۱۹ راهکار بی‌فایده برای نجات دریاچه ارومیه

گروه انرژی- اول آن را کاملا خشک می‌کنید و بعد برای پرآب کردنش یک فکری می‌کنید دیگر! البته توجه داشته باشید که این یک دستور آشپزی نیست. برای خشک کردن آن ابتدا باید بی‌حساب و کتاب در اطرافش سد بسازید و آب‌های ورودی به آن را به پشت سدها منتقل کنید و کشاورزی منطقه را به سمت تولید محصولاتی که به آب فراوان نیاز دارند، ببرید. یک وزیر راه نیاز دارید که به ساختن پل میان گذر یک و نیم کیلومتری از وسط دریاچه علاقه داشته باشد و با افتخار از ایجاد یک فاجعه زیست‌محیطی دفاع کند.
به اینکه کارشناسان زیست‌محیطی می‌گویند احداث این پل و تقسیم دریاچه به دو قسمت شمالی- جنوبی، اکوسیستم دریاچه را به هم می‌زند هم اصلا توجه نکنید. نتیجه‌اش این می‌شود که وضعیت طبیعی آب دریاچه به هم می‌خورد و غلظت نمکی دریاچه افزایش می‌باید. نتیجه این تغییرات افزایش غلظت آب و شور شدن آب دریاچه بود که شرایط محیطی زیست جانوران بومی و آبزیان این دریاچه را مختل کرد و پهنه‌زاری از نمک در جای‌جای آن به وجود آورد.
دریاچه ارومیه لحظه به لحظه در حال خشک شدن بیشتر است و پیشروی نمک هم در زمین‌های کشاورزی آغاز شده. اما شما نگران نباشید. شما به عنوان مسوولان محترم دولت دهم تنها به فکر افتتاح‌های چند باره و نمایشی این پل باشید. تنها جواب کارشناسی‌تان هم به نگرانی‌های محیط‌زیستی این باشد که بگویید «خشکسالی که تمام شد دریاچه خودش دوباره پر آب می‌شود.»
با سر کار آمدن دولت یازدهم اما بی‌توجهی به شرایط دریاچه ارومیه جایش را به توجه بیش از حد داد. با وجود دستور ویژه دولت برای اجرای ۱۹ راهکار جلوگیری از خشکی کامل دریاچه ارومیه و در صورت طولانی شدن مطالعه روی طرح‌های بزرگی مانند انتقال آب دریای خزر و رودخانه مرزی ارس، به زودی و در پی خشکی ۸۰ درصدی فعلی دریاچه و خطر وقوع توفان‌های نمکی، از بین رفتن کشاورزی و تغییرات آب و هوایی به ویژه در غرب کشور، اثری از دومین دریاچه آب شور جهان در نقشه ایران باقی نخواهد ماند.
دریاچه ارومیه با ۵۱ هزار و ۸۷۶ کیلومترمربع وسعت معادل سه درصد از خاک ایران را شامل می‌شود و بین دو استان آذربایجان شرقی و غربی قرار گرفته است. این دریاچه بزرگ‌ترین دریاچه داخلی کشور و دومین دریاچه بزرگ آب شور جهان است که دیگر باید گفت، بود. طی ۱۳ سال گذشته سطح آب دریاچه ارومیه به میزان شش متر کاهش یافت و هم اکنون به یک متر رسیده است.
عابد فتاحی، نماینده ارومیه در مجلس در این‌باره گفت: متاسفانه به دلیل بی‌توجهی مسوولان ۸۰ درصد کل دریاچه ارومیه خشک شده است و اگر به این موضوع رسیدگی نشود در آینده کشور با بحران توفان‌های نمکی مواجه خواهد شد.
۲۷ شهریورماه امسال حمید چیت‌چیان، وزیر نیرو در زمانی که ۸۰ درصد از دریاچه ارومیه خشک شده بود درباره احتمال اجرای طرح انتقال آب دریای خزر به دریاچه ارومیه گفت: طرح انتقال آب دریای خزر به دریاچه ارومیه در مرحله مطالعه است و در این‌باره در حال انجام مطالعات زیست‌محیطی و فنی هستیم تا ببینیم این انتقال ممکن است یا خیر.
با این حال، اهمیت نجات بزرگ‌ترین دریاچه داخلی کشور از نگاه مقامات دولت تدبیر و امید دور نماند و رییس‌جمهور دستور تشکیل کارگروهی برای بررسی راهکارهای نجات دریاچه ارومیه را در تابستان امسال داده بود. این کارگروه در مهرماه توانست گزارشی را در هیات وزیران ارایه کند که طی آن ۱۹ راهکار مورد تایید و تصویب دولت قرار گرفت و از سویی وزیر نیرو نیز ماموریت یافت در این‌باره اقدامات موثری را انجام دهد.
پیشتر برخی مباحث مانند تغییر الگوی کشت، استفاده از روش‌های نوین در استفاده از آب کشاورزی، انسداد چاه‌های غیرمجاز برداشت آب و لزوم همکاری مستقیم مردم برای جلوگیری از فاجعه دریاچه ارومیه، همچنین توقف مطالعات سدسازی و پروژه‌های نیمه‌تمام مطرح شده بود.
علاوه بر این، باروری ابرها، فرهنگ‌سازی و بهینه‌سازی مصرف آب، تحویل حجمی آب، آمایش سرزمین و جلوگیری از برداشت بی‌رویه، لایروبی انهار، تدوین سیستم واحد مدیریتی و سیاسی، حمایت‌های مدیریتی از آبیاری تحت فشار، بررسی انتقال ریزگردها و جلوگیری از افزایش جمعیت در حوضه آبریز نیز مطرح شده است.
به گزارش مهر، انتقال آب از طریق دریای خزر و رود مرزی ارس، دو گزینه دیگر مطرح در این بخش است که متفاوت‌تر از سایر برنامه‌های نجات دریاچه ارومیه است. هرچند طرح انتقال آب دریای خزر از سال ۸۹ مطرح بوده و در آن زمان به عنوان تنها راه نجات دریاچه ارومیه نیز نامیده شده بود، اما هزینه‌بر بودن انجام چنین طرح بزرگی، لزوم رعایت قواعد و مقررات بین‌المللی در این‌باره، فاصله حداقل ۳۰۰ کیلومتری دریاچه ارومیه با دریای خزر، عدم وجود چنین تجربه‌ای در کشور و مسایلی از این دست باعث شده تا به امروز چنین موضوعی تنها در حد مطالعه باقی بماند.
با این حال، کارشناسان می‌گویند وجود بیش از ۱۳۰ هزار حلقه چاه آب غیرمجاز و ۷۲ سد بزرگ و کوچک در حوضه دریاچه ارومیه همچنین توسعه صددرصدی کشاورزی باعث دامن زدن به روند خشکی و نابودی دریاچه ارومیه شده است.
در هر صورت با وجود اینکه دولت در مدت دو ماهه فعالیت خود نشان داده است که در جلوگیری از خشکی کامل بزرگ‌ترین دریاچه داخلی کشور و متوقف کردن این فاجعه زیست‌محیطی جدی است اما اگر اقدامات اساسی و موثری در این بخش صورت نگیرد، به‌زودی اثری از دریاچه ارومیه در نقشه ایران باقی نخواهد ماند.