قمار خطرناک ترامپ

آرزو فرشید- هر دم از این باغ بری می‌رسد. تحریم و فشار اقتصادی ناشی از آن یا نارضایتی‌های حاصل از مسائل اجتماعی و سیاسی کم بود، سایه جنگ و درگیری هم هر روز سنگین‌تر می‌شود. شاهد هم همین چهار ناو جنگی آمریکا که در کارائیب جولان می‌دهند. دلخوش به مسافت بسیار بین ما و این کشتی‌ها هم نمی‌توان شد زیرا هنوز از ماجرای توقیف نفتکش ایرانی در جبل‌الطارق و پاسخگویی به آن در خلیج‌فارس به قدری نگذشته که فراموش‌مان شود اقدام متقابل می‌تواند چه ابعادی داشته باشد. روشن است که هر چه فشار ایالات متحده بر ما افزون‌تر شود، فضای رابطه (بخوانید عدم رابطه) ملتهب‌تر خواهد شد؛ التهابی که به اعتقاد تحلیلگران ممکن است به اقدام متقابل ولو در یک منطقه دیگر مثلاً خلیج‌فارس ختم شود و این خود آغاز یک رخداد ناگوار دیگر باشد.

سایه این تهدید از آنجایی پدیدار شد که آمریکایی‌ها برای اعمال فشار بیشتر بر ایران دست روی تجارت ایران و ونزوئلا- فروش بنزین به ونزوئلا و دریافت طلا- گذاشتند. رسانه‌ها در ایران این امر را ادعای آمریکا می‌خوانند و مقامات ایرانی نیز توضیح خاصی در این باب نداده‌اند. اما ما در این گزارش فارغ از برقراری چنین تعامل تجاری یا عدم آن، به بررسی نتیجه افزایش فشارهای آمریکا می‌پردازیم. ضمن اینکه باید در نظر داشت ایران و ونزوئلا از نظر حقوق بین‌المللی با هیچ مانعی برای تجارت مواجه نیستند و آمریکا نیز حقی برای تهدید این دو کشور ندارد.

تجارت ایران و ونزوئلا غیرقانونی نیست

به هر ترتیب آمریکا در راستای مخالفت‌های خود با این تجارت، چهار ناو نظامی- کشتی جنگی یواس‌اس دیترویت، کشتی جنگی یواس‌اس‌لاسن، کشتی جنگی یواس‌اس پربل، کشتی جنگی یواس‌اس فاراگات را به همراه هواپیمای «پی ۸ پوسایدون» از اسکادران VP-26 به منطقه کارائیب فرستاده است.

تحلیلگران سیاسی- نظامی نیز معتقدند چنانچه ترامپ این ریسک را به جان بخرد و دست به اقدامی خطرناک بزند حتماً شاهد واکنش ایران خواهد بود؛ واکنشی که از یک سو ترامپ را برای ماندگار شدن در کاخ سفید به چالش می‌کشد و از سوی دیگر منطقه خاورمیانه را تا مرز درگیری نظامی پیش‌ می‌برد.

علی بیگدلی، کارشناس روابط بین‌الملل یکی از همین تحلیلگران است. او در گفت‌و‌گو با «جهان‌صنعت» گفت: «آمریکا به این خاطر که با هر دو کشور ایران و ونزوئلا مشکل دارد، تلاش می‌کند مانع افزایش درآمدهای هر دو کشور شود و از همین نظر هم نگرانی‌هایی دارد.»

وی با تاکید بر اینکه «تجارت بین ایران و ونزوئلا از نظر حقوقی منع و مشکلی ندارد» گفت: «اینکه آمریکا می‌خواهد جلوی درآمدهای ایران را بگیرد و مانع کمک به ونزوئلا شود، به خاطر مشکلی است که با این دو کشور دارد. ایران در این زمینه کار خلافی نکرده است و محرومیتی‌ هم از باب فروش محصولات نفتی خود ندارد. مشکل ایران این است که کسی این محصولات را نمی‌خرد. حالا اگر ونزوئلا خریدار است مانع حقوقی برای انجام این تجارت نیست.»

این استاد دانشگاه همچنین تاکید کرد: «توجه داشته باشید که هیچ دلیلی برای شفاف کردن این موضوع از سوی ایران وجود ندارد زیرا این یک معامله بین دو کشور است. تنها مساله آن است که سازمان انرژی جهانی باید از این موضوع مطلع باشد که ایران به او اطلاعات نمی‌دهد و از این جهت ضعف در عملکرد دارد. به طور کلی اما ایران کار خلافی نکرده است به خصوص اینکه ایران تحریم است و ناگزیر است به نحوی ادامه حیات دهد.»

قمار خطرناک

حقوق بین‌الملل به ایران و ونزوئلا فرصت این معامله را داده و این دو کشور می‌توانند از این راه مشکلات مالی خود را تا حدی رفع کنند. آمریکا اما چندان در قید و بند مسائل حقوقی نیست که اگر بود، زیر برجام نمی‌زد. ترامپ اصرار دارد که مانع از برقراری این تعامل شود و ناوهایش را برای همین روانه کرده است. حال باید دید که این اصرار با چه واکنشی از سوی ایران همراه خواهد شد و این واکنش چه تبعاتی برای طرفین خواهد داشت.

بیگدلی درباره اینکه آیا فرستادن ناوهای آمریکایی به کارائیب و افزایش فشارها بر ایران، ممکن است همچون قضیه توقیف کشتی نفتی به اقدام متقابل ایران ختم و موجب افزایش تنش‌ها شود گفت: «در آن قضیه مساله این بود که نفت برای سوریه می‌رفت و سوریه تحریم بین‌المللی بود. درباره ونزوئلا اما مساله فرق دارد زیرا شورای امنیت این کشور را تحریم نکرده است. درباره اقدام متقابل هم تفاوت‌هایی وجود دارد زیرا دسترسی ما به آن منطقه راحت‌تر بود و در آمریکای لاتین مساله پیچیده‌تر خواهد شد. به هر حال ممکن است آمریکا دست به اقداماتی بزند که شرایط را آشفته‌تر خواهد کرد. ممکن است ایران هم دست به اقدام متقابل بزند.»این تحلیلگر مسائل بین‌الملل در پاسخ به اینکه اقدام متقابل ایران چه می‌تواند باشد گفت: «اولاً آمریکا از خلیج‌فارس نفت صادر نمی‌کند یعنی با وجود سرمایه‌گذاری عمده در عربستان، این کشور مجموعاً شش درصد از نفت خود را از این منطقه می‌برد. به عبارتی ایران نمی‌تواند نفتی که مصرف آمریکاست را در دهانه تنگه هرمز توقیف کند. اگرچه این خیلی هم بعید است. البته ممکن است مثل دفعه قبل نفتکش کشور دیگر را توقیف کنیم که این هم در این شرایط خیلی خطرناک است.»بیگدلی افزود: «خیلی از تحلیلگران معتقدند ترامپ در آستانه انتخابات دست به هیچ اقدام خطرناکی نمی‌زند اما من فکر می‌کنم ترامپ ممکن است برای رها شدن از مشکلات داخلی مثل کرونا و وضعیت خوب دموکرات‌ها دست به نمایش قدرت بزند و بر این اساس حتی درگیری نظامی هم محتمل است. بنابراین باید این گزینه را هم در نظر داشته باشیم.»وی در پاسخ به اینکه ایران در شرایط فعلی چطور می‌تواند مساله را مدیریت کند گفت: «وقتی با این حجم بنزین به ونزوئلا می‌فرستیم و طلا می‌گیریم به این خاطر است که به این کار نیاز داریم و درآمدهایمان بسیار کم شده است. همه دنیا هم این را می‌دانند اما ایران در واکنش نشان دادن باید دقت و ذکاوت بیشتری به خرج دهد. مثلا اگر این کشتی حامل بنزین از سوی آمریکا توقیف شد، ایران نباید دست به اقدام تلافی‌جویانه بزند.»

دست ایران بسته نیست

سکوت ایران در برابر اقدام احتمالی آمریکا اما چندان قابل تصور نیست. از همین حالا و چشم‌بسته می‌توان روزی را تصور کرد که آمریکا به کشتی‌های حامل بنزین ایران دست‌درازی کرده باشد و در اینجا ساز انتقام سخت بزنند. در چنین روزی اما چه کسی برنده است و چه کسی بازنده؟ احمد شیرزاد، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در مجلس ششم معتقد است که این وضعیت به نفع هیچ‌کس نیست.او در گفت‌وگویی با «جهان‌صنعت» گفت: «صرف نظر از جزئیات این قضیه به نظر می‌رسد که دست ایران بسته نباشد. البته دست طرف مقابل هم بسته نیست و باید به آن اذعان داشت. بالاخره آمریکا در این تقابل دارای امکاناتی است و وقتی هم که فضای تبلیغاتی ایجاد می‌کند یعنی قصد دارد شدت عمل نشان دهد. از سوی دیگر کشورهای مستقل مثل ایران و ونزوئلا دستشان بسته نیست. خاطرمان است که همین چند وقت قبل آمریکایی‌ها عملا در مسائل داخلی ونزوئلا دخالت می‌کردند.هدف ما تایید حکومت این کشور یا روش کشورداری آن است اما تجربه نشان داده که دخالت آمریکا هیچ وقت به نفع دموکراسی نبوده و معمولا ناامنی‌ها و تضادهای اجتماعی بیشتر شده است. به هرحال دخالت‌ها گاه و بی‌گاه آمریکا در آمریکای لاتین از کسی پوشیده نیست و این را هم حق خود می‌دانند. ونزوئلا اما به عنوان یک کشور عضو سازمان ملل و عضو جنبش عدم تعهد حق داد و ستد با هر کشوری که بخواهد را دارد. ایران نیز همین طور، بنابراین به لحاظ بین‌المللی این تجارت برای ایران باید ممکن باشد.»وی افزود: «نکته اینجاست که ما همیشه برگ‌هایی برای بازی داریم. از طرفی باید از حوادث درس گرفت. ممکن است جایی آنها برگ برنده داشته باشند و در عین حال ما هم روش‌هایی داشته باشیم. بنابراین اگر اقدامی از سوی آمریکایی‌ها صورت گیرد، دست ایران بسته نیست. بیش از این نمی‌شود مساله را باز کرد و ما هم بخشی از حکومت نیستیم که بدانیم ایران دقیقا چه اقدامی خواهد داشت. مسلم این است که دست ایران بسته نیست و می‌تواند در منطقه یا در سطح جهان اقداماتی کرده و روش‌های آمریکایی‌ها را خنثی کند. به عنوان مثال در جریان توقیف کشتی نفتی ایران در آخر دیدیم که انگلیس‌ها به نتیجه‌ای نرسیدند.»

برنده و بازنده

شیرزاد در پاسخ به اینکه آیا نزدیک بودن انتخابات آمریکا سبب می‌شود ترامپ دست به اقدام جدی‌تر و بالا بردن سطح تنش‌ها نزند؟ گفت: «از باب توهین نمی‌گویم اما از نظر شخصیتی همه می‌دانند که ترامپ یک فرد قمارباز است. به این معنی که اهل ریسک و خطرهای اقتصادی است البته تا حدی. به خصوص در این شرایط نزدیک انتخابات فکر نمی‌کنم دست به یک قمار خطرناک بزند. از طرف دیگر ایران و کشورهای مستقل نیز تا حدی تحت فشار قرار گرفته و صبوری می‌کنند. فکر می‌کنم که اگر آمریکایی‌ها بخواهند در این باره قمار کنند حتما جناح آقای ترامپ در انتخابات ضرر خواهد کرد. دقت داشته باشید که آنها تاب و تحمل ورود به بازی و باختن را ندارند. وضعیت فعلی ترامپ دقیقاً روی خط است یعنی یکم این طرف‌تر می‌بازد و کمی آن‌طرف‌تر می‌بازد. در نتیجه یک حادثه کوچک می‌تواند درصدی از آرای او را ریخته و موجب شکست وی شود، به همین دلیل گمان می‌کنم که دست به یک ریسک بزرگ نزنند. مگر اینکه در یک بازی برد خود را حتمی بدانند.»وی در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه مدیریت این فضا در دست ایران است یا آمریکا گفت: «این چیزها دست هیچ‌کس نیست. اگر فضا تنش‌آمیز باشد به نفع هیچ‌کس نیست و مدیریت آن هم در دست کسی نیست. امیدواریم که واقعاً وارد چنین فضایی نشویم. به عنوان مثال ماجرای نفتکش ایران که انگلیس‌ها با واسطه توقیف کردند یک نوع بازی موش و گربه بود و مساله خیلی وحشتناک سیاسی نبود، اگرچه ابعاد امنیتی هم نداشت. بازی در این حد مشکلی ندارد اما اگر وارد یک فاز پرتنش امنیتی شویم دیگر می‌توان گفت که مدیریت آن دست کسی نیست.»خلاصه کلام اینکه می‌توان مثل شیرزاد خوش‌بین بود و امید داشت که این بازی در حد بازی موش و گربه باقی بماند اما نگاه واقع‌بینانه‌تر ایجاب می‌کند که هر احتمالی را در نظر بگیریم. این ترامپ همان ترامپی است که در یک اقدام بی‌سابقه دست به ترور یک مقام نظامی ارشد ایران زد بنابراین توقیف چند کشتی هم از او برمی‌آید و اصلا بعید نیست که در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری هوس قدرت‌نمایی کند. پیش‌بینی برنده و بازنده ماجرا در آن شرایط برای ما به عنوان یک رسانه سخت است اما مقامات ایرانی با توجه به اطلاعات دقیق از توان و امکانات نظامی و امنیتی ایران قطعا می‌توانند این کار را انجام دهند. امید است که نتیجه پیش‌بینی آنان در این‌باره به تصمیمی هوشمندانه و مدیریت اوضاع با حداقل تنش و درگیری ختم شود.