اقتصاد ایران در تنگنای سقوط قیمت نفت

گروه انرژی- نفت یک بار دیگر ریخت؛ این بار ریزشی شدیدتر از قبل، تا جایی که در پایین‌ترین حد خود در بیش از چهار سال گذشته قرار گرفته است. اگرچه نگرانی‌ها از تشدید جنگ تجاری میان آمریکا و چین و دورنمای افزایش عرضه مهم‌ترین دلیل این ریزش‌ها عنوان می‌شود، این در حالی است که دورنمای پیش روی نفت هم کاهشی بوده و این بدان معناست که کشورهای تولیدکننده نفت از جمله اعضای اوپک در شرایطی قرار گرفته‌اند که باید برای ارقامی که در بودجه‌های خود پیش‌بینی کرده‌اند، اصلاحاتی اساسی انجام دهند.
براساس گزارش‌های رسمی، امسال دولت بودجه خود را براساس قیمت نفت 63دلار در هر بشکه تنظیم کرده است. در شرایط نرمال بدون تحریم، قیمت نفت ایران 7 تا 10دلار کمتر از دو شاخص معتبر جهانی یعنی برنت دریای شمال و نفت وست تگزاس اینترمدیت است. در شرایط تحریمی اما این فاصله به دلیل هزینه‌های ناشی از حمل و تخفیف‌ها بین 20 تا 25‌درصد پایین‌تر است. این بدان معناست که قیمت هر بشکه نفت ایران در حال حاضر چیزی در حدود 40 تا 43دلار در هر بشکه معامله می‌شود. این رقم با آنچه در بودجه در نظر گرفته شده، دست‌کم 20دلار کمتر است که همین موضوع می‌تواند زمینه‌ساز کسری بودجه و فشار بر بخش درآمدی بودجه امسال شود.
تا روز چهارشنبه قیمت نفت برنت ۶۰دلار و ۴۴سنت در هر بشکه بود و نفت وست تگزاس اینترمدیت آمریکا هم ۵۷دلار و ۱۲سنت در هر بشکه معامله می‌شد.
قیمت نفت برنت از ابتدای سال ۲۰۲۵ تاکنون بیش از ۱۳دلار برای هر بشکه کاهش یافته است که عمده‌ترین دلیل این کاهش، تنش‌های تجاری آمریکا و چین و در پی آن ترس از رکود اقتصادی و اثر منفی بر رشد تقاضای نفت و در عین حال آمادگی هشت کشور ائتلاف تولیدکنندگان عضو ائتلاف سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و متحدانش (اوپک‌پلاس) برای اجرای برنامه تعدیل تدریجی کاهش عرضه داوطلبانه اضافه (افزایش مرحله‌ای) از دلایل اصلی کاهش نفت در سال جاری عنوان شده است.
هر دو شاخص نفت برنت و وست تگزاس اینترمدیت از زمان اعلام تعرفه‌های متقابل دونالد ترامپ، رییس‌جمهور آمریکا روی واردات کالا از ده‌ها کشور که نگرانی‌ها از وقوع جنگ تجاری جهانی را برانگیخت، در بیش از پنج روز معامله گذشته، نزول کرده‌اند.
پس از اینکه پکن حاضر نشد تعرفه‌های تلافی‌جویانه علیه واردات کالاهای آمریکایی را حذف کند، ترامپ فرمان افزایش ۵۰‌درصدی تعرفه‌ها برای چین را امضا کرد و تعرفه‌های ۱۰۴‌درصدی ترامپ روی واردات از چین، از روز چهارشنبه اجرایی شد. به دنبال آن ترامپ تهدید کرد که اگر چین تعرفه ۳۴‌درصدی روی کالاهای آمریکایی را لغو نکند، ۵۰‌درصد تعرفه اضافی وضع خواهد کرد، پکن وعده داد تسلیم اخاذی آمریکا نخواهد شد.
عامل دیگری که افت قیمت نفت را تشدید کرده، تصمیم اوپک‌پلاس برای افزایش تولید به میزان ۴۱۱‌هزار بشکه در روز در ماه می است. تحلیلگران می‌گویند این اقدام، بازار را احتمالا به وضعیت مازاد می‌کشاند.
بانک آمریکایی گلدمن ساکس در جدیدترین گزارش خود اعلام کرد که انتظار دارد تا دسامبر سال ۲۰۲۵، قیمت هر بشکه نفت برنت به ۶۲دلار و وست تگزاس اینترمدیت به ۵۸دلار برسد و قیمت‌ها تا دسامبر سال ۲۰۲۶، به ترتیب به ۵۵دلار و ۵۱دلار کاهش پیدا کند.
همزمان با ریزش قیمت نفت، گرید نفتی اسپوی روسیه، دوشنبه هفته جاری به زیر ۶۰دلار در هر بشکه که سقف قیمت گروه هفت برای فروش نفت روسیه است، نزول کرد.
ریزش‌ها تا کجا ادامه دارد؟
کارشناسان می‌گویند تلافی تهاجمی چین، احتمال توافق سریع میان دو اقتصاد بزرگ جهان را از بین می‌برد و باعث افزایش نگرانی از رکود اقتصادی در سراسر جهان می‌شود. اگر جنگ تجاری طولانی شود، رشد تقاضای نفتی چین به میزان ۵۰ تا ۱۰۰‌هزار بشکه در روز ممکن است به خطر بیفتد.
نرسی قربان، کارشناس حوزه انرژی درباره علت ریزش قیمت نفت به شانا گفته: از آنجا که قیمت نفت وابستگی شدیدی به رشد اقتصادی دارد، یعنی اگر رشد اقتصادی در جهان افزایش یابد، تقاضا برای انرژی و نفت بیشتر می‌شود، بنابراین هر عاملی که موجب کاهش رشد اقتصادی شود، قیمت نفت را کاهش می‌دهد.
به گفته او، با این اتفاق‌هایی که اخیرا رخ داد و اقدام ترامپ مبنی بر اعمال تعرفه‌ بر کالاهای وارداتی به آمریکا، عملا جنگ تجاری وارد فاز جدیدی شد، در نتیجه همه پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که رشد اقتصادی در جهان لطمه خواهد خورد، به همین دلیل اثر مستقیم این موضوع را اکنون در کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی ملاحظه می‌کنیم. بنابراین معتقدم خیلی نمی‌توان در این باره با قطعیت سخن گفت. اگر همین فردا ترامپ با کشورهای آسیایی یا اروپایی به توافقی دست یابد، پیش‌بینی‌ها در مورد رشد اقتصادی تغییر می‌کند و بازار نفت دوباره تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
در همین رابطه مرتضی بهروزی‌فر، عضو هیات علمی موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی هم با بیان اینکه کاهش طبیعی تقاضا در فصل بهار و کاهش شدت بحران‌های ژئوپلیتیکی در خاورمیانه از عوامل اصلی افت قیمت نفت در هفته‌های اخیر است، می‌گوید: در صورت تداوم آرامش سیاسی و پرهیز از تشدید جنگ تعرفه‌ای، بازار نفت می‌تواند در مسیر تثبیت قیمت قرار گیرد.
بهروزی‌فر درباره آینده قیمت نفت با بیان اینکه در یکی، دو ماه ابتدایی بهار طبیعی است که قیمت‌ها در همین سطوح باقی بماند اما اگر جنگ تعرفه‌ای میان قدرت‌های اقتصادی ادامه یابد و تعرفه‌ها گسترش یابند، قطعا رکود اقتصادی در دنیا شکل خواهد گرفت و این رکود قیمت نفت را باز هم پایین خواهد آورد، گفت: با توجه به تجربه و عقلانیت اقتصادی در دو سوی این مناقشه، بعید می‌دانم بحران طولانی شود. پیش‌بینی من این است که در ماه‌های آینده، قیمت نفت به محدوده ۷۰ تا ۸۵دلار باز خواهد گشت.
به گفته او، اگر بحران تعرفه‌ها ادامه‌دار باشد، اوپک برای جلوگیری از سقوط بیشتر قیمت‌ها باید کاهش شدیدی در تولید ایجاد کند؛ موضوعی که اجماع روی آن کار دشواری است. به‌ویژه کاهش ۵ تا ۱۰‌میلیون بشکه‌ای از بازار، تصمیم کوچکی نیست، بنابراین تنها در صورتی که بحران تعرفه‌ها موقت باشد، می‌توان به بازگشت ثبات امیدوار بود.
سیدمحسن قمصری، مدیر پیشین امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران اما نظر دیگری دارد. او بر این باور است که افت قیمت‌ جهانی نفت در این فصل از سال پدیده‌ای تقریبا تاریخی و معمول است. به گفته او، این روند نزولی به احتمال زیاد تا اواسط تابستان ادامه دارد و سپس با شروع افزایش تقاضا، قیمت‌ها به حالت عادی باز خواهد گشت، مگر اینکه رویداد غیرمنتظره‌ای رخ دهد.
قمصری نقش سفته‌بازان و معاملات کاغذی در نوسان‌های بازار نفت را بی‌تاثیر ندانسته و بر این باور است که حجم معاملات کاغذی روزانه در بازارهای جهانی نفت‌ خام به بیش از ۲‌میلیارد بشکه می‌رسد که چند برابر مقدار تولید و عرضه واقعی است. سفته‌بازان با حمایت بانک‌ها، سرمایه‌داران و سیاست‌مداران قادرند روند بازار را تحت کنترل قرار دهند و این عامل تاثیر عمده‌ای بر شرایط اقتصادی کشورهای صادرکننده نفت، به‌ویژه در شرایط صادرات محدود دارد.
به گفته او، تاثیرات روانی مسائل سیاسی و اقتصادی بین‌المللی ازجمله تعرفه‌های آمریکا علیه چین و ناآرامی‌های جهانی بر بازار نفت کوتاه‌مدت و گذرا هستند و تغییر اساسی در تقاضای جهانی ایجاد نمی‌کنند ولی در صورت استمرار شرایط فعلی، بازگشت قیمت‌ها به محدوده عادی از اواسط تابستان پیش‌بینی می‌شود. با این حال، احتمال رخدادهای غیرمنتظره‌ که ممکن است بازار را به‌طور جدی تحت تاثیر قرار دهد، دور از ذهن نیست.
اوضاع ایران، بدتر از دیگران؟
احتمال تشدید تحریم‌های نفتی از یک‌سو و نوسانات قیمت نفت از سوی دیگر، فشار مضاعفی را بر صنعت نفت ایران وارد کرده است. ادامه کاهش قیمت نفت به معنی سخت ترشدن شرایط فروش نفت ایران خواهد بود.
نرسی قربان، کارشناس انرژی در این رابطه با اشاره به آثار کاهش قیمت نفت بر اقتصاد ایران می‌گوید: در این شرایط باید با افزایش تعاملات بین‌المللی به دنبال این باشیم که نفت خود را به بهترین شکل و مناسب‌ترین قیمت به فروش برسانیم.
مرتضی بهروزی‌فر هم بر این باور است که ادامه کاهش قیمت نفت باعث تشدید رکورد جهانی می‌شود که این رکود می‌تواند بر ایران هم تاثیر بگذارد زیرا در شرایط رکودی خرید نفت کاهش می‌یابد و این بدان معناست که ایران نفت کمتری می‌تواند بفروشد. او بر این باور است که فضای نااطمینانی در اقتصاد جهانی به‌ دلیل جنگ‌های تجاری و بحران‌های سیاسی، به‌ویژه تنش‌هایی که بر سر تعرفه‌ها میان قدرت‌های اقتصادی شکل گرفته می‌توانند سبب رکود شوند. این رکود به‌طور مستقیم مصرف انرژی را کاهش می‌دهد زیرا شدت تحولات خاورمیانه نسبت به سال گذشته کاهش یافته است. بحران لبنان کنترل شده، در سوریه ثبات بیشتری برقرار شده و نقش حوثی‌ها در حمل‌ونقل نفت کاهش یافته است. حتی امیدهایی وجود دارد که ایران و آمریکا به توافق‌هایی برسند و تنش‌ها کاهش یابد. همه اینها سبب کاهش ریسک‌های ژئوپلیتیکی و در نتیجه کاهش قیمت نفت شده‌اند.
برخی تحلیلگران معتقدند که اعمال تعرفه‌های تلافی‌جویانه علیه واردات کالاهای آمریکایی از سوی چین، احتمال دستیابی به توافق سریع میان دو اقتصاد بزرگ جهان را از بین می‌برد و به همین دلیل نگرانی‌ها نسبت به رکود اقتصادی در سراسر جهان افزایش یافته است؛ عاملی که می‌تواند دورنمای منفی برای بازار نفت ترسیم کند.