۵۱ کشور در سطح عالی شرکت می‌کنند

شانزدهمین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد قرار است در‌ روز‌های پنجم و ششم در سطح کارشناسان‌، هفتم و هشتم وزرا خارجه و نهم و دهم شهریور‌ماه در سطح سران برگزار ‌شود.

در خصوص اجلاس فوق باید گفت که بالاترین رکن جنبش اجلاس سران است که هر سه سال در یکی از کشورهای عضو تشکیل می‌شود که کشورهایی که آمادگی خود را تاکنون اعلام کرده‌اند، عبارتند از: امیر کویت، رییس‌جمهور پاکستان، امیر قطر، رییس‌جمهور ترکمنستان، رییس‌جمهور تاجیکستان، پادشاه عمان، رییس‌جمهور افغانستان، رییس تشکیلات خودگردان فلسطین (محمود عباس)، نخست‌وزیر هند، رییس‌جمهور عراق، رییس مجلس لیبی، رییس‌جمهور مصر. البته قرار بود رییس‌جمهور‌ روسیه و ترکیه هم به عنوان مهمانان ویژه حضورداشته باشند که روسیه این سطح را تقلیل داد. علاوه بر این موارد شنیده شده است که برخی از کشورهای آمریکای لاتین چون کوبا، ونزوئلا و اکوادور، بولیوی و.‌.. نیز در این اجلاس در سطح سران شرکت می‌کنند.

همچنین یکی از کشورهای عضو این جنبش که در حال حاضر بیشتر توجهات را در عرصه جهانی به خاطر تحولاتی که در آن در حال رخ دادن است به خود جلب کرده سوریه است که جهت شرکت در این اجلاس از بشار اسد، رییس‌جمهور این کشور دعوت به عمل آمد، گرچه اعلام شده که حضور وی در اجلاس تهران بستگی به شرایطی دارد که در کشورش حاکم است‌ البته عده‌ای از تحلیلگران معتقدند که این اجلاس تریبون مناسبی است برای بشار اسد که بتواند مواضع کشورش را در حضور نمایندگان بیش از ۱۲۰ کشور اعلام کند.

با توجه به سفر هفته گذشته رییس‌جمهور به عربستان نیز این انتظار وجود دارد که این کشور نیز در سطح مناسب در این اجلاس شرکت کند.

همچنین خبرهایی به گوش می‌رسد که اردن و امارات نیز در سطح عالی در این اجلاس حضور داشته باشند.

علاوه بر آن می‏توان از اجلاس سالانه وزیران، اجلاس سالانه کارشناسان، اجلاس سالانه دفتر هماهنگی و نشست‏های تخصصی و دوره‏‌ای این جنبش نیز نام برد. نشست‏های دوره‏‌ای جنبش در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد و نشست‏های آژانس‏ها و سازمان‏های تخصصی این سازمان نیز حایز اهمیت است که به گفته فرقانی، سخنگوی اجلاس‌ ۲۱ کشور نیز در سطح وزیر‌خارجه و پنج کشور نیز در سطح فرستاده ویژه رییس‌جمهور، دو کشور نیز در سطح وزیر (غیر از وزیر خارجه) شرکت می‌کنند.

فرقانی همچنین اعلام کرده است: دیگر کشورها نیز در سطوح مختلف از جمله قائم‌مقام وزیر خارجه، معاون وزیر خارجه،‌ مدیرکل، سفیر یا نماینده این کشورها در سازمان ملل حضور خواهند داشت همچنین تونس به عنوان یکی از اعضای جنبش نم در شانزدهمین اجلاس بین‌المللی غیرمتعهدها در تهران در سطح وزیر‌خارجه شرکت می‌کند.

علی سعیدلو، رییس ستاد برگزاری شانزدهمین اجلاس سران جنبش غیرمتعهدها نیز در خصوص این اجلاس اعلام کردکه ۵۱ کشور در سطح عالی شرکت خواهند کرد.

 تاریخچه جنبش عدم تعهد

اما این جنبش از چه زمانی کار و فعالیت خود را آغاز کرد ؟ جنبش عدم متعهد در سال ۱۳۴۰ در اوج جنگ سرد و فضای دوقطبی بین غرب و شرق با هدف وحدت میان کشورهایی که نه در اردوگاه کمونیسم و نه سرمایه‌داری بودند، تشکیل شد. هدف اصلی آن تلاش برای ایجاد همگرایی میان کشورهای فوق معرفی شد بنابراین اولین اجلاس سران عدم تعهد با حضور مارشال یوسیپ بروز تیتو رهبر یوگسلاوی، قوام نکرومه رهبر غنا، جمال عبدالناصر رییس‌جمهور مصر، جواهر لعل نهرو نخست‌وزیر هند و احمد سوکارنو رهبر استقلال اندونزی در کنفرانسی که در شهر بلگراد در کشور یوگسلاوی برگزار شد، این سازمان موجودیت خود را اعلام کرد.

در این کنفرانس که بر اساس توافق‌های کنفرانس کلمبو برپا شد، صلح جهانی، تشریک مساعی کشورها، استعمار مستقیم و غیرمستقیم و آثار و خطرات ناشی از عدم رعایت آن، احترام به عقاید یکدیگر و حفظ روابط دوستانه و ترویج و توسعه به بحث گذاشته شد و اصول ذیل مورد تاکید قرار گرفت:

الف: احترام به اهداف و اصول منشور سازمان ملل متحد و تعهدات بین‌المللی

ب: احترام به حقوق اساسی انسان‌ها

پ: احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی کشورها

ت: خودداری از تجاوز یا تهدید به تجاوز یا توسل به زور

ث‌: به رسمیت شناختن برابری همه نژادها و همه ملت‌ها

ج: خودداری از مداخله در امور داخل کشورها و احترام به حق ملت‌ها در دفاع فردی یا جمعی

قابل ذکر است جنبش عدم تعهد نیز همچون جنبش‌های دیگر از شخصیت افراد و رهبران برخی از کشورها تاثیر پذیرفته ‌است. در راس این شخصیت‌ها مارشال تیتو رهبر یوگسلاوی، جواهر لعل نهرو نخست‌وزیر هند، جمال عبدالناصر رهبر مصر و احمد سوکارنو رییس‌جمهور اندونزی قرار دارند. بررسی شرح حال این چهار شخصیت و تشریح اوضاع سیاسی کشورهای هند، اندونزی، مصر و یوگسلاوی در دهه ۱۹۵۰، این نتیجه را به دست می‌دهد که کشورهای مزبور و رهبران آنها که همگی در استقلال کشورهای خود و رهایی از یوغ استعمار و نفوذ اجنبی نقش تاریخی بر عهده داشته‌اند.  کشور ما ایران نیز به دلیل پیوستن رژیم پهلوی به پیمان نظامی بغداد نتوانست در نخستین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد (بلگراد ۱۹۶۱) حضور یابد و از آن تاریخ به بعد نیز مساله عضویت ایران در این جنبش مطرح نشد.

در سال ۱۳۵۷ یعنی پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در ششمین نشست سران جنبش عدم تعهد در‌ هاوانا، ایران به عضویت این سازمان درآمد. پس از تثبیت اوضاع سیاسی کشور از سال ۱۳۶۰، ایران بر حضور خود در این جنبش افزود و این جنبش نیز متقابلا اقدامات مثبتی به سود ایران انجام داد که از آن جمله می‌توان به تلاش برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق، محکوم کردن حمله آمریکا به هواپیمای مسافربری ایران در تیر ۱۳۶۷، حمایت از اجرای قطعنامه ۵۹۸ و سایر موضع‌گیری‌هایی که با سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران انطباق داشته‌اند، اشاره کرد. موضوعاتی چون فلسطین، مخالفت با مذهب‌ستیزی و نژادپرستی، تقاضا برای گشودن بازار کشورهای شمال به روی صادرات کشورهای جنوب از جمله این اقدامات بوده است. مهم‌ترین اقدام حمایتی جنبش غیرمتعهدها در قبال کشورمان تلاش برای محکوم نشدن ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بوده است. در نشست‌های شورای حکام آژانس که به منظور بررسی فعالیت‌های هسته‌ای ایران برگزار شده است غیرمتعهدها با موضع‌گیری خود از این شورا خواسته‌اند به دور از فشارهای سیاسی به بررسی دقیق وضع تسلیحاتی همه کشورهای عضو بپردازند. این جنبش همچنین در پایان چهاردهمین نشست سران در ‌هاوانا در بیانیه جداگانه‌ای ضمن حمایت از فعالیت‌های صلح آمیز هسته‌ای ایران، پیوستن رژیم صهیونیستی را به معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای ان‌پی‌تی ۲ خواستار شد. در نگاه کلی می‌توان گفت با پیوستن ایران به این جنبش، اندیشه حمایت از تبدیل جنبش به یک سازوکار تاثیرگذار در معادلات جهانی تقویت شده است‌ به ویژه آنکه جمهوری اسلامی ایران به همراه کوبا، مالزی و آفریقای جنوبی در ردیف چهار کشور پیشرو در زمینه بیداری غیرمتعهدها قرار دارد که از زمان پیوستن به این سازمان همواره به ضرورت عملی شدن خواسته‌های جنبش اهتمام و بر آن تاکید کرده است.

اهم مواضع جمهوری اسلامی ایران که در سخنرانی‌های مقامات رسمی کشور در اجلاس‌های سران این جنبش تبلور یافته است عبارتند از: درخواست برای ارتقای نقش جهانی جنبش در عرصه بین‌المللی با هدف تحقق تساوی حقوق در عرصه بین‌المللی، نیاز به تجدیدنظر در اصول جنبش به منظور تکمیل فلسفه وجودی جنبش عدم تعهد با توجه به مقتضیات و تحولات جهان معاصر، حرکت جنبش به سوی جنبه ایجابی و نقش‌آفرینی و رهبری در جهان معاصر، لزوم تقویت هویت جنبش براساس صلح، معنویت، محبت، تحقق آرمان‌های بشری برای غلبه بر ناامنی و تبعیض و بی‌ثباتی، تلاش برای تصحیح روندهای یکجانبه‌گرایانه و تبعیض‌آلود موجود، تقویت جنبش غیرمتعهدها از طریق تعاملات فرهنگی و سیاسی اعضای جنبش، فعال‌تر کردن ارکان جنبش، توجه به ظرفیت‌های بالای سیاسی و توسعه صلح و آرامش، بازنگری کلی در اهداف و ساختار شورای امنیت سازمان ملل و تحقق عضویت دایم دارای امتیاز وتو در شورای امنیت بر مبنای گفتمان عدالتخواهی.

 اهم اجلاس‌های برگزارشده

همانطور که در بالا مورد اشاره قرار گرفت نخستین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد در ششم سپتامبر ۱۹۶۱ در بلگراد تشکیل شد و سپس کشورهای مصر، زامبیا، الجزایر، سریلانکا، کوبا، هند، زیمبابوه، یوگسلاوی، اندونزی، کلمبیا، آفریقای جنوبی، کوبا و مصر مکان‌های برگزاری اجلاس جنبش عدم تعهد تا به امروز بوده‌اند.