انقلاب دیجیتالی در سایه فیلترینگ

علی حسینی- با تشدید فیلترینگ اینترنت در ایران و محدودیت‌های گسترده برای دسترسی به محتوای جهانی، ورود تجهیزات استارلینک به کشور توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. استارلینک، پروژه‌ای تحت مدیریت شرکت اسپیس‌ایکس، با استفاده از هزاران ماهواره در مدار پایین زمین، اینترنت ماهواره‌ای پرسرعت را به کاربران در سراسر جهان ارائه می‌دهد. با وجود محدودیت‌های قانونی و تکنولوژیک، این فناوری در ایران نیز مورد استقبال قرار گرفته است. طبق گزارش‌ها برخی کاربران توانسته‌اند با استفاده از این تجهیزات به اینترنت آزاد دسترسی پیدا کنند. این موضوع در حالی است که اینترنت ماهواره‌ای در ایران به صورت رسمی مجوز فعالیت ندارد. با این وجود، کاربران با خرید و نصب دیش‌ها و مودم‌های استارلینک توانسته‌اند به این شبکه متصل شوند. شمار ماهواره‌های استارلینک در مدار زمین به ۶‌هزار و ۳۵۰ رسیده است. این عدد یعنی در توسعه فناوری اینترنت ماهواره‌ای با سرعتی عجیب مواجهیم و به‌ زودی این تکنولوژی هم مثل همه موارد مشابه ممنوعه دیگر همه‌گیر خواهد شد اما استفاده از تجهیزات استارلینک در ایران با چالش‌های متعددی همراه است. به دلیل عدم پشتیبانی رسمی از این خدمات در ایران، سرعت اینترنت استارلینک در مقایسه با کشورهای دیگر کمتر است. علاوه بر این، مشکلات مربوط به نصب و راه‌اندازی تجهیزات نیز ممکن است برای کاربران وجود داشته باشد. با این حال، برای بسیاری از کاربران ایرانی که با محدودیت‌های شدید دسترسی به اینترنت روبه‌رو هستند، دسترسی به اینترنت آزاد از طریق استارلینک حتی با سرعت کمتر هم ارزشمند است. بنابراین با توجه به تقاضای بالا و عدم دسترسی رسمی به این تجهیزات، بازار سیاهی برای خرید و فروش مودم‌ها و دیش‌های استارلینک در ایران شکل گرفته است. این تجهیزات به صورت قاچاقی وارد کشور می‌شوند و با قیمت‌های بالاتر از قیمت‌های جهانی به فروش می‌رسند، همچنین به دلیل عدم اطمینان از کیفیت و اصالت کالاها، خریداران در معرض ریسک‌های متعددی قرار دارند. از طرفی مردم، کسب‌وکارها و سازمان‌های مختلف در حدود ۱۰۰ کشور از استارلینک استفاده می‌کنند. تعداد کاربران رسمی این فناوری به بیش از ۳‌میلیون نفر می‌رسد و هر روز در حال افزایش است. در همین حال اتصال‌های غیررسمی هم در حال افزایش است. بلومبرگ چندی پیش در گزارشی نوشت که بازار سیاه با فعال کردن پایانه‌های استارلینک در کشورهای مجاور، اتصال به ایران را به ممکن کرده‌ است و این ایستگاه‌ها را فعال می‌کند. استارلینک از مدت‌ها پیش به گزارش‌های رسمی هم راه پیدا کرده است. کمتر از یک سال قبل مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی اتصال به اینترنت ماهواره‌ای در ایران را قطعی دانست. این گزارش بر «حفاظت از منافع ملی در برابر اینترنت ماهواره‌ای» تاکید داشت و می‌گفت فراگیری اینترنت ماهواره‌ای موانع مختلف حقوقی، اقتصادی و فنی دارد. در حال حاضر استارلینک به ‌طور غیررسمی یعنی خرید اشتراک از یک کشور دیگر، در ایران قابل استفاده است. نسل یک تا چهار تجهیزات و سرویس استارلینک قابل خرید است، بین ۴۰، ۵۰ تا ۲۰۰‌میلیون تومان قیمت دارد. هزینه اشتراک ماهانه هم حدود ۴۰‌دلار تخمین زده می‌شود اما متقاضیان انتظار دارند با افزایش تقاضا قیمت بیش از اینها افت داشته باشد.
ورود استارلینک به ایران بسیاری از کاربران را به یاد دوره‌ای می‌اندازد که دیش‌های ماهواره‌ای برای دریافت شبکه‌های تلویزیونی خارجی در کشور رایج بود. در آن زمان بازار سیاه قدرتمندی برای تجهیزات ماهواره‌ای وجود داشت و مردم با وجود ممنوعیت‌های قانونی، از این فناوری برای دسترسی به محتوای جهانی استفاده می‌کردند. تجربه‌های مشابه این دوران نشان می‌دهد که جامعه ایرانی همواره در مواجهه با محدودیت‌ها به دنبال راه‌های جایگزین بوده است. دسترسی به اینترنت آزاد از طریق استارلینک می‌تواند تاثیرات اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای در پی داشته باشد. از یک سو، دسترسی به اطلاعات و محتوای جهانی می‌تواند به ارتقای سطح دانش و آگاهی عمومی کمک کند و از سوی دیگر، بازار سیاه تجهیزات استارلینک می‌تواند به تشدید نابرابری‌های اقتصادی منجر شود زیرا تنها افرادی که توانایی مالی بالایی دارند می‌توانند از این فناوری بهره‌مند شوند. در پایان ورود تجهیزات استارلینک به ایران و شکل‌گیری بازار سیاه برای آن، نشان‌دهنده نیاز و تمایل شدید جامعه به دسترسی به اینترنت آزاد است. هرچند این تجهیزات با محدودیت‌های فنی و قانونی مواجه هستند، اما توانسته‌اند بخشی از نیازهای کاربران ایرانی را برطرف کنند. در حالی که بررسی‌های مختلف کیفیت پایین اینترنت را تایید می‌کند و باعث افزایش نارضایتی شده است، رسیدن تجهیزات اینترنت ماهواره‌ای به ایران با وجود همه ممنوعیت‌ها نشان می‌دهد نمی‌توان جلوی تکنولوژی را گرفت، همچنین تجربه‌های مشابه در گذشته نشان می‌دهد که این پدیده می‌تواند به پیامدهای اجتماعی و اقتصادی متعددی منجر شود که نیازمند بررسی و تحلیل دقیق‌تری است. دسترسی به اینترنت آزاد همچنان به عنوان یکی از دغدغه‌های اصلی جامعه ایرانی باقی خواهد ماند و تحولات این حوزه در آینده نیز تاثیرات قابل ‌توجهی خواهد داشت.