورای شهر تهران نیز در شبکه ایکس نوشت: نظر به اهمیت حفظ تاریخ و فرهنگ ایران و نام‌گذاری خیابانی مناسب‌تر، در پیگیری که از رییس شورا داشتم، نام خیابان بیستون باقی خواهد ماند و در جلسه‌ای دیگر نسبت به نام‌گذاری خیابانی به نام شهیدسنوار تصمیم‌گیری خواهد شد.
واکنش نرجس سلیمانی
نرجس سلیمانی، عضو شورای شهر تهران طی یادداشتی نوشت: بیستون تنها نامی بر یک خیابان یا کتیبه‌ای سنگی و چند زبانه بر سنگ در کوهی در دور دست نیست. بیستون در زبان فارسی یک ‌نام خاص و ارجمند بوده که فقط به یک مکان تاریخی اشاره ندارد بلکه واژه‌ای است که در ورای حروف خود اتصالی معنا‌دار با فرهنگ و ادب ایران و ایران زمین دارد، بازخورد‌های منفی نسبت به تغییر نام این خیابان ولو بخشی از این خیابان کاملا قابل پیش‌بینی بود و به همین جهت در جلسه قبل شورا که از نتیجه جلسه کمیسیون نام‌گذاری در دستور جلسه جاری مطلع شدم بلافاصله نسبت به تبعات این تغییر به اعضا کمیسیون هشدار دادم اما به نظر بنده این مسائل خود یک مراجعه به دماسنج حرارت اجتماعی است.
وی در ادامه نوشت: ایرانیان از هر گروه و دسته با همه انواع سلایق در یک بخش اتحاد کامل دارند و آن هم حفظ تاریخ و فرهنگ است. واژگان یکی از اساسی‌ترین بستر‌های انتقال مفاهیم در گذر زمان‌اند، بنده اطمینان دارم مکان مناسبی متناسب با شان و جایگاه این واژه در شهر تهران معرفی خواهد شد و در عین حال از هیات‌رییسه شورای شهر خواهشمندم در مورد نام‌گذاری به جای اکتفا به رای‌گیری کلی به صورت تک‌به‌تک رای‌گیری شود تا به نحو دقیق‌تری از احساسات عمومی جامعه حراست و پاسداری گردد، البته کمیسیون نام‌گذاری نیز حتما در هنگام جمع‌بندی مسائل متعددی از جنس دیگر را حتما ملحوظ نظر داشته‌اند که تبعا خودشان بهتر امکان توضیح ‌دارند و شاید حتی بعضی جزئیات در مشکلات مربوط به نام‌گذاری به سادگی قابل توضیح نباشد، البته کمیسیون خود صالح‌تر به پاسخگویی هستند.
به قول صائب، ماتم فرهاد کوه بیستون را سرمه داد/ بی‌هم‌آوازی نفس از دل کشیدن مشکل است
امیرمحمود حریرچی، جامعه‌شناس با اشاره به اینکه تغییر نام برخی از خیابان‌ها و معابر شهری تاثیرات عمیقی بر هویت اجتماعی شهروندان می‌گذارد، به «جهان‌صنعت» گفت: به نظرم برخی تغییر نام‌ها برای شهروندان منجر به افزایش نارضایتی آنها می‌شود چراکه به عقیده آنها خیابان‌های تهران هرکدام داستانی در دل خود دارند و تغییر نام آنها می‌تواند این داستان‌ها را به دست فراموشی بسپارد. از سوی دیگر نام خیابان‌ها بخشی از هویت جمعی و خاطرات مشترک یک جامعه را تشکیل می‌دهد. تغییر این نام‌ها، به‌ویژه اگر بدون مشورت عمومی انجام شود، می‌تواند باعث گسست در پیوندهای فرهنگی و تاریخی شهروندان با محیط زندگی‌شان شود.
وی افزود: به همین دلیل تغییر ناگهانی این نام‌ها می‌تواند احساس بیگانگی شهروندان با محیط شهری را تقویت کند. تغییر نام خیابان‌ها بدون مشورت و رضایت عمومی، حس بی‌اعتمادی به مدیریت شهری و کاهش مشارکت مدنی را در پی دارد.
جامعه‌شناسان معتقدند چنین اقداماتی باید با نظرسنجی و گفت‌وگو با شهروندان همراه باشد. تهران‌شناسان بر این باورند که نام خیابان‌ها بازتابی از تاریخ و فرهنگ شهر هستند.