ابزارهای مشتقه راهی برای پوشش ریسک

فریده سعادتی*
در صنایع مختلف خریدار، فروشنده یا توزیع‌کننده کالا وجود دارد. این صنایع مختلف به مدیریت، کاهش یا انتقال ریسک‌هایی که با آنها مواجه هستند نیاز دارند بنابراین در گام اول یک شرکت یا صنعت باید به این موضوع بپردازد که آیا اساسا به مدیریت ریسک‌ها تمایلی دارد و آیا دپارتمانی را به مدیریت ریسک اختصاص داده است یا خیر. اگر یکی از دغدغه‌های اصلی صنعتی، نوسانات قیمتی کالاهای خریداری‌شده یا فروخته‌شده است، توصیه می‌شود از قراردادهای آتی یا اختیار معامله استفاده و به این وسیله، نوسانات قیمت را مدیریت کند. یکی از استراتژی‌های پوشش ریسک، اخذ موقعیت در بازار آتی و همزمان اخذ موقعیت در بازار نقد آن است.
قراردادهای آتی، زمانی که به‌صورت منفرد استفاده می‌شوند بسیار پرریسک هستند و توصیه می‌شود که سرمایه‌گذاران حرفه‌ای از این قراردادها استفاده کنند اما زمانی که این قراردادها با ابزارهای دیگر ترکیب می‌گردند، به ابزاری برای کاهش و پوشش ریسک تبدیل می‌شوند. به صنایع مختلف توصیه می‌شود که از قراردادهای آتی و اختیار معامله برای پوشش ریسک استفاده کنند مگر اینکه شرکت در کنار کاهش ریسک علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در ابزارهای پرریسک با بازده بالاتر باشد.
در کشور ما عمده صنایع اگر تمایلی به مدیریت و کاهش ریسک داشته باشند، ترجیح می‌دهند که از ابزارهای سنتی استفاده کنند. دلیل این رویکرد می‌تواند عدم شناخت آنها از ابزارهای آتی و اختیار معامله یا نگرانی‌هایی نسبت‌به پیچیدگی‌ها و عملکرد آنها باشد. در نتیجه گرایش نهایی آنها به‌سمت استفاده از ابزارهای سنتی است. حتی اگر کارشناسان و مدیران آنها بدانند که چگونه می‌توان از قراردادهای آتی و اختیار معامله برای کاهش ریسک استفاده کرد، همچنان از سوی سطوح بالاتر شرکت مقاومت وجود دارد. تا زمانی که سطوح بالای مدیریتی این ابزارها را به‌عنوان راهی برای مدیریت ریسک درک نکنند، این ابزار نمی‌توانند نقش خود را در صنایع نشان دهند. مساله دیگر وجود قیمت‌گذاری دستوری در بخشی از صنایع است.
شرکتی که در تعیین نرخ خوراک و حتی نرخ فروش با قیمت‌گذاری دستوری مواجه است، تمایلی برای مدیریت ریسک در حوزه قیمت کالاهای خود ندارد. در نتیجه یکی از موانع کاهش و مدیریت ریسک، قیمت‌گذاری دستوری در صنایع مختلف است که هم خوراک و هم فروش کالاهای تولیدشده را در بر می‌گیرد. به نظر می‌رسد که این ابزارها هنوز نقش خود را به‌خوبی در صنایع نشان نداده‌اند و لازم است که افراد زیادی با این حوزه آشنا شوند. ما در بورس انرژی ایران برای شرکت‌های پتروشیمی و پالایشگاهی مختلف جلسات آموزشی و توجیهی برگزار می‌کنیم تا در سطوح مدیریتی و کارشناسی افراد با قراردادهای آتی و اختیار معامله آشنا شوند و بتوانند مدیران بالادست خود را نسبت‌به این موضوع آگاه کنند. این آموزش تا زمانی که صنایع مختلف نسبت‌به این ابزارها آگاهی کافی داشته باشند، ادامه دارد. امید است در آینده نزدیک صنایع مختلف نسبت‌به ماهیت و عملکرد این قراردادها رغبت نشان دهند و از مزایای آن استفاده کنند.
* مدیر عملیات بازار مشتقه بورس