2 - 01 - 2018
افزایش یا کاهش، مساله این است
گروه جامعه- بحران رشد جمعیت و نرخ باروری موضوعی است که بارها موضوع هشدار مسوولان بوده و پایین آمدن آن باعث نگرانی‌هایی شده است تا جایی که در رسانه‌های مختلف جوانان و خانواده‌های ایرانی را به فرزندآوری بیشتر تشویق می‌کنند و تسهیلاتی را برای نوزادان دوم و بعد از آن خانواده‌ها ایجاد کرده‌اند از جمله زایمان‌های رایگان طبیعی در بیمارستان‌های دولتی و بعضی از بیمارستان‌های خصوصی و اختصاص مبلغی برای خانواده‌هایی که به تازگی صاحب فرزند شده‌اند.
سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا با قرار دادن این تسهیلات خانواده‌ها به فرزندآوری روی آورده‌اند یا هنوز ریسک بچه‌دار شدن را با این شرایط سخت اقتصادی و فرهنگی به جان نخریده‌اند؟ خبرگزاری‌های ایسنا و مهر ظرف چند روز گذشته در مورد نرخ رشد جمعیت دو خبر منتشر کرده‌اند که به‌طور کامل با هم در تضاد هستند.
به نقل از ایسنا یک پژوهشگر حوزه جمعیت معتقد است که تغییر نگرش‌های افراد به سمت نگاه‌های مادی‌گرایانه، فردگرایی و لذت‌جویی می‌تواند در کنار تغییرات فرهنگی دلیلی محکم برای رشد تک‌فرزندی در جامعه ایران باشد. دکتر مریم اردبیلی پزشک و آینده‌پژوه در حوزه جمعیت درباره بررسی تاثیر مسایل فرهنگی بر رشد جمعیت تک‌فرزندی و اثرات آن بر جامعه، با اشاره به علل رشد تک‌فرزندی در کشور، می‌گوید: موضوع فرهنگ یکی از مهم‌ترین دلایل رشد تک‌فرزندی در کشور به‌شمار می‌آید. رشد خانواده‌های تک‌فرزند همواره با توجه به مجموعه‌ای از عوامل و عناصر موجود در زندگی افراد اتفاق می‌افتد.
این پژوهشگر اعتقاد دارد کاهش جمعیت و رشد تک‌فرزندی امروزه در تمامی کشورهای جهان به روند جریان افتاده است، با این تفاوت که در ایران جریان کاهش جمعیت بسیار پرشتاب‌تر از سایر کشورهای جهان حرکت کرده است. تغییر نگرش‌های افراد به سمت نگاه‌های مادی‌گرایانه، فردگرایی و لذت‌جویی می‌تواند در کنار تغییرات فرهنگی دلیلی محکم برای رشد تک‌فرزندی در جامعه ایران باشد.
اردبیلی با بیان اینکه امروزه استعاره‌ها و اسطوره‌های ذهنی مردم نسبت به سال‌های پیش تغییر کرده‌اند ادامه می‌دهد: در ایام گذشته وجود فرزند در خانواده همواره عصایی برای دوران پیری و مایه برکت و نعمت خانواده تلقی می‌شد، در حالی که امروزه نگرش افراد به فرزند تغییرات بسیاری کرده است.
مریم اردبیلی با بیان اینکه تصمیم باروری و فرزندآوری در تمامی کشورهای جهان یک تصمیم شخصی است، عنوان کرد: سیاستگذاران کشورهای مختلف همواره می‌توانند با وضع سیاست‌های مستقیم و غیرمستقیم مختلف در راستای تعالی و توسعه کشور فضای جامعه برای تصمیم‌گیری بهتر برای مردم فراهم کنند.
در این گزارش دلایل دیگری که باعث کاهش رشد جمعیت می‌شود شامل کاهش رشد جمعیت به دنبال افزایش بیکاری در کشور، تغییر نگرش مردم به دنبال نفوذ سبک زندگی غربی و مسایلی مانند سن ازدواج، فرزندآوری و تعداد آن، در شاخص‌های سبک زندگی افراد هم اشاره شده است.
این خبر در حالی منتشر شد که روز گذشته خبرگزاری مهر از افزایش نرخ باروری در ایران خبر داد و گفت جمعیت ایران به سطح جانشینی رسیده و طبق اخبار منتشر شده جمعیت ایران تا چند دهه آینده را تضمین کرد.
طبق اظهارات مهر کاهش نرخ باروری در کشور طی سال‌های اخیر به قدری نگران‌کننده بود که حالا خبر افزایش میزان باروری به سطح جانشینی و عدد ۱/۲ کارشناسان را شگفت‌زده کرده است.
نگاهی به تحولات جمعیتی کشور طی چند دهه اخیر نشان می‌دهد ایران در نیمه دوم قرن بیستم تحولات چشمگیری را در باروری تجربه کرده است. پس از اعمال برنامه‌های تنظیم خانواده در دهه ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰، باروری بالای آن سال‌ها اندکی کاهش یافت، ولی همزمان با شرایط انقلاب و تحولات اجتماعی و فرهنگی و نیز توقف برنامه‌های تنظیم خانواده، سطح باروری مجددا روند افزایشی گرفت. این روند افزایشی در سال‌های میانی دهه ۱۳۶۰ رو به کاهش گذاشت. سرعت کاهش باروری در نیمه دوم دهه ۶۰ و به ویژه دهه ۷۰ چشمگیر بود و باروری در اوایل دهه ۸۰ به سطح جانشینی رسید اما روند کاهشی باروری آرام شد و در سال ۹۰ نرخ باروری کشور به حدود ۸/۱ درصد رسید.
مهر در گزارش خود ذکر کرده مطالعات انجام‌شده در مورد سطح و روند باروری در کشور اوایل دهه ۴۰ حدود هفت فرزند برای هر زن در سن باروری بود که در سال‌های دهه ۵۰ و با اجرای برنامه‌های تنظیم خانواده میزان باروری در کشور کاهش یافت. با این حال با توجه به شرایط خاص اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اداری کشور در سال‌های پایانی دهه ۵۰ و اوایل دهه ۶۰ از جمله توقف برنامه‌های تنظیم خانواده و جنگ تحمیلی، میزان باروری بار دیگر به حدود هفت فرزند برای هر زن افزایش یافت. با اجرای سیاست‌های تنظیم خانواده از اواخر دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ میزان باروری بار دیگر در کشور روند کاهشی گرفت. البته مطالعات نشان می‌دهد میزان باروری کل در کشور از سال ۶۴ و پیش از اجرای برنامه تنظیم خانواده روند کاهشی گرفته بود که در این میان توسعه شبکه بهداشت در روستاها و کاهش مرگ و میر کودکان، تقاضا برای فرزندآوری بیشتر را در خانواده‌ها کم کرد. ادامه همین شرایط موجب کاهش شدید باروری در کشور در دهه ۷۰ شد و میزان باروری در سال ۸۰ به حدود ۹/۱ درصد و در سال ۹۰ به حدود ۸/۱ درصد کاهش یافت.
کارشناسان می‌گویند پس از فراز و نشیب‌های زیاد تحولات جمعیتی در سه دهه گذشته، در سال‌های اخیر نشانه‌هایی از افزایش میزان باروری در کشور به چشم می‌خورد. تغییر سیاست‌های جمعیتی کشور در سال‌های اخیر با توجه به رسیدن به باروری پایین‌تر از حد جانشینی و پیشگیری از پیامدهای منفی آن صورت گرفت و آمار حاکی از افزایش اندک باروری در سال‌های اخیر است.
مهر در ادامه می‌گوید برخلاف برخی تصورات، تداوم باروری در سطح جانشینی به معنای رشد جمعیتی صفر یا منفی در آینده نزدیک نیست و چون متولدان بعد از انقلاب هنوز در سن باروری هستند، در دهه‌های آینده نیز جمعیت با رشد مثبت خواهد داشت محمدجلال عباسی‌شوآزی، رییس موسسه مطالعات جمعیت کشور با تایید مطلب فوق می‌گوید: نتایج منتشرشده از سوی سازمان ثبت احوال هم نشان می‌دهد که طی دوره چهار ساله از سال ۹۰ تا ۹۴ تعداد موالید ۶/۱۳ درصد افزایش یافته است این در حالی است که زنان ۲۰ تا ۳۴ ساله که حدود ۷۵ درصد موالید را به دنیا می‌آورند، کمتر از نیم درصد افزایش داشته است. نتایج اولیه سرشماری سال ۹۵ هم حاکی از آن است که جمعیت صفر تا چهار ساله اندکی افزایش داشته است و این روند نشان‌دهنده افزایش میزان باروری در پنج سال اخیر است. با در نظر گرفتن الگوی فرزندآوری، پیش‌بینی می‌شود در صورت عدم تغییر سن ازدواج، سطح باروری تا دهه آینده تغییر اندکی داشته باشد. نکته مهم این است که بر خلاف برخی تصورات، تداوم سطح فعلی باروری در سطح جانشینی به معنای رسیدن به رشد جمعیتی صفر یا منفی در آینده نزدیک نیست و با توجه به اینکه نسل متولدان بعد از انقلاب هنوز در سنین باروری قرار دارند، در دهه‌های آینده نیز جمعیت با رشد مثبت افزایش خواهد یافت هرچند تعداد موالید کاهش خواهد داشت و به تبع آن رشد جمعیت هم به اندازه دهه‌های پیش از آن نخواهد بود. با این حال برای حفظ سطح موجود باروری و افزایش احتمالی آن ارائه برنامه‌هایی با اولویت تسهیل شرایط ازدواج جوانان و حمایت از فرزندآوری ضروری است.
علاوه بر میزان باروری کل، یکی از شاخص‌های باروری، محاسبه احتمال فرزندآوری است که نشان می‌دهد زنان در سن فرزندآوری هر فرزند خود را با چه احتمالی و با چه فاصله زمانی از ازدواج یا فرزند قبلی به دنیا آورده‌اند. محاسبه احتمال فرزندآوری برای هر کدام از رتبه‌های تولد می‌تواند در تعیین سطح باروری گذشته، حال و آینده موثر باشد. نگاهی به جداول مربوطه نشان می‌دهد احتمال به دنیا آوردن فرزند اول پس از ازدواج در سال ۶۹ بیش از ۹۵ درصد بوده است اما از اواخر دهه ۷۰ این احتمال اندکی کاهش یافته و در سال ۸۸ به ۹۳ درصد رسیده است. همچنین در دهه ۷۰ احتمال به دنیا آوردن فرزند دوم حدود ۹۵ درصد بوده که این عدد در سال ۸۰ به حدود ۸۰ درصد کاهش یافته است.
همچنین توزیع تعداد فرزندان زنان براساس رفتار باروری آنان در سال ۸۹ نشان می‌دهد یک‌سوم زنان اصلا ازدواج نکرده‌اند یا بدون فرزند و تک‌فرزند هستند. یک‌سوم زنان دو فرزند دارند و یک‌سوم زنان بیشتر از سه فرزند دارند. این در حالی است که در کشورهایی که باروری بسیار پایینی دارند، تنها ۱۰ درصد زنان سه فرزند یا بیشتر دارند. آمار نشان می‌دهد این الگوی باروری به زودی سقوط نمی‌کند اما باید تلاش شود ترکیب تعداد فرزند در جامعه به صورت فعلی که حدود دوسوم زنان دارای دو یا سه یا بیشتر هستند حفظ شود تا باروری از این میزان کمتر نشود.
با تمام این تفاسیر بر اساس شواهد و صحبت‌های جمعیت‌شناسان، ایرانی‌ها دیگر تمایلی به بچه‌دار شدن ندارند و نگرانی رشد منفی جمعیت برای ۳۰ سال آینده است. در همین راستا چندی پیش شهلا کاظمی‌پور، جمعیت‌شناس در گفت‌وگو با اسکان‌نیوز در پاسخ به این سوال که آیا هم‌اکنون واقعا نرخ رشد جمعیت ما خطرناک است و این میزان تحرک و هشدار لازم است، بیان می‌کند: فعلا نرخ رشد جمعیت‌مان مثبت است. همین حالا سالی یک میلیون نفر به جمعیت ما اضافه می‌شود.
اما در واقع، ما کاهش رشد جمعیت داریم نه کاهش جمعیت. روند فرزندآوری رو به کاهش است. چنانچه روند فعلی ادامه پیدا کند، هشدارآمیز می‌شود. به عنوان نمونه ما در سال ۶۵ نرخ رشد جمعیتی ۹۱/۳ درصدی داشتیم اما در سال ۹۶ تبدیل شده به نرخ ۲۴/۱ درصدی. بر این اساس می‌توان گفت روند رشد جمعیت ایران کاهنده است. این روند فعلی به تدریج ادامه خواهد یافت و ۳۰ سال دیگر به رشد صفر درصد و منفی خواهیم رسید؛ راهی که اروپاییان ۱۰۰ سال قبل طی کردند اما حالا آنها سیاست‌های درست تشویقی برای افزایش فرزندآوری و سیاست‌های پذیرش مهاجرتی را اتخاذ کرده‌اند و به این طریق کاهش رشد جمعیت خود را جبران کرده‌اند. ما به اصطلاح ۳۰ سال زودتر، قبل از اینکه نرخ رشد جمعیت به منفی برسد، شروع به سیاست‌های افزایش جمعیت کرده‌ایم. اما نباید این گام‌ها به بهای از بین رفتن زیرساخت‌های کشور و افزایش آسیب در جامعه باشد. نباید با روش‌های ایذایی کار کنیم.
با این تفاسیر باید دید گزارش مهر بر چه اساسی این‌گونه نگاشته شده است.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد