یک گام تا افتتاح موزه «تار و پود و فرش»

نادر نینوایی- در شهر یزد و در مجاورت موزه «نور و روشنایی» زمانی کارخانه‌ای قدیمی فعالیت می‌کرده است. کارخانه جَنوب یزد در مهرماه سال۱۳۳۱ با سرمایه‌گذاری رضا صراف‌زاده‌یزدی افتتاح و به عنوان بزرگ‌ترین کارخانه تولید منسوجات شامل ریسندگی و بافندگی در جنوب و مرکز کشور راه‌اندازی شد. در دوران پیش از انقلاب ۷۵۰‌نفر در این کارخانه ۴۵‌هزار و ۵۰۰‌مترمربعی مشغول کار بودند و خاطرات دوران گذشته آن در ذهن قدیمی‌های یزد باقی مانده است.
با پیروزی انقلاب اسلامی اما کارخانه این سیاستمدار کهنه‌کار دوران پهلوی دوم مثل خیلی بناهای دیگر مصادره شد. تا سال۱۳۸۰ کارخانه در اختیار صنایع بنیاد مستضعفان قرار گرفت و از آن به بعد تعطیل شد. در سال۱۴۰۱ با مصوبه ریاست وقت عالی بنیاد مستضعفان، قرار بر این می‌شود که در بخشی از کارخانه، موزه «تار و پود یا فرش» ساخته شود؛ فرصتی برای نمایش دست‌بافته‌های فلات مرکزی ایران و به رخ کشیدن هنرهای اصیل و سنتی کویر مرکزی ایران.
عملیات اجرایی ایجاد موزه از سال۱۴۰۲ کلید خورده و سالنی بزرگ با الهام از معماری غنی و ریشه‌دار یزد در سایت کارخانه بنا شده است.
بنای ساخته شده برای موزه «تار و پود و فرش» با طاق‌های بلند و آجری بنا و نورگیری‌های مدور آن، چشمان هر بیننده‌ای را خیره می‌کند.
معماری اصیل ایرانی و ابعاد وسیع بنا، نویدبخش ظهور موزه‌ای با استانداردهای بالا در شهر تاریخی یزد را می‌دهد؛ موزه‌ای که قرار است راوی هنرهای سنتی نظیر دارایی‌بافی، قالی‌بافی و… باشد و دارهای قالی و دستگاه‌های نساجی به شیوه سنتی و در ابعاد بزرگ در آن سرهم شده‌اند و آماده نمایش هنر فاخر ایرانی به بازدیدکنندگان ایرانی و خارجی می‌شوند.
مشخصات و اشیای موزه
کار ساخت سالن ۶هزار و ۱۰۰‌متری این موزه رو به اتمام بوده و قرار است اشیای مرتبط با بافته‌های سنتی هم به زودی در موزه «تار و پود یا فرش» قرار گیرند.
فرش‌ها و قالیچه‌هایی با قدمت قاجار، پهلوی و دوران متاخر از جمله اشیایی هستند که قرار است زینت‌بخش موزه باشند. پارچه‌های تولید شده از دوران آل‌بویه تا اواخر قاجار هم در این موزه به نمایش در خواهد آمد.
بخشی از موزه نیز قرار است به خیمه‌گاه شکار خاندان قاجار و عهد ناصری اختصاص یابد. باید توجه داشت که بافته‌های به کار رفته در این خیمه نمایانگر بخشی از تاریخ عصر قاجاریه هستند.
در این موزه همچنین دستگاه‌های بافندگی مربوط به رشته‌های مختلف اعم از ترمه، قالی‌ها و گلیم‌ها ایجاد شده است و بازدیدکنندگان این فرصت را می‌یابند که با فناوری‌های سنتی بافت در دو سده گذشته بیشتر آشنا شده و ظاهر و شیوه‌های سنتی بافت در دوره‌های پیشین را از نزدیک ببینند.
دارهای قالی دو متری در بنای موزه مستقرشده‌اند و دستگاه‌هایی نظیر دستگاه دارایی‌بافی سنتی در محل مستقر شده‌اند. قرار بر این است که بافندگانی که با این هنرهای سنتی آشنایی دارند، به موزه دعوت شده و در پیش چشم بازدیدکنندگان نحوه کار با دستگاه‌های قدیمی و اتصال تار و پود بافته‌های سنتی را به نمایش بگذارند.
تمرکز موزه بر نمایش دست‌بافته‌های کویر مرکزی ایران است و امیدی به احیای هنرهای سنتی این خطه شکل گرفته است.
در این موزه دستگاه‌های صنعتی ریسندگی و بافندگی مربوط به دهه‌های ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ نیز به نمایش در خواهد آمد.
اهمیت ساخت موزه در شهرهای مقصد گردشگری
یکی از نکاتی که باید به آن توجه داشت اهمیت ساخت موزه در شهرهای مقصد گردشگری کشور است. شهر یزد به سبب بافت تاریخی آن که به ثبت جهانی رسیده و نیز به سبب آثار تاریخی نظیر مسجد امیر چقماق و بسیاری جاذبه‌های دیگر، همواره طرف توجه گردشگران داخلی و بین‌المللی قرار داشته است.
ایجاد موزه‌ای برای نمایش هنرهای سنتی مرتبط با دست‌بافته‌های کویر مرکزی ایران می‌تواند زمینه‌ساز آشنایی بیشتر مردم با این هنرهای قدیمی و کمک به حفظ و ارتقای جایگاه فرهنگی کشور باشد.
باید در نظر داشت که در دنیای امروز، موزه‌گردی تبدیل به یکی از زیر شاخه‌های مهم گردشگری شده و ایجاد موزه‌ای که راوی هنرهای در معرض فراموشی قرار گرفته‌ ایرانی باشد در حکم با یک تیر دو نشان زدن است.
درواقع با ایجاد چنین موزه‌ای هم قابلیت و جاذبه‌ای جدید برای شهر گردشگر محور یزد تعریف می‌شود و هم نمایش فناوری‌های قدیمی ایرانی و روش کار با آنها می‌تواند زمینه‌ساز حفظ و احیای هنرهای سنتی باشد.
تلاش برای احیای هنرهای در معرض فراموشی
نکته جالب آنکه گفته شده قرار است در این موزه بخشی نیز به ارائه و عرضه دست‌بافته‌های هنرمندان صنایع‌دستی اختصاص یابد. در صورت تحقق می‌تواند زمینه‌ساز احیای هنرهای سنتی در حال فراموشی و همچنین بهبود وضعیت معیشتی هنرمندان باشد.
فراموش نکنیم در صورتی که همین امروز با ساخت موزه، ایجاد بازار فروش و به‌کارگیری هنرمندان، به فکر احیای صنایع‌دستی در معرض فراموشی نباشیم، هیچ بعید نیست که با تغییر نسل و فوت استادکاران قدیمی برای همیشه بخشی از داشته‌های هنری و فرهنگی‌مان را از دست بدهیم.
پر‌واضح است که در کنار ایجاد موزه، نمایشگاه و بازار فروش برای دست‌بافته‌های سنتی ایرانی لازم است که در زمینه مستندنگاری شیوه ساخت و تولید این هنرهای سنتی نیز اقداماتی موثر انجام گیرد.
برگزاری کلاس‌های آموزشی برای ساخت دست‌بافته‌های سنتی و البته بازار‌سازی برای فروش تولیدات هنرمندان در داخل و خارج کشور، از جمله مواردی است که انتظار می‌رود طرف توجه معاون صنایع‌دستی تازه ابقا شده وزارتخانه قرار بگیرد.