باز هم از قطر جا ماندیم

گروه انرژی- در شرایطی که در میدان مشترک گازی بین ایران و قطر، توسعه به کندی پیش می‌رود، قطری‌ها به سرعت در حال کار هستند و در آخرین خبر پس از قراردادهایی که این کشور برای توسعه بخش شمالی این میدان گرفته، هدف‌گذاری برای تولید ۱۲۶ میلیون تن گاز از این میدان تا سال ۲۰۲۷ قطعی شده است.
شرکت انرژی قطر اعلام کرده است انتظار دارد حجم تولید سالانه گاز مایع پس از این پروژه به ۱۲۶ میلیون تن در سال از سال ۲۰۲۷ برسد.
همزمان تمیم بن‌حمد آل‌ثانی امیر قطر اعلام کرد که سنگ‌بنای پروژه توسعه میدان گازی شمال را در راستای استراتژی‌مان برای تقویت جایگاه قطر به عنوان یک تولید‌کننده گاز طبیعی مایع قرار دادیم.
میدان گازی مشترک گازی بین ایران و قطر که در ایران با نام «پارس‌جنوبی» شناخته می‌شود، بزرگ‌ترین میدان گاز طبیعی در جهان و دارای ۹۷/۵۰ تریلیون مترمکعب گاز و تقریبا ۹/۷ میلیارد مترمکعب میعانات گازی طبیعی است.
دولت قطر با سرعت بالایی طی سال‌های گذشته اقدام به برداشت گسترده از این میدان کرده، به طوری که به بزرگ‌ترین صادر‌کننده گاز طبیعی جهان تبدیل شده است. قطر همچنین قراردادهایی به ارزش ۷۵/۲۸ میلیارد دلار با شرکت‌های اینی، اکسون موبیل، کونوکو فیلیپس، شل، توتال و سینوک برای توسعه این میدان گازی منعقد کرده است.
مساحت این میدان گازی تقریبا ۹۷۰۰ کیلومترمربع است که ۶۰۰۰ آن در آب‌های سرزمینی قطر و مابقی در سمت ایران است. این میدان در سال ۱۹۷۱ کشف و عملیات استحصال گاز از سال ۱۹۸۹ آغاز شد.
قطر به دنبال جنگ روسیه و اوکراین و افزایش قیمت گاز در بازارهای جهانی سرعت خود را برای برداشت گسترده از این میدان افزایش داده است. ظرف یک سال و نیم گذشته، قراردادهایی به ارزش ۷۵/۲۸ میلیارد دلار با شرکت‌های اینی، اکسون موبیل، کونوکو فیلیپس، شل، توتال و سینوک برای توسعه این میدان گازی منعقد کرده است.
در بخش ایران اما بیش از ۲۰ سال است که توسعه در این میدان ادامه دارد و اخیرا فاز ۱۱ این میدان با جابه‌جایی دکل از میدان ۱۲ به ثمر نشسته است. سرعت پایین کار و عقب ماندن ایران در برداشت از این میدان باعث شده که مهاجرت گاز از سمت ایران به سوی قطر اتفاق بیفتد و افت فشار در بخش ایرانی این میدان یکی از مشکلات جدی برای ایران است.
چطور جا ماندیم؟
گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد مجموع سرمایه‌گذاری انجام‌شده در منطقه ویژه انرژی پارس ۱۵۰ میلیارد دلار بوده است. بیش از ۲۱ میلیارد دلار در قالب ۲۷ طرح در پارس‌جنوبی در حال اجراست که در این بین چهار پتروپالایشگاه نیز در حال ساخت است و با راه‌اندازی آنها دیگر نیازی به صادرات میعانات گازی میدان مشترک پارس‌جنوبی وجود نخواهد داشت. همچنین پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس که ۴۰ درصد بنزین کشور را تامین می‌کند ۱۰۰ درصد خوراک خود را از میعانات گازی پارس‌جنوبی دریافت می‌کند.
اگرچه مقامات وزارت نفت می‌گویند که در حال حاضر تولید گاز از سمت ایران به نسبت قطر از این میدان مشترک بالاتر است با این حال گزارش‌ها نشان می‌دهد به دلیل نبود بهینه‌سازی مصرف در کشور، این ثروت ملی سوزانده می‌شود. از سویی مصرف بالای گاز در داخل ایران و نیز تحریم‌های غرب برای جذب سرمایه‌گذاری جدید در این حوزه، باعث شده تا تهران از این منبع در بازارهای خارجی برای تقویت نفوذ خود استفاده کند.
به گفته کارشناسان دلیل عقب‌ماندگی ایران در رقابت با قطر در این میدان مشترک، نبود منابع مناسب برای سرمایه‌گذاری و تحریم‌های بین‌المللی است که باعث شده شرکت‌های خارجی از قراردادن تکنولوژی‌های روز برای برداشت از این میدان به ایران خودداری کنند.
حسن مرادی استاد دانشگاه تهران و کارشناس مسائل انرژی می‌گوید: قطر پیمانکاران قدری دارد و منعی برای انعقاد قرارداد با هیچ شرکت و کشور خارجی ندارد؛ در حالی که ما محدودیت‌های خود را داریم و باید با توجه به این محدودیت‌ها حرکت کنیم. لذا اگر روند کنونی ادامه پیدا کند هیچ وقت نباید انتظار داشته باشیم که بتوانیم در برداشت نفت از پارس‌جنوبی، قطر را پشت سر بگذاریم. لذا باید همت شود و کمیته ویژه تشکیل شود تا بتوان نتایج بهتری را شاهد بود.
سرعت در توسعه میدان شمالی
در حالی که ایران هنوز برای گازهایی که بیهوده سوزانده می‌شوند چاره‌اندیشی نکرده، قطر در بخش شمالی این میدان پروژه‌های گسترده‌ای را آغاز کرده است. انتظار می‌رود تولید گاز مایع قطر پس از تکمیل توسعه میدان شمالی، در بخش‌های جنوبی و شرقی آن از ۷۷ میلیون تن کنونی به ۱۲۶ میلیون تن تا سال ۲۰۲۷ افزایش یابد تا به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده گاز مایع جهان تبدیل شود.
با توسعه میدان شمالی قطر که به عنوان بزرگ‌ترین پروژه گاز مایع در جهان طبقه‌بندی می‌شود، انتظار می‌رود سالانه حدود ۴۹ میلیون تن به عرضه جهانی LNG افزوده شود. توسعه این پروژه به دو بخش شرقی و جنوبی تقسیم می‌شود که هر دو بخش پروژه ساخته شده و تولید با ظرفیت جدید تا سال ۲۰۲۷ به بهره‌برداری می‌رسد. گسترش بخش شرقی میدان شمالی فاز اول پروژه و قسمت جنوبی فاز دوم پروژه است. پس از تکمیل توسعه فاز اول، تولید گاز طبیعی مایع قطر تا سال ۲۰۲۵ به ۱۱۰ میلیون تن خواهد رسید.
با تکمیل پروژه‌ها تولید گاز مایع قطر پس از تکمیل توسعه میدان شمالی، در بخش‌های جنوبی و شرقی آن از ۷۷ میلیون تن کنونی به ۱۲۶ میلیون تن تا سال ۲۰۲۷ افزایش یابد تا به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده گاز مایع جهان تبدیل شود. توسعه بخش شرقی میدان شمالی قطر شامل احداث ۴ خط جدید بزرگ تولید گاز طبیعی مایع با ظرفیت ۸ میلیون تن در سال برای هر خط، بازیابی مایعات و ایجاد تاسیسات استخراج و پالایش هلیوم در شهر صنعتی
«راس لفان» است. در حالی که توسعه بخش جنوبی بزرگ‌ترین پروژه گاز مایع جهان شامل احداث دو خط تولید غول‌پیکر اضافی با ظرفیت هر کدام ۸ میلیون تن در سال با احداث تاسیسات دریایی و خشکی مرتبط است.
همزمان با گسترش میدان شمالی، قطر چندین قرارداد بلندمدت برای تولید گاز مایع امضا کرده است. در میان آنها طولانی‌ترین قرارداد در تاریخ صنعت وجود دارد که در راستای تضمین فروش گاز این پروژه است.
محمود خاقانی کارشناس بین‌الملل انرژی در این رابطه می‌گوید: در شرایطی که قطر و دیگر کشور‌های نفتی منطقه قرارداد‌های شگفت‌انگیزی به امضا می‌رسانند، به دلیل تحریم‌ها ایران نمی‌تواند به طور مستقیم سرمایه خارجی را به ویژه در نفت و گاز جذب کند.
او اضافه می‌کند: هرچند ایران نیز با روسیه و چین قرارداد‌های بلندمدتی امضا کرده، اما واقعیت این است که روابط روسیه با عربستان و بقیه حاکمان خلیج‌فارس در بازار نفت و گاز بسیار ویژه است.
این کارشناس حوزه بین‌الملل انرژی گفت: ما در شرایطی نیستیم که بتوانیم از منابع داخلی خودمان برای تولید نفت و گاز اقدام کنیم و آنچه را هم که تولید می‌کنیم با قیمت ارزان‌تر و با تخفیف در اختیار کشور‌هایی مثل هند قرار می‌دهیم.
وی درباره عقب ماندن ایران در حوزه صادرات نه‌تنها ال‌ان‌جی بلکه از مسیر خط لوله نسبت به دیگر کشور‌های گازی جهان گفت: در دولت‌های هفتم و هشتم در ارتباط با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های ال‌ان‌جی به صورت بالقوه با کشور‌های اروپایی و آمریکایی به توافقاتی رسیدند، آن زمان برای یک پروژه ال‌ان‌جی ۱۰ میلیارد دلار سرمایه لازم بود اکنون احتمالا این سرمایه‌گذاری ۲ یا ۳ برابر شده، این سرمایه نه‌تنها در ایران حتی در جهان مهیا نیست که کسی برای ال‌ان‌جی ایران سرمایه‌گذاری کند.
به گفته وی ما در حال حاضر برای تامین کسری گاز داخل به ۸۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز داریم، ولی هنوز نمی‌دانیم از کجا باید تامین شود و به نظر نمی‌رسد دیپلماسی جذب این سرمایه از خارج از کشور نیز در دستور کار باشد، به طوری که همواره شاهد فرار سرمایه هستیم و در مقابل کشور‌های منطقه همچنان در مسیر توسعه میادین نفتی و گازی گام‌های بلندتری برمی‌دارند.